~LWF0031 (3)

64

Mimo obecności Freja w szeregach Asów, nie wiadomo, co w chwili ragnarók stanie się z Wanami. W wyliczeniu walczących brak bowiem Njorda. W Vafthrudnismal (39) czytamy, że „u przeznaczenia wieków (z aldar rok, czyli w ragnarók) wróci on z powrotem do domu, do wiedzy pełnych Wanów” (hann mun aptr koma heim, med visom Vonum). Co więcej, jedynym Asem ze starszej generacji bogów, który ma przeżyć ragnarók jest Hoenir, a ten, jak wiadomo, trafił do Wanów jako zakładnik, gdzie jak się wydaje przeczeka koniec świata. Oznacza to, że ragnarók Wanów nie dotyczy. Nie wiemy natomiast, co się będzie wtedy działo z Elfami¹. Karły natomiast zapewne zginą, gdyż lękają się

0    swój los. W 48. strofie Voluspa opisującej przerażenie wszystkich istot w początkach ragnarók czytamy:

Jęczą Karły u kamiennych wrót, skalnych ścian znawcy.

Niełatwo powiedzieć, co się stanie ze zmarłymi. Baldr i Hódr mają wprawdzie „zmartwychwstać”, ale co się będzie działo z innymi istotami, których los już się dopełnił, z poległymi bogami, ze zmarłymi ludźmi? Jakąś odpowiedź przynosi tu Voluspa (64):

Salę widzę, od słońca piękniejszą,

Na Gimle, gdzie dach złotem kryty,

Sprawiedliwi tam mieszkać będą,

Szczęścia wiecznego doznawać będą.

Według Snorriego (Gylf3 i 52) po ragnarók dobrzy zmarli, tak bogowie jak

1    ludzie, trafić powinni do Gimle (alternatywnie nazwanego przezeń Vingolf), gdzie w pięknych salach Brimir i Okolnir nie będzie im brakowało szczęścia i napitków. W Gimle zdaniem Snorriego (Gylf. 17) początkowo mieszkali Ljo-salfar (czyli świetliste Elfy). Gimle wspomina już Voluspa (64), ale może ona w poetyckiej wizji odrodzonego po ragnarók świata pełnić w tej pieśni inną funkcję, niż sądził Snorri (A. Holtsmark 1964, 36-37). Podobnie Brimir i Okolnir to raczej „sala do picia piwa olbrzyma Brimira, stojącą na Okolnir”, która według Voluspa (37) jest miejscem przeznaczonym dla zmarłych Olbrzymów”². Złych ludzi Snorri odsyła po ragnarók do Nasstrónd („wybrzeża zmarłych”). I tu również odwołuje się do Woluspa (38), opisującej ponurą halę na Nasstrónd, gdzie nigdy nie dociera słońce, wrota otwierają się na północ, a z dachu, który pokrywają splecione ciała węży, kapie jad. Niestety, są to przedstawienia wyraźnie nawiązujące do pojęć chrześcijańskich i to nie tylko u Snorriego, ale już nawet w Voluspa". To samo można powiedzieć o zawartym w tej pieśni (Vsp. 66) przekonaniu, iż pożerający trupy wąż Nidhogg zajmie się złymi zmarłymi (U. Dronke 1992, 15).

Chrześcijańskiego, a może raczej apokryficznie chrześcijańskiego pochodzenia jest wszakże w nordyckich wierzeniach pogańskich przede wszystkim nadzieja, że nowy świat, który powstanie po ragnarók, będzie lepszy niż obecny. Strofa 65 Voluspa^m mówiąca o przyszłym nadejściu „potężnego”, który „rządzi wszystkim” interpretowana jest, chyba słusznie, jako odniesienie do chrześcijaństwa (G. Steinsland 199la). Obraz potężnego boga, jaki widzimy w tej strofie, dobrze pasuje do postaci Chrystusa Pantokratora przybywającego na Sąd Ostateczny¹⁰¹, W Voluspa in skamma (Hdl. 44) w podobnych słówkach wspomina się, że nadejdzie „inny, jeszcze potężniejszy, którego boję się nawet nazwać”, wyraźnie już odnoszące się do Chrystusa.

Ragnarók będzie spełnieniem zagrożeń, przed którymi świat stoi od swoich początków. Dwa walki Skóll i Hati-Managarm chcą pożreć Słońce i Księżyc, ale uda im się to dopiero podczas ragnarók. Istnieniu świata grożą demony, przede wszystkim Surtr i jego Muspelssonar, oraz demoniczne potomstwo Lokiego, zrodzone z Olbrzymki Angrbody: Fernrir, Midgardsonn i bogini Hel. Sam Loki jest wprawdzie przydatnym pomocnikiem Asów', uznawanym za jednego z nich (ale z pejoratywnym przydomkiem Ass ragr - wszeteczny As), z drugiej jednak jest sprawcą zła, a przede wszystkim śmierci Baldra, choć i tu widać ambiwa-lentność jego postaci. Bez śmierci Baldra nie byłoby bowiem nadziei na odrodzenie się świata. Bogowie po śmierci Baldra zakuli Lokiego w okowy. Taki sam los spotkał wilka Fenrira (co bóg Tyr okupił stratą ręki) i psa Garma. Bogo-wie zdołali więc spętać większość monstrów zagrażających światu, uwolnią się ^{3 4}

1

   W strofie 48 Vsp. pada wprawdzie retoryczne pytanie: „Jak jest z Asami, jak jest z Elfami?” ale w kwestii Elfów nie znajdujemy na nie w źródłach odpowiedzi - chyba, że utożsamimy ich z Wanami.

2

   Także wymieniona dalej przez Snorriego sala Sindri jest jedynie echem zaświatów, w których Voluspa (37) umieszczała Karły (patrz wyżej, s. 50). Oznacza to. że Snorri wyraźnie nie zrozumiał tu swojego źródła, albo je - delikatnie mówiąc - nadinterpretował. Nazwa Okolnir („nie-zimne miejsce”) może być tu uznana za kenning opisujący ogólnie halę uczt (R. Simek 1995, 59, 319).

3

⁹⁹ Wiele z motywów pojawiających się w opisie ragnarók w Voluspa i u Snorriego ma paralele chrześcijańskie (E.O.G. Turvil!e-Petre 1964, 282). Motyw trzęsienia ziemi, spadających gwiazd

4

pochłaniającego wszystko ognia pojawia się w jednym z wczesnoskandynawskich kazań, nawiązujących do Ewangelii wg św. Mateusza 25, 31-46 (A. Huldg&rd 1990. 354). Z pewnością chrześcijańska eschatologia znana była dobrze Snorriemu (co widać w Gylfaginning) ale i autor Voluspa mógł do niej nawiązywać, choć jako poganin raczej pośrednio (L.P. Słupecki 2001,47).

•00 Jej autentyczność jest kwestionowana, patrz U. Dronke 1990, 15; J.P. Schjodt 1992, 165.

•Ol Voluspa (65) może tu też mimo wszystko mówić o Baldrze. Baldr, którego przeznaczeniem jest rządzić w^r nowym, odrodzonym świecie przedstawiony jest zresztą przez Snorriego jako postać równie nieomal niewinna jak Jezus i już Voluspa (31) widzi go podobnie. W innej wersji mitu Baldr pojawia się jednak w znacznie gorszym świetle (patrz niżej, s. 199-200).