Obraz043

wyrażające się w tym, w jaki sposób dostosowuje on swoje działania do danego specyficznego sposobu funkcjonowania klienta. Przyjęcie takiego rozumowania prowadzi z kolei do dynamicznego ujęcia tej interakcji, przy c większa odpowiedzialność mimo wszystko spoczywa na pracowniku, jak~ osobie, która z założenia powinna być profesjonalnie przygotowana d udzielania pomocy [ibid., s. 45]. Owa dynamiczność relacji wskazuje na j zmienność i możliwość kształtowania w trakcie procesu pomagania, w zależ ności od postawy obu podmiotów. Na gruncie Podejścia Skoncentrowanego na Rozwiązaniach funkcjonuje pewne powiedzenie, które dobrze oddaje i powinność: Nie ma trudnych klientów - są tylko mało elastyczni pomagacze!

W opisywanym modelu najczęściej przyjmuje się typologię rodzajów i lacji zaproponowaną przez S. de Shazera i jego współpracowników [Ber De Jong 2002, s. 58-72]. Wyróżnia się trzy kategorie relacji: goszczeni narzekania i współpracy (ang. visitors, complainants i customers). tych nie należy jednak utożsamiać z trzema typami klientów, co zapobieg stygmatyzacji oraz zbyt dużej koncentracji na ich osobach. Czynnikiem okr ślającym relacje ze strony klienta są przede wszystkim jego stosunek do i mego problemu, podejście do zmiany oraz poziom gotowości do współpra z pomagaczem, wyrażające się głównie w tym, czy i na ile klient dostrzeg akceptuje swój osobisty udział w poszukiwaniu satysfakcjonującego go i wiązania. W tym kontekście zasadny jest także inny, bardziej uproszczo" podział, tzn. relacja niezaangażowana i zaangażowana [Iseabart, Cab „O jednej z terapii...”]. Obie typologie będą stanowiły punkt wyjścia do d“ szych rozważań. Warto jeszcze w tym miejscu dodać, że żadna z tych i nie jest ani zła, ani dobra sama w sobie. Każda z nich jest specyficzna i maga stosowania przez pomagacza odmiennych strategii postępowania. P stawą ich doboru i spożytkowania jest umiejętność trafnego rozpoznania c * rakteru samej relacji, nie tylko w początkowej jej fazie, ale także na różny . etapach procesu pomocy, gdyż, jak wspomniałem, relacja ta jest dynamiczn zmienna [Szczepkowski 2007, s. 88].

3. Relacja niezaangażowana - klient w sytuacji przymusu

Charakterystyka postawy klienta

W relacji niezaangażowanej możemy mieć do czynienia z dwojaką * stawą klientów: goszczenia i narzekania. Obie najczęściej występują w obs rze pracy socjalnej. To co jest wspólnego w obu przypadkach, to odczuw~ dyskomfort zarówno ze strony samego klienta, jak i pracownika socjalne Obie także przysparzają najwięcej trudności i dylematów pomagaczom, s nowiąc tym samym określone wyzwanie. Trawestując znane powiedze twórcy scoutingu R. Baden-Powell mówiące o tym, że „każdy osioł potr być dobrym skautem w czasie pogody”, można by powiedzieć, że nie sztuką jest współpracować z osobą, która w równym stopniu co my także tego oczekuje. Sztuką jest nawiązanie współpracy z tymi klientami, którzy tego przynajmniej na początku relacji nie chcą.

W relacji goszczenia klient uważa - lub tylko tak sygnalizuje pomaga-czowi - że nie ma żadnego problemu, a przyszedł, bo ktoś go skierował lub kazał mu to zrobić. Przykładem obrazującym charakter tej relacji może być klient zobowiązany do leczenia odwykowego. Jeszcze trudniejszą sytuacją z punktu widzenia pracownika jest interwencja w domu klienta, którą ten pierwszy podejmuje na skutek jakiegoś zgłoszenia, np. dotyczącego podejrzenia o istniejących w rodzinie zaniedbaniach opiekuńczo-wychowawczych wobec małoletnich dzieci. Sytuację taką można określić, jako „próbę goszczenia się” lub „wproszenia się” w dosłownym tego słowa znaczeniu pracownika do domu klienta.. W obu tych przypadkach obie strony badają się nawzajem, mają jednak, wobec istniejących rozbieżności, trudności w określeniu wspólnego celu spotkania. Typowe dla klienta w tej relacji jest zazwyczaj:

•    Odczuwanie braku lub co najwyżej bardzo małej potrzeby zmiany siebie,

•    Odczuwanie przymusu działania,

•    Poczucie zagrożenia ze strony innych ludzi, np. pracownika socjalnego,

•    Poczucie krzywdy,

•    Reagowanie rozdrażnieniem lub złością,

•    Brak wiary w możliwość zmiany i osiągnięcie tego, na czym mu zależy, czyli poczucie małych kompetencji własnych („Materiały szkoleniowe CPSR”).

Pomocne strategie postępowania'

Narzekania klienta na pracownika socjalnego są w tym kontekście czymś naturalnym, z czym należy się liczyć. Czasami jednak zdarza się, iż owe narzekanie bywa „zaraźliwe” i może doprowadzić do sytuacji, kiedy poma-gacz również zacznie narzekać, przyjmując perspektywę klienta. Narzekanie pracownika na klienta wydaje się jednak także wątpliwą z punktu widzenia efektów strategią postępowania. Prowadzi zazwyczaj do pogłębienia wzajemnego niezrozumienia i konfliktu.

W pracy z klientami w relacji niezaangażowanej, co oczywiste, podobnie Resztą jak i w innych relacjach, nie ma prostych algorytmów postępowania, które dają gwarancję sukcesu. Możemy co najwyżej mówić jedynie o pew-

¹ Prezentowane w tym rozdziale strategie postępowania zostały przeze mnie opisane ^wcześniej - zob.: Szczepkowski 2010.