~LWF0036

3. Głaz z płaskorzeźbą przedstawiającą scenę mitologiczną z Sanda,

Gotlandia.

skiej, przynajmniej w okresie dostępnym badaniom ze względu na istniejące źródła, sprowadzał się do zasady do ut des, która kierowała tym stosunkiem w wielu różnych kulturach, co — w szczególności do ludów rolniczych — stwierdzić musi socjologia religii¹. Jakieś przypisywanie wikingom rzekomych dążeń do mitycznego zespolenia się z bóstwem nic może ostać się krytyce.

Inaczej też chyba być nie mogło w społeczeństwie, które doskonale znało pojęcie własności, a w życiowej praktyce posługiwało się wymianą dóbr i usług. Znajomość pojęcia własności i wszelkie płynące z tego konsekwencje przypisywane były oczywiście i bogom. Pieśń Eddy, Grimnismal przypisuje każdemu z bogów (m. in. również bogini — Freyji!) jeden gród i panowanie nad jednym okręgiem. Zaś we wspomnianym wyżej poemacie Vęluspd bogowie zajmowali się m. in.

„wykuwaniem bogactwa⁴⁴. „Oni robili obcęgi i przygo-

* * ___

to wywali narzędzia^{44 80}. Ta sama pieśń wspomina również o podarkach ze złotych pierścieni^{2 3}. Taki sam motyw występuje często w poezji skaldów; złoty pierścień był nagrodą za pieśni na cześć księcia.

Jak wiadomo, wiele i to różnych szkół religioznawstwa traktuje człowieka, zwłaszcza tzw. „pierwotnego⁴⁴, jako istotę całkowicie podległą stworzonemu przez dane społeczeństwo światu bóstw. Zgodzimy się też — oczywiście z zastrzeżeniami, o których była mowa wyżej — że raz ukształtowane zwyczaje w ogóle, a więc również religijne, mają na ogół charakter trwały, Trudno jednak we wszystkich zabiegach kultowych dopatrywać się jedynie wyrazu jakiejś „fatalistycznej⁴⁴ bierności człowieka wobec bóstw. Wręcz przeciwnie: wiele z nich, a w każdym razie obserwowane przez nas kulty płodności, są dowodem dążeń człowieka do wywarcia określonego wpływu na bóstwa, do zapewnienia sobie przy pomocy ofiar ich przychylności, która miała objawiać się w urodzaju i płodności.

*

75

1

Patrz J. Wach, Sociology of reUgion, wyd. 8, Chicago 1958, s. 264. Patrz także, G. van der Leeuw, Die do-ut-dcs-Formel in der Opfertheorie, „Archiv fur Keligionswissenschaft“, 20 B., Berlin-Leipzig 1920/21, s. 241—253 oraz tegoż, La religion dans son essence et ses manifestations, Phenomćnologie de la religion, Edition franęaise refunduc et misę 4 jour par 1’auteur avec la collaboration du traducteur J. Marty, Paris 1948, s. 345 i nast.

2

   Vękis])d_y zwrotka 7: „...aud smidodo | tangie skópo, j ok tól gordo“.

3

   Yyluspd, zwrotka 29:    valdi henm Herfędr | hringa...^M.