~LWF0017 (4)

W epoce wikingów, stanowiącej produkt całego poprzedzającego ją rozwoju społeczeństwa skandynawskiego, masy mieszkańców Danii, Norwegii i Szwecji — wywodzące się spośród różnych warstw społecznych — zaanga-

Okręt wikingów (Gotlandia); rysunek na głazie. Zwraca uwagę prostokątny żagiel i wyraźnie widoczny przenośny ster

żowane były w wyprawy wojenne i piractwo, w daleką żeglugę po niezbadanych przestrzeniach morskich, w podróże handlowe do obcych krajów i przesiedlanie się na nowe ziemie. Epoka wikingów to okres wielkiej ekspansji Skandynawów., -przyjmującej różne formy.

Rozliczne przyczyny skłaniały ludzi do opuszczania ziemi swych przodków, przesiedlania się za morze lub rozpoczynania życia wikinga, życia pełnego przygód i zapewniającego sławę oraz łupy, ale obfitującego również w niebezpieczeństwa i trudy.

Po pierwsze: mieszkańcy Skandynawii odczuwali w tym okresie katastrofalny głód ziemi nadającej się pod uprawę i -do hodowli. Niektórzy uczeni powątpiewają w to,

* / \ ⁴    ;    ......    * *    • y"¹

jednakże wyniki studiów -nad .nazewnictwem geograficznym ora,z osadami skandynawskimi dawno potwierdziły ten fakt. Już w V—VI w. ludność półwyspu zaczęła przenikać dó rejonów dotąd nie zamieszkanych. Porzucono wówczas* sporo istniejących z dawna osiedli i posiadłości. W VII—IX stuleciu rozkład gospodarstw wielkich rodzin nasilił się znacznie, co wskazuje na wzrost liczby mieszkańców i ukryte przeludnienie wspólnot domowych.

Z tym też prawdopodobnie wiązało <się poważne zwiększenie liczby pól grzebalnych w rozmaitych częściach Skandynawii na początku epoki wikingów. Znamiennej dla tego okresu masowej emigracji z krajów północnych do innych, kolonizowania przez Duńczyków i Norwegów ogromnych połaci Anglii, Irlandii, północnej Francji i wysp północnoatlantyckich nie uda się w ogóle wyjaśnić, jeśli się odrzuci tezę o przeludnieniu ówczesnej Skandynawii.⁸ Wynikało ono, oczywiście, -nie z rozpowszechnionego wśród Skandynawów wielożeństwa, jak sądzili niektórzy historycy. W warunkach stosunkowo niskiego poziomu ekstensywnej gospodarki rolnej brak ziemi musiał być bardzo dotkliwy. Kronikarz niemiecki żyjący w XI .stuleciu, Adam z Bremy, pisał o Norwegach, że do uprawiania rozbojów morskich skłania ich nędza we własnym kraju, która gna ich po całym świecie. Głód ziemi w epoce wikingów sprawił, że podjęta przez Skandyna- V wów wewnętrzna kolonizacja (jak świadczą dane archeologiczne, właśnie w owym okresie w Skandynawii szerokie zastosowanie znalazło żelazo; pojawienie się znacznych ilości żelaznych siekier oraz innych narzędzi stanowiło niezbędną przesłankę zagospodarowywania nowych ziem) doprowadziła do ich zewnętrznej ekspansji. Liczni bondowie zabierali swoje rodziny, ściągali dobytek i odpływali w daleki świat. Nikt nie wie, ilu ich zginęło w burzliwych falach mórz północy. Lecz dążenie do porzucenia macochy-ojczyzny, gdzie często cierpieli głód, i do osiedlenia się w krajach, gdzie „z każdego źdźbła kapie tłuszcz” — jak głosili pierwsi osadnicy w Islandii, chcąc przyciągnąć nowych przesiedleńców z Norwegii — wprawiło w ruch znaczne grupy bondów. Głód i .nędza; konieczność znalezienia nowych, żyznych pól i bujnie

39