~LWF0089 (2)

164

Chrzest przyjmowali już pierwsi znani nam uciekinierzy polityczni z kręgów rządzących, jak np. duński Harald, szukający w 1 połowie IX w. wsparcia na dworze Ludwika Pobożnego. Przyjmowali chrzest norwescy i duńscy jarlowie, stojący na czele wikingów, osiadłych w Anglii, Szkocji i Irlandii, wśród nich przyszli władcy norwescy Hakon Dobry i Olaf Tryggvason w X w. Warunkiem uznania przez władców francuskich pozycji Rollona był chrzest, wprawdzie formalny tylko, przyjęty wnet po nadaniu mu przyszłej Normandii przez Karola Prostaka.

Oddziaływania chrześcijańskie obejmowały również ogół przybyszów. Motywy akceptacji nowej wiary mogły być różne. Anegdota zapisana * przez mnicha z Sankt Gallem, Notkera, mówi o wikingu, który dwudziesto- ^% krotnie przyjmował chrzest na dworze Ludwika Pobożnego, by uzyskać zwykłe przy takich okazjach dary i białe szaty. Źródła przełomu umysłowego sięgały oczywiście głębiej. Normanin poznając bezpośrednio cywilizowane środowiska łacińskiej Europy, akceptując tamtejszy sposób życia, uznawał zarazem panujący tam system pojęć i wyobrażeń o świecie.

Nie rezygnował jednak całkowicie z własnych tradycji. Podobnie jak w macierzystej Skandynawii nieraz łączył rodzime upodobania, przede wszystkim artystyczne, z nową obyczajowością religijną. Świetne płaskorzeźby kamienne z Mam są jednym z najciekawszych świadectw zastosowania skandynawskich stylów Borre i Marnmen, splecionych z motywami krzyża i z napisami rytymi w runach (ryc. 78). Niektóre treści ikonograficzne nawiązują do normańskich legend, napisy zawierają imiona nordyckie, choć trafiają się też celtyckie, ślad mieszanych etnicznie związków małżeńskich.

Jak długo było możliwe zachowanie w tych warunkach odrębności etnicznej ? Asymilacja przybyszów następowała dość szybko. Najczulszym jej miernikiem były przemiany językowe¹. Dopóki krwawe walki pogłębiały poczucie obcości, dopóki dopływały coraz to nowe fale osadników ze skandynawskiej ojczyzny, proces zbliżenia miał ograniczony zakres i skutki. Stopniowo jednak okresy pokojowego współżycia zaczynały być coraz dłuższe, pojawiły się świadectwa mieszanych małżeństw, pogłębiało się oddziaływanie środowiska miejscowego. Nowe układy polityczne czyniły atrakcyjnym obowiązujący w kołach oświeconych język.

Stosunkowo długo utrzymywały swą odrębność językową kolonie norweskie i duńskie na Wyspach Brytyjskich. Nieprzypadkowo też zapewne w wielu okolicach trafiają się tam stosunkowo często kobiece pochówki typu skandynawskiego. Gdzie utrzymała się dłużej normańska organizacja życia publicznego, jak np. na wyspie Man, posługiwano się jeszcze przez kilka stuleci rodzimą mową. W innych stronach już w ciągu XI w. doszło do zupełnej asymilacji przybyszów.

Jeszcze szybciej postępował ten proces w krajach, gdzie władztwa normańskie powstawały w wyniku stosunkowo krótkiej działalności osadniczej. Wikingowie w północnej Francji już w drugim pokoleniu tracili ojczystą mowę. Następca Kollona Wilhelm Długi Miecz ok. 940 r. musiał posłać swego syna do Bayeux, by nauczył się u jednego z wasali rodzimego języka. Najszybciej ulegał romanizacji dwór, lecz i pozostałe środowiska w ciągu 80 lat upodobniły się całkowicie do swego otoczenia. Nie bez znaczenia była tu zapewne niejednorodność etniczna przybyszów, na wschodzie przeważali, jak się zdaje, Duńczycy, na zachodzie Norwegowie, towarzyszyło im wielu awanturników saskich, fryzyjskich i in. Częściej niż gdzie indziej wchodzono w związki małżeńskie z miejscowymi niewiastami, w związki legalne lub też „obyczajem duńskim” na zasadzie zabronionego przez Kościół wielożeństwa. Obliczono, że w 1. 911-1066 w Normandii na 300 mężczyzn wspominanych w relacjach pisanych przypadało tylko 6 kobiet o skandynawskich imionach, co daje wprawdzie zniekształcony przez charakter źródeł, lecz chyba w jakimś stopniu miarodajny pogląd na sprawę.

Mimo zatraty odrębności językowej trudno jednak było mówić o zaniku poczucia tożsamości etnicznej. Posługujący się starofrancuskim dialektem Normanowie mieli poczucie swego odmiennego pochodzenia, czego wyrazem była nazwa zajętego przez nich i rządzonego skrawka Francji — Normandii. Co więcej jednak, zasymilowani przybysze zachowali wiele cech typowo wikińskich. Ujawniło się to w momencie, gdy niektórzy z nich ruszyli jako najemnicy nad Morze Śródziemne. Szybko stali się tam oni niezależną siłą polityczną, zagrażającą dwóm głównym, obok łacińskiej, cywilizacjom wczesnośredniowiecznej Europy — bizantyńskiej i muzułmańskiej.

Kontaktom ze światem bizantyńskim i arabskim, nawiązanym drogą wschodnią, przyjdzie jeszcze poświęcić nieco uwagi, tu ograniczymy się do niektórych spraw widzianych z perspektywy zachodniej. Wikingowie norwescy, wyruszając z Wysp Brytyjskich, niepokoili już w IX w. emirów omaj-jadzkicli Hiszpanii, zniszczyli nawet w 844 r. Sewillę². Cywilizacja muzułmańska w swych zachodnich prowincjach przechodziła wówczas pierwszy okres stabilizacji i rozkwitu. Mimo porażek w starciu ze światem chrześcijańskim nie uległa zmniejszeniu jej siła ekspansywna. Arabowie pólnocno-afrykańscy podbijali właśnie Sycylię i sięgali zagonami na wybrzeża Półwyspu Apenińskiego. Dobrze zorganizowana siła zbrojna emirów Kordo -by położyła też od razu kres śmiałym wyprawom wikingów. Przeciwnika jednak nie lekceważono i rychło po napadzie na Sewillę słyszymy o delegacji arabskiej, która udała się na pertraktacje do władcy „Pogan”, jak zwano Normanów, na dalekiej wyspie; chodziło tu raczej o Irlandię, niż jak sądzą niektórzy badacze, o Danię.

1

Por. wyżej, przyp. 2, jak też Adigard des Gautries 1954; Foliows Jensen 1968.

2

O sytuacji w ś wiecie arabskim Dawson 1961, s. 182 n.; Hitti 1969, s. 411 n., o Normanach w Hiszpanii Sancliez-Albornoz, [w:] I Normanni 1969, s. 367 n.; Musset 1971, s. 274 n., tamże dalsza literatura.