skanuj0011

7.5. Motywacja a zadowolenie z pracy

W polskich badaniach¹ nad motywacją do pracy prowadzonych w latach 70. nawiązywano najczęściej do koncepcji człowieka społecznego i harmonijnie rozwijającego się. Motywowanie do pracy traktowane byłe jako proces pobudzania pozytywnych postaw do pracy świadome ukierunkowanie na re- • alizację celu. Motywy działania wiązano z chęcią zaspokojenia określonych potrzeb. Uznano, iż najprostszym sposobem badania postaw i motywów jest badanie zadowolenia z pracy, wykonywanego zawodu i z zakładu pracy. (Typowe pytania kwestionariusza dotyczącego stosunku do pracy przedstawiam w załączniku 1 na końcu tego rozdziału).

Poszukiwano składników zadowolenia i zastanawiano się nad tym. czy warunkują one wydajność pracy (na tę zależność nie uzyskano jednak dowodów). W badaniach postaw robotników wobec pracy i zakładu wyodrębniono, w ślad za S. Ossowskim, trzy motywacje do pracy: praca przymusowa (zarobkowa), czynności wykonywane z motywów społecznych i czynności autoteliczne, tzn. atrakcyjne same w sobie. Założono też następujące czynniki stosunku do pracy:

—    postawy wobec płacy,

—    ocena technicznych i organizacyjnych warunków pracy.

—    środowisko społeczne (stosunki z kolegami, konformizm, integracja),

—    zainteresowanie pracą,

—    prestiż i aspiracje związane z pracą (wzory kulturowe, wartości).

Na podstawie badań wśród robotników wyróżniono dwie orientacje: na

zarobki (praca jako środek) i na treść pracy (praca jako cel). Analizowano następnie związek każdej z tych orientacji z zadowoleniem z pracy i z zawodu. Zastanawiano się nad tym, co warunkuje zadowolenie: zarobki czy treść pracy. Przyglądano się, jakie wyniki osiągają w pracy dwie wyróżnione grupy robotników w zakresie wydajności pracy, jakości inicjatyw i odpowiedzialności. W badaniach stosowano następujące kryteria stosunku do pracy: stopień odpowiedzialności i inicjatywy w pracy, stopień zadowolenia z pracy, stopień zadowolenia z zawodu (specjalności) i stopień społecznego zrozumienia znaczenia pracy (np. stwierdzenie „dobra jest ta praca, w której jesteś potrzebny”), motywy wyboru zawodu (zainteresowanie zarobkiem, możliwości awansu i inne okoliczności). Czynniki określające zadowolenie z pracy ujęto w schemacie 8.

Schemat 8. Czynniki określające zadowolenie z pracy

Źródło: Kulpińska, op. cit.

Jak już wspomniałam, nie stwierdzono w tych badaniach bezpośredniego związku między zadowoleniem z pracy a wydajnością. Potwierdzono natomiast szereg zależności weryfikowanych w innych badaniach socjologicznych (np. zależność: im wyższy poziom wykształcenia i kwalifikacji robotników tym większy ich krytycyzm wobec zakładu pracy). Stwierdzono też, iż roz bieżność postaw wobec zawodu (ocena pozytywna) a zakładu pracy (ocena negatywna) wynika z niezadowalającego stanu organizacji pracy i zarządzania. Zaobserwowano niedostosowanie rodzaju pracy do wykształcenia i aspiracji. Związek ten był wyraźnie uzależniony od kwalifikacji, wykształcenia, płci i wieku badanych. Robotnicy zdawali sobie sprawę ze znaczenia pozycji, jaką daje w społeczeństwie uprawiany zawód. W hierarchii zawodów przynoszących prestiż na pierwszym miejscu wymieniany jest najczęściej lekarz i inżynier². Zawody robotnicze: ślusarz (14 pozycja), tokarz, górnik znajdują się na dalszych pozycjach. Identyfikacja pracowników z zawodem i zakładem powinna być szczególnie silnie motywowana. Nie wszyscy mogą być inżynierami i pracować w komfortowych warunkach. Na podstawie przedstawionych badań polskich nad stosunkiem do pracy wywnioskować można, iż szczególne znaczenie w kształtowaniu się tego stosunku przypisywane być winno:

93

1

^Ą2 Spośród wielu ciekawych badań na ten temat na wyróżnienie zasługują pionierskie badania wykonane pod kierownictwem J. Kulpińskiej w środowisku łódzkim. Zob. J. Kul-pińska, A. Gniazdowski, W. Jaśkiewicz, P. Tobera, Postawy robotników wobec pracy i zakładu [w:] Socjologia przemysłu, Wybór tekstów pod red. J. Kulpińskiej. Warszawa 1978; zob. tamże: A. Sarapata, Potrzeby i szanse pracownika.

2

Ibid., s. 218. Zależności te potwierdzają się także w późniejszych pracach socjologów analizujących sytuację robotników czy aspiracje Polaków.