~LWF0030 (2)

68

Pięknowłosy, jako pierwszy próbujący narzucić władzę typu wczesnofeu-dalnego niezależnym dotąd chłopom norweskim w końcu IX-początku X w.

Według legendy tej potomkowie boga Yngvi-Freya mieli w trzynastym pokoleniu objąć panowanie w Upsali, gdzie też kilku kolejnych władców — Aun, Egil, jego wnuk Adila zostało pochowanych. Ottar, syn Bgila, miał natomiast zginąć i znaleźć miejsce wiecznego spoczynku w pobliskim Yendel. Wysuwano domysły, że może o nich to wspomina poemat o Beo-

Ryc. 19. Zespół kultowy w Starej Upsali (Uppland). Wg M. Stenbergera

1 — wzgórze wiecowe (?); 2-4 — mogiły „królewskie” z Y-VI w.; 5 — cmentarzysko kurhanowo; G - staw; 7 — kościół romański wzniesiony zapewne na miejscu świątyni pogańskiej

wulfie (Ottar miałby zostać określony „Wroną z Yendel”), lecz sprawa jest niepewna, zważywszy na liczne wątpliwości dotyczące interpretacji eposu. Tradycja ta znalazła jednak pewne potwierdzenie w odkryciach archeologicznych.

W Starej Upsali od dawna zwracało uwagę cmentarzysko kurhanowe, na którym wyróżniały się wielkością trzy najdalej na północ wysunięte mogiły (ryc. 19; tabl. III, 3)⁴⁰. Sąsiednie płaskie wyniesienie było identyfi- ¹

kowane z placem wiecowym, pobliski kościół romański wskazywał miejsce, w którym należało domyślać się położenia znanej z przekazów historiograf icznycłi świątyni pogańskiej. Badania wykopaliskowe ujawniły, że wielkie mogiły zawierały pochówki ciałopalne z Y-YI w., wyposażone w kosztowne przedmioty. Pozwoliło to na sformułowanie hipotezy,' że zostali tam pochowani mityczni przodkowie rodu Ynglingów — Egil, Adil, jak też może (mogiła nie została w całości przebadana) ich ojciec i pradziad Aun. Grób Ottara znajdowałby się natomiast w kurhanie pod Vendel, zwanym od dawna Ottarshóg; odkryto tu pochówek ciałopalny, datowany dość dobrze solidem bizantyńskim na koniec V lub początek YI w. j

Niezależnie od stopnia prawdopodobieństwa tej identyfikacji przodująca rola ziemi Swewów w tym czasie nie ulega wątpliwości. Ośrodek rzemieślniczo-targowy na Helgo, późniejsze bogate pochówki miejscowych wielmożów wskazują też, że w dziedzinie organizacji życia publicznego zachodziły wówczas jakieś istotne przeobrażenia. Wiele danych zdaje się przemawiać za słusznością poglądu, że zostały wówczas stworzone podstawy nowej organizacji terytorialnej kraju w postaci okręgów, zwanych później hundj czyli setka, zobowiązanych do wystawiania siły zbrojnej wielkości 100-120 osób, a w strefie przybrzeżnej — załogi okrętu.

Władza książąt upsalskicli nie była jednak zbyt silna. Jeszcze w 1 połowie IX w., kiedy Ansgar dotarł do Birki, głównego portu Swewów, miejscowi władcy we wszystkich ważniejszych sprawach musieli odwoływać się do opinii wiecu plemiennego. Dopiero półtora wieku później udało się tutejszym królom narzucić społeczeństwu w toku długotrwałych walk władzę typu wczesnofeudalnego.

Wiele kontrowersji wzbudza też sprawa zasięgu terytorialnego „państwa Swewów” w tym początkowym okresie². Na północ, w ślad za penetracją gospodarczą w dolinę Dal, szło zapewne uzależnienie polityczne tego regionu. Odkrycie cmentarzyska kurhanowego w Hógom (Medelpad) z grobami wyposażonymi w ozdobną broń, biżuterię, naczynia szklane i in. świadczyłoby, że wzdłuż wybrzeży Bałtyku wpływy środkowoszwedz-kie już w VI w. sięgały nieraz daleko na północ. Mówiliśmy też o penetracji po drugiej stronie morza w rejonie Vasa i Grobina. Istotniejszy jednak jest stosunek do związku plemiennego Gotów, zachowującego jeszcze w początku YI w. swą niezależność. Niektórzy badacze chcą widzieć w podboju ze strony Swewów przyczynę spalenia licznych osad na Gotlandii w VI w., uzależnione miałyby też zostać wówczas Vaster- i Óstergótland. Są to jednak domysły trudne do sprawdzenia, opowieści zawarte w eposie o Beowulfie nie przyczyniają się do wyjaśnienia sprawy. W każdym razie w IX w. ziemie Gotów były już uważane za część władztwa Swewów, co 'wyznaczałoby ogólnie terminus ad ąuem podboju.

1

Lindqvist 1936.

2

Por. przyp. 39 jak też Scliiick, [w:] NK, t. 2, 1938, s. 123 n.; Stenberger 1964, 8. 668 n.; 642 n.; Serning 1966, s. 5 n.