HWScan00058 (2)

i sKaiacn przykrywających wyrobisko górnicze, czyli przestrzeń o określonym kształcie i wymiarach, zawarta w granicach pola eksploatacyjnego. Wyrobisko eksploatacyjne ma wymagane wymiary, jest wyposażone w maszyny urabiające, środki transportu i inne urządzenia niezbędne do prowadzenia planowej eksploatacji złoża. Z chwilą zakończenia wybierania kopaliny mamy do czynienia z wyrobiskiem poeksploatacyjnym. W praktyce zamiast „eksploatacyjne wyrobisko odkrywkowe” używamy często krótszej nazwy „odkrywka” [92J.

Podstawowym ogniwem każdej kopalni odkrywkowej jest więc co najmniej jedno wyrobisko odkrywkowe ze zwałowiskiem, na którym rozmieszcza się urobione masy skał płonnych, budując z nich na wyznaczonym terenie nowe elementy przestrzennego ukształtowania krajobrazu. Niektóre kopalnie odkrywkowe posiadają po kilka odkrywek i jedno lub więcej zwałowisk.

Wyrobisko odkrywkowe, podobnie jak i zwałowisko, jest zbudowane z szeregu elementów (rys. 1.7). W płaszczyznach poziomych lub do poziomu zbliżonych masy skalne w wyrobisku lub zwałowisku są podzielone na piętra, czyli warstwy o wysokości wyznaczonej przez odstępy pionowe poziomów eksploatacyjnych lub zwałowych. Poziomy te to płaszczyzny zazwyczaj wydłużone, na których są ustawione maszyny urabiające lub zwałujące. Niekiedy między sąsiednimi poziomami eksploatacyjnymi zakłada się poziomy pośrednie, nie wyposażone w maszyny, oraz pozostawia się półki ochronne w celu zwiększenia stateczności ścian bocznych wyrobiska lub zwałowiska.

Powierzchnie pionowe lub nachylone pomiędzy poziomami są to skarpy powstające w wyniku urabiania lub zwałowania skał. Skarpa jest ograniczona krawędziami dolną i górną, czyli liniami styku z poziomami, półkami, powierzchnią otaczającą wyrobisko lub zwałowisko i dnem wyrobiska lub górną powierzchnią zwałowiska. Stok skarpy to idealna płaszczyzno przechodząca przez górne i dolne obrzeże skarpy. Układ złożony z całości poziomów, półek i skarp to zbocze, czyli powierzchnia boczna ograniczająca wyrobisko lub zwałowisko. Powierzchnia skarpy odkrywkowej bywa niekiedy nazywana ociosem, szczególnie jeżeli jest urabiana koparką (skarpa w caliźnie), dla odróżnienia od skarpy na zwałach.

Obrzeże wyrobiska lub zwałowiska tworzą krawędzie zbocza (górna i dolna). Jeżeli na skarpie jest prowadzone urabianie lub zwałowanie, mamy do czynienia ze skarpą ruchomą, w przeciwieństwie do skarpy stałej, na której nie prowadzi się urabiania. Jeżeli choć jedna skarpa w zboczu jest ruchoma, mówimy o stoku ruchomym, a w przeciwnym przypadku o stoku stałym. Dla zapewnienia stateczności skarp i całych zboczy konieczne jest zachowanie określonych ich pochyleń uniemożliwiających obsuwy. Kąt ostry mierzony w stopniach i zawarty między płaszczyzną poziomą a płaszczyzną skarpy nazywamy kątem nachylenia skarpy, a tan-gens tego kąta — nachyleniem skarpy. Linia prosta, łącząca dolne krawędzie dwóch określonych skarp leżących na danym zboczu, wyznacza kąt y odcinkowego nachylenia zbocza. Tangens tego kąta to odcinkowe nachylenie zbocza. Kątem generalnym zbocza nazywamy kąt ostry a zawarty między płaszczyzną poziomą a linią prostą, łączącą dolne i górne krawędzie zbocza. Tangens tego kąta oznacza generalne nachylenie zbocza (rys. 1.7). Ruchome zbocze, na którym urabia się kopalinę w obrębie jednego lub kilku pól wybierkowych, stanowi front roboczy. Postęp frontu to od-

J