43047 img310 (6)

154 Druidzi

Uważam, że nieprzypadkowo pierwsze znane dzieło Eriugeny (którego imię oznacza „urodzony w Irlandii”), pochodzący z 850 roku traktat De praedes-tinałione (O przeznaczeniu), wprawiło jego zwierzchników w zakłopotanie i odezwały się głosy, że Eriugena wskrzesza pewne aspekty pelagianizmu. Widać to wyraźnie w odrzuceniu dzieła Gotszalka z Fuldy (ok. 803 - ok. 869), saskiego mnicha, poety i filozofa. Gotszalk w swoim traktacie, również zatytułowanym De praedestinatione, potwierdził niektóre poglądy Augustyna, między innymi, że Chrystus ma ograniczoną możliwość odkupienia i tylko wybrani mogą liczyć na życie wieczne, a o tym, kto będzie wybrany, decyduje przeznaczenie (predestyna-cja). Eriugena odrzucił takie pojmowanie predestynacji, za co spotkał się z potępieniem dwóch synodów: w roku 855 (w Valence) i 859 (w Langres). Co znaczące, w traktacie Periphyseon, zwanym później De divisione naturae (O podziale natury), Eriugenie bliżej było do greckich filozofów Wschodniego Kościoła niż do filozofów Kościoła Rzymskiego. Jak już wspominaliśmy, nauki Ojców Kościoła Greckiego wykazywały pewne podobieństwo do myśli Kościoła Celtyckiego. Dla Eriugeny, podobnie jak wcześniej Pelagiusza, rozum z natury jest ważniejszy od autorytetu. Każdy autorytet będzie słaby, o ile nie wspomoże go rozum, logika oparta na prawdzie, a w takim przypadku rozum nie potrzebuje autorytetu. Eriugena zdaje się powtarzać aforyzm druidów: „Prawda przeciwko światu!”

Rzym nie potępił Eriugeny i w dalszym ciągu uważa się go za najważniejszego filozofa między Augustynem z Hippony a Tomaszem z Akwinu. Bertrand Russell w A History of Western Philosophy (Historia filozofii Zachodu, 1946) podsumował analizę dzieła Eriugeny słowami: „jego niezależność myśli jest zaskakująca jak na dziewiąty wiek”. I dalej:

Jego neoplatońskie poglądy były prawdopodobnie powszechne w Irlandii, tak jak wśród Ojców Greckich w czwartym i piątym wieku. Gdybyśmy więcej wiedzieli o irlandzkim chrześcijaństwie między piątym a dziewiątym wiekiem, być może mniej by nas zaskakiwał Eriugena.

Niestety Russell niewiele wiedział o wielkiej wartości źródeł irlandzkich z tego okresu i pisał z charakterystyczną dla Anglików pogardą dla wszystkiego, co celtyckie. Posunął się nawet do twierdzenia, że święty Patryk był Anglikiem, ignorując fakt, że był brytyjskim Celtem. Russell wypracował teorię, w myśl której uczeni z Europy wieków ciemnych uciekli do Irlandii przed Hunami, Gotami i Wandalami, tam nauczali i dzięki temu Irlandia stała się ośrodkiem nauki. Jest to spaczony sposób patrzenia na rzeczywistość, który całkowicie ignoruje fakty historyczne. Studenci z Europy ściągali do Irlandii, aby studiować w tamtejszych szkołach o długiej tradycji pod okiem irlandzkich profesorów. Nie ma żadnych wzmianek o zagranicznych uczonych w Irlandii w tym czasie, jedynie o studentach. Równocześnie irlandzcy nauczyciele i misjonarze przybywali do Europy, by zakładać tam kościoły, klasztory i ośrodki nauki i aby nawracać Europę na chrześcijaństwo. Przy tej okazji Russell, mimo że cieszył się opinią jednego z ważniejszych dwudziestowiecznych myślicieli, okazał się więźniem własnego systemu kultury, nie potrafiącym docenić, że coś wartościowego mogło pochodzić z „barbarzyńskiej Irlandii”.

Russell jeszcze tak pisze o Eriugenie:

Jego wiara w bezczasowy charakter stworzenia również jest, co oczywiste, heretyczna i zmusza go do opowiedzenia się za alegorycznym traktowaniem Księgi Rodzaju. Raju i upadku nie należy traktować dosłownie. Jak wszyscy pantciści ma kłopot z pojęciem grzechu. Utrzymuje, że człowiek pierwotnie był bez grzechu, a gdy był bez grzechu, nie istniało rozróżnienie płci. To sprzeciwia się twierdzeniu „mężczyzną i kobietą stworzył ich”. Według Eriugeny rozróżnienie płci powstało na skutek grzechu. Kobieta ucieleśnia zmysłową i upadłą naturę mężczyzny. Rozróżnienie płci znowu zaniknie i będziemy mieli ciało czysto duchowe. Grzech to zbłądzona wola, prowadzi do niego mylne postrzeganie zła jako dobra. Kara jest naturalna i prowadzi do odkrycia pustki grzesznych pożądań. Ale kara nie jest wieczna. Podobnie jak Orygenes, również Eriugena utrzymuje, że nawet szatan zostanie w końcu zbawiony, chociaż później niż inni ludzie.

W dziele Pelagiusza, Bryta z Sycylii, Fastidiusa i innych pelagiańskich pisarzy pobrzmiewa echo, być może całkiem głośne, filozofii druidów. Uważny czytelnik dostrzeże zapewne w tym miejscu pewną sprzeczność. Wiemy, że Celtowie słynęli z wróżb i przepowiadania przyszłości. Celtycka mitologia i folklor wspominają o druidach, którzy przepowiadali przyszłość, i o ludziach, którzy starając się uniknąć przeznaczenia zawsze je w końcu spotykali. To wszystko zdaje się zaprzeczać podstawowym zasadom myśli Pelagiusza i jemu podobnych, które dobrze podsumowują dwie linijki z wiersza poety W. E. Henleya (1849-1903):

Jestem kapitanem mojej duszy,

Panem mego losu.

Sprawa nie jest tak jednoznaczna. Wydaje się, że mając do czynienia z cywilizacją, która rozwijała się w Europie w ciągu piętnastu wieków, należy liczyć się z rozwojem różnych poglądów filozoficznych. Prawdopodobnie należałoby mówić raczej o filozofiach druidów niż o jednym systemie. Wśród druidów byli tacy, którzy akceptowali Los i Przeznaczenie, a także tacy, którym te pojęcia były obce. Weźmy również przykład astrologii: można twierdzić, że astrologia nie oznacza automatycznie wiary w przeznaczenie, ponieważ znajomość wpływów o charakterze astrologicznym daje ludziom lepszą możliwość wyboru. A możliwość wyboru to przecież centralny problem myśli Pelagiusza.

Druidzi jako sędziowie

Według Roczników Ulsteru, po wielu wiekach ustnego przekazu, arcykról Laoghaire (428-463 n.e.) postanowił wyznaczyć komisję składającą się z dzie-