~LWF0060 (2)

110

wątków świadczyłyby o tym niektóre szczegóły obrządku pogrzebowego — zmarłemu włożono do trumny m.in. woskową świecę.

Dwory władców i bliskich im ludzi stawały się ośrodkami postępu w wielu dziedzinach kultury. Bardziej zachowawczy byli mieszkańcy zwykłych gospodarstw chłopskich, wciągani w twarde karby zależności państwowej. Samowystarczalność ekonomiczna, niezależne połączenia drogą wodną ze światem, masowy udział w wyprawach wikingów, wszystko to umacniało jednak opór szerokich rzesz bondów przeciw nowemu porządkowi i umożliwiało zachowanie względnej niezależności, jak też zamożności w nowych układach. Kiedy konflikt sięgał zbyt głęboko, wyjściem była po prostu emigracja.

Warunki bytu chłopa normańskiego znamy nieco lepiej dzięki badaniom podejmowanym przy różnych okazjach na terenie jego siedzib. Niekiedy można było nawet precyzyjnie określić właścicieli zrujnowanych gospodarstw. Miało to miejsce zwłaszcza na Islandii, gdzie przed laty podjęto trud szczegółowego rozpoznania osiedli w jednej z dolin, zniszczonej wybuchem wulkanu Hekla ok. 1104 r.³¹

Gospodarstwa te były tradycyjnie jednodworcze, lecz zmienił się już w tym czasie sam wygląd domostw. W porównaniu ze znanymi nam z przełomu starożytności i wczesnego średniowiecza były one z reguły mniejsze, miały wewnątrz 17-26 m długości, zupełnie wyjątkowo aż 36 m, szerokość ich natomiast nie przekraczała zazwyczaj 6 m (ryc. 47). Obok znajdowało się wiele przybudówek, wznoszonych wedle potrzeby, w których umieszczano kuchnie, spiżarnie, niekiedy, nawet może podręczne kuźnie, choć zdarzało się to chyba rzadko ze względu na niebezpieczeństwo zaprószenia ognia* Ściany budowano na fundamencie kamiennym, z darni; trudne do zdobycia na wyspie drewno służyło tylko jako wewnętrzna okładzina. Dachy były dwuspadowe. Wewnątrz kamienne paleniska, często na islandzki sposób wydłużone, zapewniały ciepło. Ziemne ławy pokryte dranicami służyły do siedzenia i spania. Budynki gospodarcze — obory, stajnie, stodoły, niekiedy kuźnie były wznoszone osobno; w jednym z nich odkryto kamienne przegrody dla zwierząt.

Podobne osiedla spotykało się na innych wyspach atlantyckich (ryc. 48). Na ojczystym terenie przybierała jednak na sile tendencja do tworzenia wdększych skupisk wdelodwor czy ch, wiosek zamieszkanych przez kilka rodzin, nieraz połączonych zresztą więzami krwi³². Tego rodzaju wspólnota mogła np. zamieszkiwać w 2 połowie IX i 1 połowde X w. osiedle w Ytre Moa u krańca Sognefjordu w zachodniej Norwegii. Określenie społecznej pozycji mieszkańców' jest tu już co prawda mniej pewne niż w przypadku

³¹ Forntida gdrdar 1943, o Jarlshof na Szetlandacli Hamilton 1950. Zob. też przegląd całości problematyki NK, t. 17, 1953 i ostatnio Janssen, [w:] Bas Borf 1977, s. 285 n.

⁸² Bakka 1965. Por. też o niektórych innych osiedlach tej strefy Magnus 1974.

Ryc. 47. Fundamenty domostwa w SkaUakot (Islandia). Wg Forntida

gar dar

gospodarstw islandzkich. hTa wysokiej półce w widłach rzecznych, u stóp masywu skalnego, wzniesiono kilka niewielkich domostw na kamiennych fundamentach, o wewnętrznej powierzchni ok. 4x7m (ryc. 49). Udało się wyróżnić dwie fazy zabudowy osiedla. W nowszej dobie zostało ono

Ryc. 48. Rekonstrukcja zabudowy osiedla w Jarlshof (Szetlandy). Wg Les Vikinga