~LWF0018 (3)

38

nie zgadzają się, poza Odynem, osoby stwórców (Snorri miał jednak jakieś wątpliwości co do swej wersji, wyraźnie unikając nazywania Wiliego i We po imieniu, stąd pojawiają się oni jako „drugi" i „trzeci" z bogów). Snorri opisuje też innymi słowami większość boskich darów, i co ważniejsze, wprowadza wątek obdarzenia ludzi szatami i imionami. Voluspa o szatach milczy, a swoje imiona w tej wersji mitu Ask i Embla po prostu mają.

Kto ich jednak stworzył, czy też raczej ożywił? Według Woluspa (18) Odyn, Hoenir i Lodurr, według Snorriego Odyn, Wili i We. Kusi więc, aby Hoenira utożsamić z jednym z braci Odyna, a Lodura z drugim. Poza mitem stworzenia Aska i Embli Lodurr wspomniany został jedynie w kenningu Odyna Lodurs vinr („przyjaciel Lodura") u Eyvinda skaldaspillir (Haleygiatal 10). Próbuje się go identyfikować z Lokim, ponieważ Odyn występuje często w triadzie z Hoeni-rem i Lokim, którego imię brzmi podobnie jak miano Lodura. Frapujące jest też podobieństwo imienia Lodura do runicznego logathore poświadczonego na fibuli z Nordendorf koło Augsburga (7. wiek), logathore występuje tam wraz z Wo-tanem (Woden) i Donarem (zapisanym jako wigithonar, albo od vigja, wtedy „uświęcający Donar", albo od vega> wtedy „Donar walki").

Pewne w obu przekazach mówiących o powstaniu ludzi jest tylko jedno -bez darów, jakimi bogowie ich obdarzyli, nie mogli rozpocząć życia. Byli w zasadzie surowcem, z którego bogowie ich stworzyli, tak jak wcześniej z ciała Ymira stworzyli świat (G. Steinsland 1983, 88). Podobieństwo Aska i Embli do materii chaosu przed stworzeniem świata podkreśla opis tego, czego pierwsi ludzie nie mieli, przypominający swoją budową wyliczankę, czego nie było zanim powstał świat (Vsp. 3). Ask i Embla mieli jednak od początku pewien kształt. Byli z grubsza uformowanymi z drzewa figurami ludzi, jeszcze nie ludźmi, jak by można sądzić czytając pobieżnie Voluspa, ale też nie zwykłymi pniami, jak chce Snorri. Na taką możliwość wskazuje 49. strofa Havamcil, gdzie Odyn stwierdza:

Szaty moje oddałem na błoniu dwóm ludziom z drewna; a im się wydało, że są wojami, gdy ubiór dostali; wstyd jest być gołym mężem.

Strofa wyraźnie nawiązuje do opisanego u Snorriego epizodu obdarowania przez bogów pierwszych ludzi ubraniem i imionami. Problem nastręcza fakt, że dwaj ludzie z drewna (tremenn) są w Hava?nal najwyraźniej tej samej płci, skoro ubrani w szaty od razu poczuli się wielkimi wojownikami. Ale to właśnie, że jest ich dwóch (a starczyłby jeden) wskazuje, że w jakiejś pierwotnej wersji tego epizodu występowały dwie osoby płci przeciwnej (G. Steinsland 1983, 99-103).

Drugim ciekawym elementem opowieści jest miejsce wydarzeń. W Voluspa bogowie znajdują Aska i Emblę „a lancii” czyli na lądzie; podkreślenie tego faktu wskazuje na bliskość przeciwieństwa lądu - morza. Snorri wyraźnie podkreśla, że pnie leżały na morskiej plaży. Badacze podejrzewają, iż Snorri jako Is-landczyk wyobrażał je sobie jako wyrzucone na brzeg drewno dryftowe; o solidny pień rodzimego pochodzenia na Islandii trudno. Miejsce znalezienia pierwszych ludzi, można sądzić (G. Steinsland 1983, 89), jest po prostu nowym lądem, światem stworzonym właśnie przez bogów, pokrytym dziewiczą, zieloną łąką, której echem mogą być błonia, na których w Havamal (49) pojawiają się dwaj ludzie z drewna.

Jakimi darami bogowie obdarzyli pierwszych ludzi, nie jest do końca jasne. Duch (dud) nie sprawia szczególnych problemów, słowo to oznacza zdolność oddychania i związane z nim życie, stan, gdy dusza przebywa w ciele. I tak rozumował Snorri. Rozum (odr) oznacza zdolność myślenia, ale także zdolność do wpadania w trans szamański i poetycki, oraz w bojowy amok, i od tego jego znaczenia pochodzi imię Odyna. Tymczasem, o dziwo, to nie Odyn daje odr ludziom, ale Hoenir. Najwięcej problemów przysparzają dary trzeciego z bogów. Trudności ze zrozumieniem, co znaczy w Voluspie słowo la, które tłumaczę (za J. de Vriesem 1962, 343) jako ciepło życia, miał już najwyraźniej sam Snorri, który zamiast o la mówi o wzroku, słuchu i mowie (w wielu tłumaczeniach la oddaje się zresztą jako krew). Kolejny z darów Lodura, lit i goda, tłumaczono dotąd jako „dobre kolory” czyli rumieńce, wskazujące na pulsujące w ciele życie (E. Polome 1969, 265-290). Ostatnio jednak zauważono, iż fraza ta oznacza raczej podobieństwo pierwszych ludzi do bogów (godar), ich boski wygląd (lita). I jest to tłumaczenie przekonujące (G. Steinsland 1983, 99). Na czyjeż bowiem podobieństwo mieli stworzyć ludzi bogowie, jak nie na swoje własne? Podobnie rozumował i autor Genezis.

Bogowie nie byli jednak w stanie określić losów pierwszych ludzi, którzy tak długo pozostawali „pozbawieni przeznaczenia” (orloglaus) i przez to niezdolni do życia, aż dały im go Norny (Vsp. 20). Przybyły od źródła Urd i nie tylko ustanowiły przeznaczenie całego świata, ale także „zakreślały żywotu lata urodzonym, głosiły ich los”. Dopiero wtedy pierwsi ludzie mogli skorzystać z życia. Pokazuje to, że siły bogów były ograniczone i istniały moce wyższe od nich (L.P. Słupecki 1998, 169-179). Bogowie nie byli więc jedynymi twórcami ludzi. Nie oni zresztą sprawili, że na morskiej plaży pojawiły się dwa pnie,