skanuj0005

analfabetyzm złom a., gdyż do pracy zatrudniano nawet dzied, uniemożliwiając im uczęszczanie do szkół. Dopiero na przeł. XIX i XX w. wzrosło zainteresowanie powszechną oświatą w krajach Europy i Ameryki Północnej. Jednym z pierwszych działań UNESCO było zainicjowanie akcji na rzecz walki z a., szczególnie w krajach Afryki, Ameryki Łac. i Azji. Zainicjowano także program alfabetyzacji funkcjonalnej, przygotowującej do zawodu, który oferował jednorodnym zaw. grupom analfabetów cykl kształcenia dostosowany zarówno do ich potrzeb, jak i do wymogów rozwoju regionu i kraju jako całości. Walka z a. stała się w wielu krajach gł. zadaniem oświaty dorosłych. Nie ograniczało się ono jedynie do nauki czytania i pisania czy zachęcania państw do wprowadzenia powsz. obowiązku szkolnego i wydłużenia czasu jego trwania, ale także podnosiło kwestie społ. i polit. przez budzenie wśród analfabetów świadomości stanu własnego zniewolenia i niezdolności do udziału w życiu publ. czy kulturalnym. Powyższy program nie przyniósł jednak oczekiwanych skutków. Naukę czytania i pisania opanowało dzięki niemu w krajach Trzeciego Świata ok. 1/3 potencjalnych jego uczestników, gdyż nie uzyskał on wsparcia polit. ze strony władz niektórych krajów. W Polsce 1921 było 33,1% analfabetów, 1931 wskaźnik ten zmniejszył się do 23,1%, zaś po II wojnie świat, liczbę analfabetów szacowano na ok. 3 min (7,8%). Na podstawie ustawy z 1949

0    likwidacji a. podjęto szeroką akcję społ., w której wyniku nauczono czytać i pisać ok.

1    min osób. Jeszcze 1960 powsz. spis ludności wykazał wśród ludzi powyżej 50. roku życia 645 tys. analfabetów całkowitych i 270 tys. półanalfabetów.

Współcz. wyróżnia się 2 rodzaje czynników, które decydują o rozmiarach oraz o zakresie a.; są nimi: 1) właściwości zewn. środowiska życia człowieka, jak: poziom cywilizacyjny, terytorialna struktura życia, struktura straty-fikacyjna społeczeństwa, dostępność do szkól, otwartość lub elitarność systemu edukacyjnego; 2) czynniki socjopsychol., jak: uwarunkowania genetyczne i osobowościowe osób w wieku alfabetyzacji, aspiracje szkolne i ich motywacja do uczenia się, pochodzenie etniczne, płeć czy wyznanie religijne. Problem a. występuje przede wszystkim w tych krajach, gdzie jest niski poziom życia obywateli, złe odżywianie i stan zdrowia, niepełne wyposażenie szkół oraz niskie zarobki. Stanowi „drugie oblicze nędzy”, rodząc niesprawiedliwość większą od biedy fiz. czy społ.-ekon., gdyż uniemożliwia wydobycie

t

się z sytuacji kryzysowej. W niewykształco nym społeczeństwie powstają strefy degrada cji społ., gdzie analfabeci wykonują prace be: posiadania umiejętności pisania i czytania będąc często przedstawicielami grup uciska nych i wykorzystywanych. Funkcjonuje ti swoiste kolo kulturowej reprodukcji a., ogra niczające aspiracje edukacyjne i rozwojowi dotkniętych nim osób dorosłych i ich dzied. Bilansem stanu a. na świecie był rapor opracowany na zlecenie powołanej przej UNESCO Międzynar. Komisji ds. Rozwojt Edukacji pod przewodnictwem E. Faure’a Z raportu wynika, iż w skali ogólnoświat można odnotować w liczbach względnych spadek a. (44,3% w 1950, 39,3% w 1960, 34,2% w 1970 i 28% w 1990). Tym niemnię w krajach rozwijających się systematycznie wzrasta liczba analfabetów:    1985    -

907 min, 1990 — 916 min, zaś 2000 ma byt ich 919 min. Najwięcej analfabetów jesl w krajach azjat., gdzie 1985 było ich ai 665 min, z czego ponad 30% przypadało na Chiny, a w dalszej kolejności na państwa afryk. Tendencja taka wynika z rocznego przyrostu całej populacji w krajach rozwijających się, który przewyższa liczbę osób opanowujących w tym czasie umiejętność czytania i pisania. Państwa te nie tylko nie nadążają z likwidacją gosp. i oświat., lecź również rei. czy kulturowych przyczyn a„ jak obowiązki domowo-rodzinne kobiet, wczesne zawieranie małżeństw i rodzenie dzieci czy ograniczanie dostępu kobiet do edukacji szkolnej (np. w Afryce wśród analfabetów jest 63,4% mężczyzn i 83,7% kobiet, zaś w krajach arabskich dysproporcje te wynoszą: 60,5% mężczyźni 85,7% kobiet). Najmniej analfabetów jest w Europie, gdzie było ich 1985 — 13,9 min. W Polsce wskaźnik a. wyniósł 1988 2%, zmniejszając się 1996 do 1,2%.

Zwalczaniu a. sprzyja także prowadzenie szerokich badań uświadamiających społeczeństwu stan jego rozwoju i wynikających z tego zagrożeń. Dzięki nim możliwa jest postalfabe-tyzacja, czyli zorganizowana przez państw, władze oświat, kontynuacja kampanii alfabe-tyzacyjnej, która powinna umożliwić dorosłym formalne ukończenie szkoły powsz. Zmniejszenie liczby analfabetów nie oznacza jeszcze zupełnej eliminacji tego zjawiska z życia spoi., gdyż jednocześnie pojawia się zjawisko wtórnego a. i pólanalfabetyzmu. Część osób dorosłych zaprzestaje bowiem czynnie i stale posługiwać się wiedzą nabytą w szkole, gdyż ta jest bardzo odległa od ich codziennego życia. A. funkcjonalny jest jed-

andragogika

I*

hiih / ii.ilgroźniejszych zjawisk, utrudniają-iNHlnoszenie kwalifikacji zaw., udział •« M" In nliywatelskim i uczestnictwo w kul-

jlltłn

'<tlii;iinvini dla walki z a. na świecie są hi In M Montessori, twórczyni specjalnej iiiphcily .ilł.ihetyzacji dzieci w wieku przed-łł|'ii!iivni, a także P. Freire, autor programu jllilieiy/arji wieśniaków w pn.-wsch. Brazylii ■ |im ,-,|ikn lat 60., który stał się modelowym (■!i>|iI<Ii-iii alfabetyzacji emancypacyjnej iliiti.olyi l> na świecie. W skali międzynar. stu-ii i not! zjawiskiem a. prowadzą, oprócz miii ta n. jeszcze CERI (Centrum Badań i mylni I Innowacji Oświat.) oraz OECD. W

. ....... badania takie prowadzili m.in.: Z.

i' wici itinkl. M. Kozakiewicz, I. Białecki i M. ■'» iniiaiinlu. O wadze problemu świadczy fakt,

0    mli 1*1*10 został ogłoszony przez UNESCO fiiyltilnwym Rokiem Walki z Analfabetyzmem'

1    I ai IIIV 1'OŁWIŃSKA Analfabetyzm u/ Polsce i na U i,, 1(1. Warszawa 1961; M. KOZAKIEWICZ Skolary-- .i. In nilml/lrźy polskiej. Wnioski z wtórne; analizy ci-u paws/echnego, Warszawa 1976; Z. KWIECIŃ-"i^ji Uniitmlka funkcjonowania szkoły. Studium em-riiiimi' / socjologii edukacji. Warszawa 1990; H n.WMAŃSKI Selekcyjne funkcje szkolnictwa a Miiiliiini społeczna, Warszawa 1996; Eine Alphabe-pi.ii iii' Weil, Ilrsg. Internationale Erziehungsbiiro IIHI'1, i .rui 1990.

mmll/n czynnikowa, metoda statyst. pole-n i| ąi a na przekształcaniu dużej liczby wskaź-niliiiw operacyjnych (zmiennych obserwowani" lii w mniejszą liczbę czynników koncep-' ilnyi li; podstawą stosowania a.cz. (ang. fac-iw iiinitysis) jest przypuszczenie, że w przy-I niil I*. 11 dużej liczby powiązanych wewn. iyiil' a/nlków, związki między nimi mogą wyniku /. Istnienia jednego lub wielu ukrytych, iiii iiliiicrwowalnych czynników, zw. czynni-ImimI wspólnymi, o których zakłada się, że nic ii,i skorelowane ze sobą; istota a.cz. poleci na znalezieniu zasobów czynników wspól-iiyi li, czyli takich parametrów, które wiążą -iiilciini’ obserwowane z owymi czynnikami "wpiiliiyini; następnie — stosując mat. proce-ilmi' obrotu (rotowania) — otrzymuje się ma-i im t zasobów o prostej strukturze, co umożliwia Identyfikację każdego czynnika z jednym zestawem wskaźników; gt. zaleta polega oii zastąpieniu dużej liczby wskaźników, • i małym znaczeniu teoret., mniejszą liczbą ■ miminych koncepcyjnych umożliwiających Inlmprelację danego zjawiska; a,c. jest wyli m zystywana przede wszystkim w psycho-li'i(il, pedagogice, socjologii, antropologii, geo-yinlll fiz., naukach przyrodniczych i roln.;

rozwinęła się w 1. poł. XX w. dzięki pracom Ch. Spearmana, L.L. Thurstone’a nad naturą inteligencji człowieka, później stosowana m.in. w badaniach osobowości (R.B. Cattell, H.J. Eysenck); mimo swej mat. precyzji metoda ta jest obciążona także pewną dozą subiektywizmu: jej wyniki zależą m.in. od interpretacji czynników dokonanej przez badacza.

analiza transakcyjna, koncepcja terapeutyczna opr. przez E. Beme’a; wskazuje na dwa gł. źródła patologii: 1) istnienie skryptów destruktywnych, ukształtowanych we wczesnym dzieciństwie i warunkujących wybory życiowe jednostki (np. pesymistyczna wiedza dotycząca własnej osoby), 2) brak umiejętności komunikowania się z innymi ludźmi; w a.t. wyróżnia się trzy podstawowe stany „ego", a zarazem trzy wzorce zachowań w relacjach interpersonalnych: rodzica (cechującego się normatywnymi sądami o rzeczywistości, przejętymi w dużej mierze od rodziców), dorosłego (związanego z obiektywnym i racjonalnym analizowaniem sytuacji) i dziecka (posiadającego charakter emocjonalny i zabawowy); jeśli u obu komunikujących się partnerów jest aktywizowany odmienny stan osobowościowy, to dana transakcja ma charakter skrzyżowany, czego konsekwencją mogą być konflikty, nieuświadomione stosowanie gier czy wręcz zaburzenia psych.; psychoterapia polega na identyfikacji destruktywnych skryptów oraz sposobów komunikowania się, a następnie na wytworzeniu wzorców konstruktywnych.

andragocentryzm, [gr. aner 'mężczyzna’, łac. centralis 'środkowy'], postawa charakteryzująca się ujęciem wychowania w pierwszym rzędzie z perspektywy potrzeb i interesów osób dorosłych; świat psych, dzieci jest traktowany jako rzeczywistość niesamoistna, w której tak naprawdę powinny rządzić reguły świata dorosłych; przeciwieństwem a. jest -> pajdocentryzm.

andragogika [gr. aner 'mężczyzna’, ago 'prowadzę’], pedagogika dorosłych; dyscyplina -> pedagogiki zajmująca się badaniem możliwości i uwarunkowań edukacji oraz samokształcenia osób dorosłych; za granicę dorosłości — zgodnie z zaleceniami UNESCO — przyjmuje się ukończenie 21. roku życia; a. dzieli się na: 1) ogólną, która analizuje kierunki i doktryny pedag. oraz metodologię badań w zakresie edukacji dorosłych, 2) teorię wychowania dorosłych, zajmującą się opisem celów, treści, środowisk oraz pozostałych