(27)Isen s 542 543

HI OIUIULUUM UiuUI

równaniu z grupą kontrolną - do posługiwania się skryptem, by organizować swój proces uczenia się i zapamiętywania historyjki, to wykonywali dodatkowe zadanie, które trzeba było robić jednocześnie z pierwszym, lepiej niż badani z grupy kontrolnej. Cytując słowa Bles-sa i współpracowników (1996), ten rezultat badania , jest niezgodny z założeniem, że nastrój szczęścia zmniejsza na ogól czy to sprawność poznawczą, czy to motywację do przetwarzania, co kazałoby oczekiwać gorszego wykonania dodatkowego zadania” (s. 665).

Wyniki uzyskane przez Blcssa i współpracowników (1996) potwierdzają też sugestię przedstawioną w pierwszym wydaniu tego rozdziału (Isen, 1993), że heurystyczne i systematyczne procesy poznawcze nie muszą koniecznie być alternatywne w stosunku do siebie, ale mogą zachodzić jednocześnie. To znaczy „grupowanie” (chunking)*, integracja lub jakaś inna metoda upraszczania złożonego zbioru danych rzeczywiście może uaktywnić sprawność lub środki, które można będzie wykorzystać przy innych zadaniach (Isen, 1984; 1987; Isen i in., 1991). Ten pogląd jest również zgodny z dwuczęściowym procesem, obejmującym zarówno szczegółowe przetwarzanie, jak integrację, który w literaturze poświęconej stylom poznawczym został nazwany „złożonością integracyjną” (Harvcy, Hunt i Schroeder, 1961). Zgodnie z tą koncepcją przetwarzanie, które wydaje się „uproszczone", w rzeczywistości wywodzi się z bardziej szczegółowego, zróżnicowanego przetwarzania i lepszego rozumienia problemów (Isen, 1993). Tak więc integracja, lub nawet używanie upraszczających strategii nie zakłada koniecznie niesystematycznego przetwarzania.

Blcss i współpracownicy (1996) twierdzą, że pozytywny afekt sprzyja poleganiu na istniejących nawykach i strukturach wiedzy ogólnej, ale przyznają, iż nic mówi to nic o systematycznym przetwarzaniu, a takie poleganie na nawykach i strukturach wiedzy ogólnej może nawet uaktywnić sprawność i umożliwić lepsze ogólne wykonanie. Jednakże w dalszym ciągu rozumując podobnie jak poprzednio, w kategoriach domniemanego rozwiniętego funkcjonowania przystosowawczego, które przedkłada negatywny afekt jako bardziej sprzyjający uczeniu się i poświęcaniu danym wnikliwej uwagi, przeciwstawiają oni proces używania struktur wiedzy ogólnej procesowi polegania na danych i podejmowania uczenia się, jak gdyby oba te procesy nic mogły zachodzić jednocześnie. Ich zrewidowane stanowisko, które dopuszcza systematyczne, sprawne przetwarzanie u ludzi odczuwających szczęście, jest bardziej zgodne z wynikami wskazującymi, że pozytywny afekt wpływa na lepsze funkcjonowanie w wielu różnorodnych zadaniach wymagających systematycznego przetwarzania. Nadal jednak pozostaje to niezgodne z licznymi wynikami badań, które wykazują, że pozytywny afekt zwiększa nowatorstwo reakcji i myślenia ludzi, ich otwartość i elastyczność w myśleniu, a nawet poszukiwanie różnorodności pośród bezpiecznych i przyjemnych możliwości (np. Estrada i in., 1997; Isen i in., 1985; Kahn i Isen, 1993; zob. Isen, 1999, gdzie znajduje się przegląd). Te wyniki z pewnością nie pasują do koncepcji, że pozytywny afekt sprzyja jedynie lub przede wszystkim wykorzystywaniu utrwalonych struktur wiedzy ogólnej lub nawykowym sposobom spostrzegania zjawisk. Być może i tym razem problem polega na przyjęciu założenia, że jeśli używa się struktur nawykowej wiedzy, to nic pojawi się lub nic zostanie jednocześnie wykorzystane nowe uczenie się, uwaga wobec danych znajdujących się pod ręką i cechująca się otwartością umysłu postawa poznawcza.

Podsumowując, dowody na potwierdzenie tezy, że łagodny pozytywny afekt z reguły zaburza systematyczne przetwarzanie, nie są nieodparte. Dzieje się tak, ponieważ trudno zinterpretować badania, które próbują to wykazać - albo dlatego, że trzeba kilku poziomów wnioskowania, by wyciągnąć taki wniosek (na przykład w badaniach, w których używa się paradygmatu zmiany postaw); albo dlatego, że badania nic obejmowały neutralnej pod względem afektu grupy kontrolnej (pozytywny i negatywny afekt zostały sobie

¹ Proces grupowania polega na łączeniu niepowiązanych ze sobą elementów w większe grupy. Na przykład dziewię-ciocyfrowy numer telefonu komórkowego można zapamiętać jako zbiór trzech liczb trzycyfrowych (przyp. red. nauk.).

przeciwstawione); albo dlatego, że w badaniach zastosowano materia! zezwalający na alternatywną interpretację, taki jak nudne zadania, negatywne tematy lub kwestie, nad którymi badani nie mieli kontroli (zob. Schwarz i in., 1991, gdzie można znaleźć przegląd tych badań i przeciwstawną koncepcję).

W istocie dowody wskazują, że pozytywny afekt sprzyja integracji materiału lub sprawnemu przetwarzaniu, a mimo to pozwala ludziom pracować systematycznie nad problemami (np. Estrada i in., 1997; Isen i in., 1991). Co więcej, procesy takie, jak „grupowanie”, integrowanie lub organizacja danych poznawczych, mogą rzeczywiście uwolnić zasoby poznawcze, umożliwiając dodatkowe przetwarzanie. Od prawic dziesięciolecia badania potwierdzają, że pozytywny afekt umożliwia lepsze wykonanie nawet tam, gdzie używa się również upraszczających sposobów przetwarzania danych (np. Bless i in., 1996; Isen i in., 1991; Lee i Sternthal, 1999). To znaczy, że ludzie w stanie pozytywnego afektu mogą stosować łącznic heurystyki i systematyczne przetwarzanie, co czyni przetwarzanie bardziej sprawnym i dokładnym (zob. Isen, 1987; 1993, gdzie można znaleźć omówienie; i Fredrick-son, 1998, gdzie można znaleźć pokrewną koncepcję). Ponadto dowody wykazują, że pozytywny afekt pobudza twórczość, nowatorstwo, otwartość na idee i nowe sposoby spostrzegania zjawisk, różnorodność myślenia oraz eksplorację i próbowanie nowych rzeczy (dopóki sytuacja nie jest niebezpieczna). Ale nawet wówczas, gdy sytuacja stwarza problemy, pozytywny afekt sprzyja wielu spośród tych nowatorskich, otwartych procesów (chociaż nic podejmowaniu ryzyka), w ten sposób ułatwiając też radzenie sobie. Tc wyniki dowodzą - wbrew stanowisku przyjętemu ostatnio przez Blcssn i współpracowników (1996) - że pozytywny afekt sprzyja uczeniu się nowych idei i strategii oraz skupieniu uwagi na danych, jednocześnie pobudzając wykorzystywanie istniejących struktur wiedzy.

Nie znaczy to, że pozytywny afekt - bez względu na to, jak intensywny, i bez względu na okoliczności - nie może zaburzać przetwarzania poznawczego. Z pewnością zdarza się, że intensywne pozytywne uczucia lub oszałamiające dobre wiadomości niekiedy obniżają poziom wykonania (lub czynią tak przynajmniej w wypadku pewnego rodzaju zadań). Na przykład wiadomość o otrzymaniu ważnej nagrody lub o zwycięstwie może rozproszyć człowieka i przeszkadzać w wykonywaniu bardziej przyziemnego zadania. Ale powodem bywa to, że nowy temat odrywa nas od innego zadania lub zmienia to, o czym chcemy myśleć, a nie że pozytywny afekt jako taki likwiduje naszą sprawność poznawczą lub sygnalizuje, by odstąpić od systematycznego przetwarzania. Innymi słowy, pod tym względem pozytywny afekt nie różni się od jakiegokolwiek innego interesującego tematu, który skłania nas do przekicrowania uwagi.

NEUROPSYCHOLOGICZNA TEORIA DOTYCZĄCA WPŁYWU POZYTYWNEGO AFEKTU NA POZNANIE

Ostatnio przedstawiono ncuropsychologiczną teorię dotyczącą wpływu pozytywnego afektu na przetwarzanie poznawcze, która może dopomóc w pogłębieniu naszego rozumienia afektu i jego oddziatywania na myślenie oraz zachowanie (Ashby i in., 1999). Teoria, skupia się na roli ncu-roprzekaźnika dopaminy i zawiera tezę, żc wiele z obserwowanych oddziaływań pozytywnego afektu na poznanie wynika z podwyższonego poziomu dopaminy w pewnych okolicach mózgu. Zauważając, że dopamina wiąże się z nagrodą, owa teoria stwierdza, iż podwyższony poziom tej substancji pojawia się w sytuacjach związanych z pozytywnym afektem. Chociaż niewątpliwie inne neuroprzekaźniki również odgrywają pewną rolę w wyznaczaniu specyficznych niuansów zachowania i mogą nawet współdziałać w tym procesie z dopaminą, to istnieją przekonujące dowody, że poziom dopaminy w mózgu pośredniczy w wielu zaobserwowanych poznawczych oddziaływaniach pozytywnego afektu.

Na przykład, ponieważ się uważa, że uwolnienie dopaminy w części przedniej okolicy