~LWF0096

(imię oznacza „wyrąbujący, karczujący lasy“), podczas panowania którego miał rzekomo panować głód, stwierdził, że „Szwedzi zwykli byli przypisywać królowi urodzaj oraz nieurodzaj “ ¹. O ojcu zaś Haralda Piękno-włosego, Haldanie Czarnym napisał nawet, że podczas jego panowania był taki urodzaj, że cztery okręgi Norwegii prowadziły spór o miejsce jego pochowania. W końcu ciało króla zostało podzielone na cztery części i w taki sposób pogrzebane ². Heroicyzacja ojca zjed-noczyciela Norwegii przez sagamadra jest zupełnie zrozumiała. Jasne jest u niego przerzucenie na czasy przedchrześcijańskie współczesnego mu kultu relikwii.

Dodajmy jednak, że znacznie od Tjodolfa wcześniejszy autor, Ammian, pisał, że królowie burgundzcy zgodnie ze starym zwyczajem, który przypominał mu Egipcjan, w podobny sposób traktujących swych monarchów, usuwani są od władzy, gdy podczas ich panowania nie sprzyjało im szczęście na wojnie lub gdy ziemia odmówiła bogatych plonów ³.

Czy w przytoczonych materiałach — a podobne motywy występowały również w odniesieniu do królów irlandzkich ⁴ — mielibyśmy do czynienia z rzeczywistymi śladami rytualnych mordów króla? Wydaje się, że taka interpretacja przekazów nie jest usprawiedliwiona. Biorąc pod uwagę osobę skalda, który ją wprowadził (sporadycznej wiadomości u Ammiana możemy nie brać pod uwagę), można przypuścić, że Tjodolf, interesujący się wyłącznie sposobem śmierci i miejscem pochowania królów, cytowany przez nas motyw wprowadził dla ściślejszego związania króla z przybierającym nowy, państwowy charakter kultem urodzaju przez przetworzenie, albo stworzenie, brak bowiem jakichkolwiek podstaw do snucia wniosków, by o bajecznej przeszłości władców Upplandu cośkolwiek wiedział. Relacja Snorre świadczy wyłącznie o tym, że rozumiał on strofy skalda. Samodzielnej wartości źródłowej nie ma ona oczywiście żadnej.

*

Wprowadzony przez Tjodolfa motyw jest całkowicie unikalny w literaturze skaldycznej. Z punktu widzenia interesów kształtującej się monarchii wczesno-feuda-lnej w Norwegii jest on bardzo nieporadny: jego strofy mogły podkreślać ścisły związek króla z kultem

urodzaju, wskazywały na społeczną użyteczność jego śmierci, nie mogły jednak w sposób bezpośredni wzmacniać politycznego autorytetu króla! Nic dziwnego, że fakty, które opiewa, zostały przezeń przeniesione w odległą przeszłość, kiedy to jeszcze, jak pisał Snorre Si urlason, władcy upplandzcy nie nosili tytułu króla⁵.

Zazwyczaj dopatruje się w cytowanych poprzednio strofach szczególnie wyraźnego odbicia starych mitów

0    rytualnej śmierci króla i o istnieniu wiary w jej znaczenie dla zapewnienia urodzajów. Wydaje się jednak, że na zagadnienie należy spojrzeć inaczej. Rzeczone strofy są wypadkową konfliktu pomiędzy historyczną i polityczną świadomością skalda, próbami nadania kultom urodzaju charakteru państwowego

1    lansowanymi tendencjami do przekształcenia bóstw plemiennych w praprzodków rodów królewskich. Tjodolf zapewne nie wiedział, że lokalni władcy Upplandu

13* 195

1

   Ibidem:    keiulu ])eir konungi sinum sva sem Sviar eru

uanir at kenna konungi bsedi ar ok hallseri".

2

   Snorri Sturluson Ilcimskringla t. I, Saga Hdlfdcmar srarta, cap. 9.

3

   Ammianus Marcellinus, Rerum gestarum libri qui super sunt, XVIII 5, 14: „... ritu yeteri potestate remouetur deposita, si sub co fortuna titubauerit bel li, vel segetum copiam negauerit terra“.

4

   Patrz M. Draak, Somc Aspecls oj Kingship in Pagan I rei and, La regal/ita sacra, s. 651—663.

5

Snom Sturluson, Heimskringla t. I, Ynglinga saga. cap. 30.