IMAG0672 (3)

nazewnictwo

Staropolska nomenklatura dudowa była różnorodna. W źródłach z czasów pierwszej Rzeczypospolitej, bezpośrednich i pośrednich (ńp. rejestrach poborowych czy tekstach literackich), spoty kamy zarówno określenia odnoszące siędoinstrumentu jako całości, jak i jego części składowych, a¹ także do grających na nim muzyków i samej czynnośd grania. Zdarzają się też przeniesienia nazw - z innych instrumentów na dudy, i od* wrotnie. Stosunkowo największe zróżnicowanie, przynajmniej w świetle zachowanych materiałów źródłowych, cechowało nazewnictwo samego instrumentu.

Instrument

Odnoszącą się do dud różnorodność terminologiczną w dawnej Polsce poświadczają pastorałki. Barbara Krzyżaniak znalazła: w zawierającym kolędy rękopisie z klasztoru karmelitanek krakowskich (powstałym w 1721 r.) nazwy: dudy, dudki (dutki), dudeczką koza, kozłowy róg, kozi róg, multanki, multaneczki, muldaneczki (1972: 117). W zasadzie wszystkie mogą oznaczać dudy. Trzeba dodać jeszęze:.gajdy, kozioł, kozice i bąk. Nazwy te pojawiają się w różnego typu źródłach niejednakowo często. Zdecydowanie, przeważa' określenie „dudy" (i. pochodne), inne są znacznie rzadsze. Barbara Szydłowska-Ceglową przypuszcza, że nikła obecność nazw „gajdy" oraz Jcozioł" w literaturze dawnej Póhki spowodowaną byłą ograniczonym zasięgiem noszących je instrumentów (1^7: ,132, 140). Wymagałoby to jednak stwierdzenia, że istotnie w tym czasie gajdy i kozioł różniły, się od dud, że stanowiły odrębre rodzaje c^ chociaż .od-miany w grupieinstrumęntów dudowych.

Dudy

W kwestii ^etymologii nazwy „dudy*- zdania są podzielone. Zdaniem Ćenka Zfbrta słowem tym określali niegdyś Słowianie piszczałki robione z brzozowej lub wierzbowej koiy (1960: 46). Ę)o naszych czasów „dudką^tpAmiano piszczałki ńa wsęhpdńig Słowiańszczy^ę (Szydłowska-C^ową 19^: 119,120). Niektórzy badacze przypuszczają, że określenie ^dudy" powstało z tureckiego .wyrązu „dudiik", oznaczającego,piszczałkę, szczególnie podwójną, lub w ogóle dęty instrument (Sachs 1913: Chybiński 1924: 92*. 107). Inni iPpowiadają się za jego rodzimym pochodzeniem, uważając, iż ma charakter dźwiękonaśladowczy, nawiązujący do takich wyrazów,,jak np. „dudriić^dudnieć* _wdudjati^/r, lub te? wywodzi się z^dawnego. znączeniąVś^6wc ^dudy", „dudki", związanego z płucami lub ogólnie witęfcmościami ludzkimi czy zwfer: rzęcyn^(Brik^tóvl9^: 102; .9awski 1952; 1-^), Tej drugiej hipotezy nie wyklucza