~LWF0056 (3)

114

określonej tym samym słowem gambateinn co różdżka Hlebarda¹. Także Thor posługiwał się podczas wyprawy do Geirroda różdżką, dzięki której przebył rzekę Vimur.

Ryc. 12. Bóg pochylający się nad leżącym koniem

Cechy czarodzieja miał już „kontynentalny” Wotan. W Drugim zaklęciu merseburskim pojawia się on w roli boga-lekarza-czarownika, który jako jedyny wśród bogów potrafi uzdrowić zwichniętą nogę konia Baldra. Zaklęcie brzmi następująco:

Phol i Wotan jechali przez las, tam źrebiec Baldra miał nogę złamaną, zaklinała ją Sinthguna i Sunna - jej siostra, zaklinała ją Frija i Volla - jej siostra, zaklinał ją Wotan, który się na tym znał:

Niech tak się stanie, z nogi złamaniem, z krwi rozlaniem, z członków złamaniem.

Noga do nogi, krew do krwi, członek do członka, niech się połączą!²

Choć jest oczywiste, iż w zaklęciu chodzi o uzdrawiającą formułę, która odwołuje się do Wotana i kiedyś przez niego dokonanej „pierwszej” czynności uzdrawiającej, to jednak fabuła, do której zaklęcie nawiązuje, nie jest dla nas jasna. Nie wiemy, skąd właściwie i dlaczego w zaklęciu pojawia się Baldr, i czy był on towarzyszem drogi Phola i Wotana, czy też to oni jechali do niego do lasu, by tam uzdrowić nogę jego konia (nazwanego zresztą - nie wiedzieć dlaczego - źrebięciem). Nie wiemy, kim jest Sinthguna³. Sunna była boginią Słońca.

Phola i Vollę, skądinąd postacie słabo poświadczone, można tu interpretować jako parę bliźniąt, odpowiadającą nordyckim Frejowi i Freji⁴. Opowiedzianą w zaklęciu fabułę można opowiedzieć następująco: Koń Baldra złamał nogę. Literalnie biorąc, tekst mówi o zwichnięciu, ale i dalsza część zaklęcia, i przedstawienia sceny z zaklęcia na brakteatach świadczą, iż chodziło o złamanie. Spotkali go w lesie Wotan i Phol (albo był ich towarzyszem drogi). Próby uzdrowienia konia, jakie podjęły bóstwa żeńskie (Sinthguna, Sunna, Volla i Frija) zakończyły się niepowodzeniem. Wtedy wziął się za leczenie ten z bogów, który był najbieglejszy w magii, czyli Wotan. Wypowiedział odpowiednie zaklęcie i koń wstał zdrowy⁵. Być może, pojawienie się Wotana w towarzystwie aż czterech bogiń można by zinterpretować jako ślad rozpoczynającego się procesu przyłączania do postaci Wotana/Odyna jego kobiecej gwardii, jaką w Skandynawii tworzyły Walkirie, istoty nie tylko sprowadzające śmierć, ale potrafiące też uzdrowić i pomóc⁶. Wyobrażenia sceny leczenia nogi konia Baldra można dostrzec na złotych brakteatach przedstawiających Wotana (najczęściej tylko jego głowę) nad koniem, który ma w widoczny sposób złamaną nogę⁷.

W Skandynawii Odyn przedstawiany był jako niestrudzony poszukiwacz mądrości, a przede wszystkim tajemnej wiedzy magicznej. W Vafthrudnismal wyzywa do pojedynku na wiedzę najmądrzejszego z Olbrzymów i zwycięża, co Vafthrudnira kosztuje głowę. Swą wiedzę Odyn zdobywa dzięki podstępom i inicjacji. Jak pamiętamy, Odyn ukradł olbrzymowi Suttungowi miód poezji, uwodząc jego córkę Gunnlodę. Nawet w tym pozornie awanturniczym epizodzie spod wątku podstępu tworzącego zewnętrzną warstwę fabuły wyziera motyw wtajemniczenia. Jako pan poezji, Odyn jest patronem skaldów i mówi jedynie wierszem (Ynglinga saga 6). Jednym z najcenniejszych darów Odyna dla jego pupila Starkada było to, że heros mógł dzięki niemu tworzyć poezję z taką

1

   Skm. 32; por. A.G. van Hammel 1932; G. Stcinsland 1991, 160-165; R. Simek 1995, 121; L.P. Słupecki 1998, 113-114.

2

   Phol ende uuodan uurun zi holza.

du uuart demo balder uolon sin uuoz birenkit. thu biguol en sinhtgunt, sunna, era suister; thu biguol en frija. uolla, era suister; thu biguol en uuodcm, si he uuola conda: sose benrenki, sose bluotrenki, sose lidirenki: ben zi bena, bluot zi bluoda, lid zi gliden, sose gelimida sin!

Tłumaczenie własne, tekst oryginalny za: R. Simek 1995, 489. Analogiczne zaklęcie przetrwało w kulturze ludowej Szwecji (L. Motz 1996, 74; K. Hauck 1983, 519), podobne uzdrawiające zaklęcia odwołujące się tego samego boga znane są ze źródeł staroangiclskich (L. Motz 1996, 83).

3

   Imię bogini pozostaje niejasne, może oznaczać „nocą chodząca”, co w kontekście wymienionej zaraz po niej jej siostry Sunny (Słońca) pozwalałoby uznać ją za personifikację Księżyca, ten

jednak jest w językach germańskich rodzaju męskiego. Może też oznaczać boginię „podążającą do boju”, „walczącą na drogach” itp. Postać i znaczenie mitologiczne Sinthguny (znanej jedynie z Drugiego zaklęcia merseburskiego) pozostają więc niewyjaśnione, por. K. Heim 1953, 227; stan badań podaje R. Simek 1995, 364.

4

   E. Brate 1919, 287-296; R. Simek 1995, 489-490.

5

   Tekst zaklęcia zyskałby na jasności, gdyby imię Baldr zinterpretować jako przydomek Phola. a tego ostatniego utożsamić z Frcjcm, na co pozwalają pewne cechy Baldra w nordyckiej mitologii (.jasny”, pozytywnie wartościowany bóg odrodzenia). Byłaby to jednak teza bardziej niż ryzykowna.

6

   Patrz niżej, s. 239-249.

7

   Np. brakteat Schónen-B, por. K. Hauck 1992, 240-244. Lotte Motz (1996, 75, przyp. 195; taż 1995, 20-26) interpretuje tę samą scenę jako przedstawienie wróżby!