IMAG0052

w sposób zamierzony, siady swojego w kładu w proces udostępniania tekstu czytelnikowi obcojęzycznemu.

Nietrudno dostrzec w parze pojęć iluzji i deziluzji echa Schle-iermacherowikiego dualizmu możliwości decyzyjnych tłumacza, ktort może jedynie poruszyć tekst w kierunku odbiorcy, lub odbior. oę w kierunku tekstu ¹

Utreymanic komunikacyjnej funkcji języka vv przekładzie na język obcy możliwe jest dzięki trosce tłumacza o /uchowanie inwu-riiiiitów, czyli Istotnych cech tekstu oryginału^ stanowiących o jego przynależności (lp tlnnego rodzaju tekstu (np. tekst fucliowy, proza litoi.icka, wiersz rymowany) Zachowanie inwuriantów jest mu/liwc tylko na podstawie uprzedniej analizy tekstu wyjściowego, w której zostnmi iistiilone jego Istotne cechy konstytutywne Podział ten do konuny jest jednak według kryteriów lingwistycznych, nie zaś komunikacyjnych (kryteria komunikacyjne pojawiają się W tiojpo dziale K Re IM por 10/ II 6)

Poszczególne rodzaje tekstu charakteryzują się nuiiejs/,| lub większa ilością koniecznych do zachowania inwaiianlów, co stanowi o gradacji trudności związanych z pracą tłumaczu. Szereg rosnącego stopnia trudności otwiera tekst fachowy, po nim następuje proza publicystyczna i retoryczna, proza artystyczna i dramat, wiersz wolny, wiersz rymowany, libretto do muzyki, wreszcie dubbing (por. Lipiński 1984:180 Nic ulega wątpliwości, że ten sam tekst może doczekać się różnej kwalifikacji rodzajowej i w związku z tym różnego rozkładu zachowywanych inwariantów. Obszerny tekst o pewnej kwalifikacji nadrzędnej jako całość może się także składać (i często się składa) z ciągów tekstowych o kwalifikacji indywidualnej. Inwarianty nie zawsze więc mogą być określone w stosunku do całości tłumaczonego tekstu.

•' Poruszenie tcksnj w kierunku czy telnika jest kontynuacją filozofii przekładu Lutra dla potrzeb upowszechniania Biblii i polega na wprowadzaniu do formuły docelowej uproszczeń i wyjaśnień natury gramatycznej, stylistycznej i merytorycznej, które wychodzi naprzeciw możliwościom recepcyjnym czytelnika. Poruszanie czytelnika w kierunku tekstu to troska o wierność lingwistyczną tłumaczenia, oczekująca od czytelnika wysiłku poznawczego (por. też roz. II. 1).

6. Kataryna Reilł: inwnrianty przekładu a typologia tekstów

1 eona Reilł dotyczy wyłącznie przekładu pisanego i opiera się na założeniu, że adekwatna metoda przekładu danego tekstu jest zależna od typu, jaki tekst ten reprezentuje. Reilł wyraźnie podkreśla, że mówiąc o typach nic nia na myśli rodzajów tekstu, lecz kategorie nadrzędne w stosunku do rodzaju, skupiające rodzaje według kryteriów lingwistycznych i komunikacyjnych Typ tekstu narzuca według Reilł konieczność przestrzegania pewnych istotnych dla jego charakteru ekwiwalencji, co / kolei wyznacza kierunek postępowania tłumacza Już. J, l,evy wskazał konstytutywne inwarianty struktury tekstu w kontekście zadania tłumacza, jednak opierał się przy tym na rodzajach tekstu Reilł dokonuje podziału na trzy typy według kryterium komunikacyjnego w postępowaniu dwuetapowym. Najpierw wyróżnia trzy typy tekstu według kategorii lingwistycznych, mianowicie.

teksty opisujące (durstcllcnd), które później określa mianem tekstów o przewadze pierwiastka treści (inhaltsbetont),

teksty ó przewadze pierwiastka wyrazu (ausdrucksbetont), po rewizji terminologii przemianowane na teksty o przewadze formy (formbetont),

| teksty o przewadze pierwiastka apelu (appellbetont), określane później jako teksty nastawione na efekt (effektbetont).

Podział ten jest pochodną trzech podstawowych funkcji języka wyróżnionych przez Karla Biihlera, określanych jako przedstawianie (Darstellung), wyrażanie (Ausdruck) i apel (Appell). Teksty powstają bowiem z trzech powodów, wśród których reprezentowana jest zarówno przyczyna sprawcza, jak i celowa (Reilł 1976.8)'.

i po to, by informować (cel),

1 dlatego, że autor chce wyrazić samego siebie (swoje poglądy, przeżycia, uczucia) w akcie kreatywnym, określonym przez normy estetyczne (przyczyna sprawcza),

! po to, by wywołać w czytelniku impulsy prowadzące do pewnych zachowań i działań (cel).

W kolejnym kroku, na podstawie podziału według kategorii lingwistycznych, Reilł dokonuje trójpodziału tekstów według katego-

91