~LWF0042 (4)

hawdingowie. Oprócz zawodowych kupców handlem zajmowali się również możni, wojownicy i ludzie z warstwy niższej.

Samo pojęcie „wiking” („vikingr”) nie jest w pełni wyjaśnione. Nad rozwikłaniem jego zagadki łamano sobie głowy przynajmniej tyle czasu, co nad terminem „Ruś”. Adam z Bremy pisał o ,‘.piratach, których Duńczycy nazywają wikingami”. Uczeni .przez wiele lat wiązali ten termin z nazwą „Wik” („Viken”), określającą tę część Norwegii, która przylega do Oslofiordu. Wszystkie jednak źródła średniowieczne nazywają ludność Wi-ku nie „Wikingami”, lecz „Vikverjar” lub „Vestfalding” (od „Vestfold”). Przedkładano również inne wyjaśnienie: „wiking” rzekomo miał pochodzić od słowa „vik”-za-toka, zalew, czyli oznaczać tego, kto ukrywa się w zatoce. Lecz w takim wypadku słowo to przede wszystkim musiałoby się odnosić do spokojnych kupców. Próbowano wreszcie pojęcie „wiking” wyprowadzać ze staroangiel-skiego słowa „wic” (łacińskie „vicus”), oznaczającego ośrodek handlowy, miasto, warowny obóz. Ale i ta wersja została odrzucona. Obecnie za najbardziej prawdopodobną uznaje się hipotezę szwedzkiego uczonego F. Aske-berga, który pojęcie „wiking” wywodzi z czasownika „vikja”: wykręcać, odchylać się. Jego zdaniem wiking to człowiek, który porzucał swój dom i wypływał na morze, pirat morski,j wyprawiający się po łupy. Ciekawe, że w materiałach źródłowych termin ten często używany jest bynajmniej nie w odniesieniu do poszczególnych ludzi, lecz do samej tylko łupieskiej czynności: „udać się na viking”. W dodatku istnieje dość ścisłe rozgraniczenie między „udaniem się na vikmg”, a wyprawą handlową.⁵⁶

Należy wreszcie zauważyć, że dla samych Skandynawów — jak można wnosić na podstawie źródeł — słowo „wiking” bynajmniej nie było komplementem. Sagi islandzkie XIII w. wikingami nazywają ludzi trudniących się rozbojem i piractwem, gwałtownych i okrutnych. Zwróćmy uwagę na dane pochodzące z epoki wikingów. Wśród wielu inskrypcji runicznych na głazach stawianych dla uwiecznienia pamięci o tych, co utracili życie w czasie wypraw zamorskich, trafia się słowo „wiking”, lecz zazwyczaj -w sensie samej wyprawy („zginął podczas vikingu”). Jeden z napisów w Upplandzie wymienia Assura, syna jarla Hakona, i mówi, że był „stróżem przeciw wikingom”. Widocznie Skandynawowie epoki wikingów rzeczywiście stosowali ten termin na ogół do określania wypraw oraz napadów rabunkowych, a tylko w jakimś mniejszym stopniu także do ich uczestników, i to raczej z odcieniem potępienia.

Kim więc jest wiking? To pirat i wojownik, żądny łupów i sławy, jaką przynoszą czyny wojenne; lecz jest to również osadnik, podejmujący w odpowiednich okolicznościach spokojną pracę, a także żeglarz trudniący się handlem, poznający nie zbadane dotąd lądy. Gwoli ścisłości należy powiedzieć, że wcale nie wszyscy uczestnicy ekspansji skandynawskiej IX—XI w. byli wikingami. Lecz właśnie wikingowie nadawali ton i jej, i całej epoce. Pojęcia „wyprawy wikingów” i „epoka wikingów” zyskały sobie trwałe miejsce w historii. Trzeba jednak pamiętać, że „wiking” i „epoka wikingów” to w znacznej mierze pojęcia umowne. Co znaczą one w rzeczywistości?

Wojownicy. Osadnicy

Splądrowanie i zniszczenie klasztoru na Lindisfarne w 793 r. stanowiło jeden z pierwszych epizodów długiej i krawawej historii wypraw wikingów przeciwko Szkocji, Anglii i Irlandii. Od tego czasu najazdy normańskie stale •nękały ludność Wysp Brytyjskich, Francji oraz innych krajów Europy. Ekspansja Skandynawów rozpoczęła się faktycznie znacznie przed 793 r. Przybierała ona różne formy. Ażeby uzyskać prawdziwy jej obraz, należy rozpatrywać ją w powiązaniu z wewnętrzną kolonizacją dokonującą się na Półwyspie Skandynawskim w ciągu kilku wieków. Głód nadającej się pod uprawę ziemi, spowodowany przyrostem ludności oraz wzmaganiem się procesu podziału wielkich rodzin, skłaniał znaczną część bondów do zagospodarowywania mezamieszkanych Kernów na północy Norwegii i Szwecji. Karczowali oni lasy, oczyszczali ziemię z głazów, budowali osady, zaorywali grunty. Liczni miesz-

89