~LWF0075 (4)

czyć pod ich dowództwem w dalekich krajach, zdobywając łupy i sławę. Jeszcze inni wyruszali w długie podróże handlowe i za morzami wymieniali towary przywiezione z ojczyzny na wyroby wschodu i zachodu.

Krótko mówiąc: dawne, tradycyjne stosunki w Skandynawii zostały zburzone, nic już nie było w stanie ich utrzymać; po idawnemu 'nie mogły już żyć .nie tylko jednostki, wygnańcy, ludzie postawieni poza prawem, tacy jak Ingolf Arnason lub Eryk Rudy, którzy musieli szukać dla siebie nowej siedziby jak najdalej od swego domu, ale także wielu możnych i bondów.

Czy wyliczone przez nas przyczyny i okoliczności owej ekspansji całkowicie wyjaśniają tak głęboki przewrót w życiu Skandynawów? Oczywiście, że nie. Brak bowiem wśród nich co najmniej jednego czynnika, który zespoliłby te wcale nie nagle powstałe przyczyny i okoliczności oraz ukazał wewnętrzne bodźce ruchu, jaki ogarnął tych ludzi. Czy jesteśmy w stanie dokładnie określić ów czynnik?

Aby ustalić i zrozumieć wewnętrzne bodźce, które zachęcały Normanów do wypraw w obce kraje, bodźce, które były na tyle potężne, iż skłaniały ich do zerwania z całym tradycyjnym układem stosunków społecznych, trzeba uzyskać możliwość wglądu w duchowy świat Skandynawów epoki wikingów. Nie jest to bynajmniej zadanie łatwe. Trudności bowiem, z jakimi zawsze boryka się historyk próbujący przeniknąć poglądy i uczucia ludzi dawnych epok, w danym wypadku spotęgowane są jeszcze przez fakt, że podstawowe zabytki eposu skandynawskiego oraz dzieła literackie, z których można by zaczerpnąć wiedzę o religii i w ogóle życiu duchowym ówczesnych Skandynawów, pochodzą z okresu późniejszego. Pieśni o bogach i bohaterach znane pod nazwą Starszej Eddy, podobnie jak większość sag islandzkich, dochowały się do naszych dni .tylko pod postacią zapisu dokonanego w XIII w. „Wielkie przesielenia” z północy wycisnęły oczywiście głębokie piętno na życiu duchowym Skandynawów w późniejszych stuleciach, równocześnie zaś uległy przewartościowaniu opinie o nich. Kiedy narodziły się poematy epiczne d sagi? Jakie zmiany zaszły w treści tych utworów od chwili ich powstania do chwili ich zapisania? W jakiej mierze owe dzieła mogą wprowadzić badacza w świat wewnętrzny Skandynawów epoki wikingów? Wszystkie te skomplikowane i nader kontrowersyjne zagadnienia są już od dziesięcioleci tematem dyskusji naukowych.

Nie istnieje w tych sprawach pogląd, który byłby powszechnie przyjęty i rozstrzygał je w sposób bezsporny. Toteż pewniejszą drogą do poznania życia duchowego Skandynawów epoki wikingów mogłoby być zbadanie ówczesnych źródeł pisanych. Jest ich jednak mniej aniżeli zabytków z XIII w. i — co najważniejsze — nie są one tak wymowne. Dysponujemy poezją islandzkich i norweskich skaldów-poetów żyjących w 'IX—XI w.; pieśni ach, przekazywane z ust do ust, zapisane zostały znacznie później, w XII i XIII w. Zachowały się orne głównie w formie fragmentów cytowanych w .sagach. Jednakże dzięki specyfice stylu i konstrukcja właściwej dla poezji skaldycznej przetrwały w swym pierwotnym kształcie. Stanowią niezmiernie ciekawy zabytek, odzwierciedlający niektóre cechy świadomości dawnych Skandynawów.

Istnieją także zwięzłe inskrypcje runiczne wyciosane na głazach, wyryte -na broni, wyrzeźbione w drzewie. Treść ich wszelako w wielu wypadkach jest niejasna. Ważnych informacji dostarczają badania form i charakteru grobów; badania te rzucają światło na wierzenia Skandynawów, na ich wyobrażenia o śmierci i życiu pozagrobowym. Istnieją wreszcie dzieła sztuki — wizerunki, ornamenty, ozdoby, wyroby rzemieślnicze. Nie zawsze można ustalić ich pochodzenie, ich datacja bywa też .niekiedy sporna, mimo to jednak i one są przydatne do studiów nad życiem duchowym Skandynawów tego okresu.

W twórczości plastycznej Normanów dokonał się na początku epoki wikingów gwałtowny przełom. „Styl zwierzęcy", przeważający w sztuce skandynawskiej okresu wędrówek ludów, począł tracić na początku VIII w. swą dawną prężność i siłę wyrazu, a następnie wyrodnieć, przekształcając się w bladą, zwiędłą stylizację, mimo wpływu, jaki na niego wywierała sztuka anglo-celtycka. „Monotonna stylizacja”, „pozbawiony entuzjazmu”, „bez-

155