IMAG0586

i zaniedbane, choć robiło duże wrażenie na europejskich podróżni kach w XIX w.

Timbuktu w okresie swojego największego rozwoju było głównie miastem berbersko-arabskim, ale mówiono tu także w językach songhaj, malinkę, bambara i fulbe. Było więc, można powiedzieć, ośrodkiem o charakterze kosmopolitycznym. Kwitło życie intelektualne, funkcjonowało kilka bibliotek, najczęściej prywatnych, których faktycznych zasobów, niestety, nie znamy. Ahmad Baba miał podobno księgozbiór obejmujący 1600 tomów, inny zaś uczony - 700.1 choć trudno te liczby zweryfikować, to jak pisze B. Stępniewska, „podawane wielkości świadczą przynajmniej o ambicjach uczonych posiadania wielu ksiąg”¹⁷.

Hausowie

Upadek klasycznej cywilizacji Timbuktu i rozkład imperium Song-hajów łączą się czasowo z wzrastaniem w siłę nowego żywiołu w Afryce Zachodniej, związanego w pierwszym rzędzie z innymi niż dotąd wspominane ludami, miastami-państwami i językami. Pierwsze ślady islamizacji ludu Hausa w mitologii miały sięgać już X w., ale najprawdopodobniej proces ten nastąpił dopiero w XIV w. Najważniejszym miastem-paóstwem Hausów było Kano, którego początki sięgają X w. Dzieje państwa (bimi) znamy przede wszystkim ze spisanej w XIX w. Kroniki Kano. Od początku miasto było jednym z głównych ośrodków regionu, a jego właściwa islamizacja nastąpiła w XIV w., prawdopodobnie za panowania Jadżiego dan Tsamiji (1349-1385), ale dopiero za Muhammada Rumfy (1463-1499) islam zakorzenił się w Kano. W procesie tym istotną rolę odgrywali muzułmańscy kupcy. Rumfa uważany jest za jednego z najwybitniejszych władców hausańskich. Za jego panowania do Kano zawitał Muhammad Ibn Abd al-Karim al-Maghili, zwany przez

¹⁷ B. Stępniewska, dz. cyt, s. 89.

320