IMAG0028

do człowieka specyficznym głosem, wymagającym specyficznego słuchu. Dziedziną, w której zachodzi to szczególne przemawianie i słuchanie, jest sztuka, jako źródło dzieła sztuki. Utalentowany słuchacz to artysta, nadający kształt temu objawieniu „tajemnej strony bytu” w dziele sztuki.

Dzieło sztuki dokonuje równocześnie dwóch aktów istotnych dla ludzkiego bytu: przystawiania ziemi (Herstellen der Erde) i wystawiania świata (Aufstellen der Welt). Nasuwa ono bowiem odwieczne pytania istotne, prześladujące człowieka w jego bytowaniu w święcie, proponując czasami prowizoryczne rozwiązania. Wystawia świat tak, jak wystawia się sztukę teatralną, dotykając zarazem czegoś tajemnego.

Aby przybliżyć Heideggerowskie pojęcie sztuki i jej funkcji w świecie ludzkim przytoczymy jego opis Butów van Gogha:

Z ciemnej czeluści rozdeptanych butów zieje trudem znój roboczych kroków. W niezgrabnej ciężkości tego obuwia piętrzy się mozolność powolnych kroków przez rozległe i wciąż niezmienne bruzdy ugoru, nad którymi dmie ostry wiat?'. Skórę pokrywa wilgoć i soczystość gleby. Pod podeszwami przesuwa się osamotnienie polnej drogi w obliczu zapadającego zmierzchu. W tym obuwiu pulsuje dyskretny zew ziemi, jej ciche rozdarowywanie dojrzałego ziarna i jej niewyjaśnione samowzb? anianie w opustoszałym odłogu zimowego pola. Przez owe buty przenika niema troska o bezpieczeństwo chleba, bezdżwięcz?ia radość ponownego przetrwania ubóstwa, drżenie w nadejściu narodzin i trwoga wobec groźby śmierci (Heidegger 1992:23).

Dzieło sztuki pokazuje uwikłanie ludzkiego losu, który dlatego właśnie jest losem, że nie podlega całkowitej kontroli czy weryfikacji. Jest metafizyczny. Stąd wzięło się właśnie ścisłe powiązanie filozofii metafizycznej (ontologii fundamentalnej) Heideggera ze sztuką: w centrum jednej i drugiej znajduje się człowiek jako byt szczególny, rzucony w otoczenie innych bytów.

Heidegger pisze, że w dziele sztuki wydarza się prawda, tzn. dochodzi ona do głosu (ist am Werk i ib. 25) lub zatrzymuje się w dziele (setzt sich ins Werk - ib. 55). Prawda jako kategoria metafizyczna i logiczna kojarzy się nie ze zdarzeniem, lecz z wartością

relacji pomiędzy bytem a orzeczeniem bytu. Lecz Heidegger nie ma na myśli prawd stałych, dotyczących niezmiennych stosunków w świecie wiecznym. Jego prawda odnosi się do bytu ludzkiego, powstaje w dyskursie człowieka z dziełem i jest hermeneutycznym dialogiem pomiędzy natchnieniem artysty płynącym z samego bytu, a wrażliwością intelektualną odbiorcy. W recepcji dzieła sztuki pośród bytu rozwiera się odkryte miejsce, w którego otwartości wszystko jest inne niż zwykle (Heidegger 1992:53).

Hans Georg Gadamer ukuł dla tego zetknięcia dwóch światów, świata artysty i świata odbiorcy, pojęcie zlania horyzontów (Hori-zontverschmelzung), które ma miejsce w akcie rozumienia; w tym zlaniu horyzontów odbiorca dzieła dochodzi do samorefleksji zainspirowanej dziełem (Gadamer 1960:383ff).

Szczególne miejsce w szeregu dzieł sztuki zajmuje u Heideggera dzieło poetyckie; wszelka sztuka jest w istocie poezją, jako przyzwolenie na przybycie prawdy bytu jako takiego (Heidegger 1992:53). Głos bycia rozbrzmiewa za pośrednictwem poety, jako artysty słowa. Słowo zaś posiada pierwotny, istotny związek z samym bytem, który uległ zatarciu poprzez bezmyślne, rutynowe użycie w codzienności, oddzielonego od słuchania, z którym powinno stanowić jedno. Człowiek w dobie cywilizacji technicznej nie ma już żadnego osobistego stosunku do języka, którym mówi. Zapomniał on zdaniem Heideggera o swym stosunku do własnego bycia, który daje się określić tylko w tym działaniu, które stanowi wyróżnik jego człowieczeństwa i nadaje mu pośród bytów szczególną rangę — w myśleniu. A że myślenie odbywa się w języku, który towarzyszył człowiekowi od samego początku jego urządzania się w świecie, poznawania tego świata i aranżowania się z nim I właściwy stosunek do własnego bycia człowiek może odzyskać przez słuchanie. Mówić zaś będzie I za pośrednictwem poety - sam język, w którym zapisane jest autentyczne, pierwotne spotkanie człowieka jako bytu ze swoim byciem pośród innych bytów. (Na temat związku języka z bytem por. też Jaspers 1990, zwł. s. 195ff).

Rozważaniom o języku poświęcony jest cykl esejów Heideggera Unterwegs zur Sprache, na który składają się eseje Das Wesen der Sprache (O istocie języka), Der Weg zur Sprache (Droga do języka)

45