IMAG0678 (2)

ZASIĘGI PRAKTYKI DUDZIARSKIEJ

Szczególne upodobanie do różnych sposobów beztroskiego spędzania czasu odbijało się charakterystycznie w pejzażu kulturowym dawnej Polski. Zauważali to, i często krytykowali, bawiący tu cudzoziemcy. Jeden z nich, Pierredes Noyers, francuski sekretarz królowej Ludwiki Marii (małżonki Władysława IV, a później Jana Kazimierza), niejednokrotnie zarzucał Polakom lekkomyślność i szukanie zapomnienia o problemach własnego państwa w chwilowych rozrywkach, zwłaszcza muzyce, tańcach i biesiadach. Skłonności te zaliczał wręcz do naszych głównych wad narodowych (Targosz 1971: 41). Muzyka była jedną z ulubionych rozrywek mieszkańców rozległych ziem pierwszej Rzeczypospolitej, niezależnie od środowiska społecznego. Lubiano śpiew, szczególnie jednak grę na instrumentach. Zbigniew Kuchowicz pisze w pracy Obyczaje staropolskie XVI1-XVIII wieku:,;Jeszcze większym wzięciem niż śpiewacy cieszyli się muzykanci. Za muzyką ówcześni wprost przepadali". Jak zauważył ten badacz (1975:354), poszczególne grupy społeczne miały swoje ulubione instrumenty, przy czym wśród chłopów największym powodzeniem cieszyły się kapele złożone z dud i „serbskich" skrzypiec. Nierzadko dudziarz grywał sam, bez skrzypka; niekiedy też w liczniejszym gronie - zależnie od okoliczności. Społeczny zakres muzycznej działalności dudziarzy był jednak szerszy. Wprawdzie zarobkowali zwykle w karczmach większych wsi i mniejszych miast, niemniej grywali też dorywczo podczas różnych dworskich, kościelnych czy miejskich uroczystości. Bywali stałymi członkami królewskich, magnackich, szlacheckich, wojskowych zespołów muzycznych. Zatrudniano ich z różnych powodów: dla sarmackiego umiłowania swojskośd, hołdowania pastora Ino-rustykalnej modzie, czy w końcu z bardziej prozaicznej przyczyny - nie kosztowali tak dużo jak wykształceni muzycy. Muzykę dud ową w dużym stopniu rozpowszechniali wędrowni muzykanci, docierając z dudami w te strony Rzeczypospolitej i do tych środowisk społecznych, w których dud me znano.

Szerokie rozpowszechnienie staropolskiej praktyki dudziarskiej potwierdzają liczne do niej odniesienia w twórczości literackiej Wacława Potockiego, pozwalające Jadwidze Romanie Bobrowskiej stwierdzić:

Popularność dud w XVII-wiecznej Polsce sprawiła, że dudziarze stanowili wówczas bardzo liczną grupę muzyków. Byli to przede wszystkim muzycy wiejscy, Ł, wędrowni, angażowani chętnie przez szlachtę i mieszczan, uczestniczący w różnych uroczystościach wiejskich, najczęściej przygrywający w miejskich i wiejskich karczmach podczas zabaw i obrzędów (Bobrowska 1989:1921.

Znaczne rozpowszechnienie dud w wielu regionach kraju i w różnych kręgach społecznych zdaje się nie ulegać wątpliwości. Przekonywał o tym już w XIX wieku Kazimierz WładysławłWójdcki. Ten zasłużony dla badań dziejów kultury polskiej,pisarz i histo-

43