~LWF0083 (3)

168

Snorri dodaje tu jeszcze, że Skadi została już na zawsze w Thrymsheimie i na nartach, z łukiem i kołczanem na plecach, poluje w swych górach na zwierzynę. Swoją opowieść o związku Njorda ze Skadi Snorri (Gylf. 24) zamyka stwierdzeniem: „Njord miał potem w Noatun dwoje dzieci, jedno zwało sięFrej, a córka Freja, oboje byli pięknego oblicza i silni”. Kim była ich matka, w tym miejscu Snorri milczy. W Skaldskaparmal (6) wątek nieudanego związku Njorda uzupełnia jeszcze strofą jedenastowiecznego skalda Thorda Saerkessona, który stwierdzał, że „mądrej Skadi nie spodobało się między Wanami”. Refleksem tego wątku mitu jest opowieść Saksona Gramatyka (I, 8, 18-19) o podobnym sporze Hadingusa z Ragnhildą.

Po wojnie Asów z Wanami Njord znaleźć się miał wśród Asów jako zakładnik. Jak powiada Snorri (Gylf. 23) „Njord nie pochodzi z rodu Asów, wychował się w Wanaheimie, a Wanowie posłali go jako zakładnika do Asów, a w zamian otrzymali od nich tego, który nazywał się Hoenir. Taki był początek zgody między bogami i Wanami (med godam ok vonum)'\

Powstaje więc pytanie, czy dzieci Njorda: Frej i Freja, urodziły się przed jego pojawieniem się wśród Asów, czy też dopiero potem (K.A. Eckhardt 1940, 4-5). Snorri daje tu dwie sprzeczne odpowiedzi. W Ynglinga sadze (4) twierdzi, że Freja i Freję Njord spłodził ze swoją siostrą jeszcze w świecie Wanów. Jeśli tak, to Frej mógł wraz ze swym ojcem stać się zakładnikiem oddanym w ręce Asów. Ale w Gylfaginning (23-24) tenże Snorri stwierdza, że Frej i Freja urodzili się już po tym, jak Njord przybył do Asgardu¹. Argumentem za taką wersją mitu jest motyw ofiarowania małemu Frejowi jego siedziby, Alfheimu, którą otrzymać miał od Asów, gdy wyrżnął mu się jego pierwszy ząbek (Grm. 5). Jeśli trzymać się tej wersji mitu, to Njord był jedynym zakładnikiem posłanym przez Wanów do Asów, podczas gdy Asowie do Wanów posłaliby im w zamian jedynie Hoenira. Wspomniana tu już niejasna strofa 39. z Vafthrudmsmal potwierdza, naszym zdaniem, istnienie takiej postaci mitu².

Rzecz jest jednak bardziej jeszcze skomplikowana. Z 34. strofy Lokasenny wynika bowiem, że Njord był zakładnikiem nie u Asów, ale na wschodzie (austr hedań), czyli u Olbrzymów, a konkretnie u Hymira. Rzucając Njordowi złośliwą i obsceniczną obelgę Loki stwierdza bowiem:

Zamilknij Njordzic! Gdy byłeś na wschodzie [= u Olbrzymów]

Posłany jako zakładnik bogom.

Córom Hymira służyłeś za ustęp,

I siusiały ci w usta.

Strofa, skrupulatnie omijana przez pruderię większości badaczy (wytyka im to słusznie John Lindów, 1997, 103), wymaga objaśnienia i odpowiedzi, u kogo właściwie był Njord zakładnikiem. Strofa wspomina mimo wszystko jasno, że Njord był zakładnikiem u bogów. Hymir był wprawdzie Olbrzymem i w ich świecie położona jest jego siedziba, ale był też zarazem ojcem boga Tyra. Co więcej, daje się dostrzec wyraźne więzi łączące Hymira, Njorda i Tyra (K.A. Eckhardt 1940, 3-4). Dlaczego jednak Njord znalazł się w jakimś momencie u Hymira i co łączyło go z jego córkami (słowa Lokiego należy tu uznać za obelżywy refleks jakiejś nieznanej nam opowieści) - po prostu nie wiemy.

Ale u schyłku tego świata, gdy nadciągnie zagłada ragnarok, Njord zostanie uwolniony z obowiązków zakładnika i wróci wtedy do domu (Vfth 39). Natomiast Frej pozostanie z Asami i wraz z nimi zginie, co jest zresztą kolejnym argumentem wskazującym na to, że choć pochodził z rodu Wanów, to urodził się już wśród Asów i zachowując cechy swoich przodków był jednym z nich i musiał wraz z nimi podzielić ich losy (K.A. Eckhardt 1940, 23).

Njord związany był, jak inni Wanowie, z kultem religijnym, który był wyraźnie ich specjalnością. Jak pamiętamy, po pojednaniu z Asami został przez nich zaliczony wraz z Frejem do blótgodar, a Freja została blótgydją (Ynglinga saga 4). Może to wręcz świadczyć o szczególnym powiązaniu instytucjonalnego kapłaństwa z kultem Wanów, podczas gdy kult Asów byłby sprawą różnej rangi przywódców od księcia po głowę rodziny. Choć w kenningach skaldów Njord poświadczony został raczej skąpo, to o intensywnym kulcie tego boga świadczą formuły rytualne o nieposzlakowanej autentyczności (A. Huldgard 2002, 239-240). Zachowane w kilku wariantach resztki Ulfljotslog, pogańskiego prawa Islandii, zwierają formułę przysięgi składanej na pierścień godiego w imię Freja, Njorda i „wszechpotężnego Asa”³. Snorri w Hakonar saga goda (14) opisuje spełnianie dla Njorda i Freja toastu (fuli) za pomyślność i urodzaj (til ars ok fridr). W tym przypadku, co warto zauważyć jako rys potwierdzający dawność formuły, Njord wymieniany jest na pierwszym miejscu. Wypijano go po toaście na cześć Odyna⁴. Imiona Njorda i Freja pojawiają się też razem w klątwie, jaką na Eryka blod0xa i jego żonę Gunnhildę rzucił skald Egil Skallagrimsson (Lv 19-20).

1

   Siostra Njorda nic jest w tym miejscu wspomniana jako ich matka, ale nic też nie wskazuje na to, by urodziła ich Skadi. W Skirnismal (1) Frej określony jest jako chłopiec (mogr) Skadi, ale nie jako syn (sunr), co wskazuje wyraźnie, że była jego macochą.

2

   Śmierci związanego z Wanami ale nie należącego do ich rodu Olbrzyma Kwasira odpowiadałaby w tym „pramicie” śmierć nie należącego do rodu Asów, ale związanego z nimi Olbrzyma Mi-mira. Patrz wyżej, s. 85-86.

3

   Hjalpi mer sva Freyr ok Njordr ok hinn almattki ass: Landnamabók, II 268: IF 1, 1968, 313 i 315. O wiarygodności Ulfljotslog krytycznie lecz niesłusznie O. Olsen 1966, 34-49; jego wątpliwości obala Jon Hnefill Adalsteinsson, 1998, 49-50.

4

   Toast Odyna en sidan Njardar fuli ok Freys fuli til ars ok fridr, Hakonar saga goda 14.