4130653860

82 RECENZJE I PRZEGLĄDY PIŚMIENNICTWA

W polskich badaniach nad potrzebami użytkownika nadal dominuje nurt socjologiczny. Sięganie do dorobku z zakresu psychologii dopiero się rozpoczyna. Przykładem mogą być badania przeprowadzone przez M. Próchnicką. Raport z nich stanowi istotę recenzowanej książki. Nowatorstwo ujęcia problematyki badawczej, idące w parze z bardzo staranną i wnikliwą jej analizą, pozwala na wysoką ocenę dokonań Autorki Jednak mimo wspomnianych zalet czytelnik nie czuje się w pełni usatysfakcjonowany. Niepokoi go brak uwzględnienia w omawianej publikacji osiągnięć z zakresu lingwistyki i psycholingwistyki. W literaturze polskiej zagadnieniom z dziedziny psycholingwistyki, także w kontekście nauki o informacji, poświęca swoje prace Ida Kurcz¹.

Jak wcześniej zaznaczono, recenzowana praca zawiera dogłębną i przejrzystą analizę poruszanej problematyki w aspekcie psychologicznym. Jest to widoczne podczas rozważania problemów natury ogólnej, jak i zagadnień szczegółowych. W nauce o informacji przyjmuje się, że zachowanie informacyjne użytkownika (uznawane za zachowanie celowe) wynika z odczuwanych przez niego potrzeb informacyjnych i z jego sytuacji problemowej. Przez tę ostatnią Autorka rozumie sytuację uświadomienia sobie przez człowieka niewystarczalności posiadanej wiedzy do osiągnięcia stojącego przed nią celu. Za potrzeby informacyjne uznaje takie potrzeby poznawcze człowieka, których zaspokojenie jest warunkiem bezpośrednim i/lub pośrednim osiągnięcia przez niego celu.

Potrzeby informacyjne człowieka mają charakter dynamiczny. Zmieniają się zależnie od wielu różnych okoliczności. Jedną z nich, wartą uwypuklenia w odczuciu Autorki, stanowi proces myślenia. W procesie myślenia człowieka rozwiązującego problem można wyróżnić fazy:

—    genezy problemu,

—    analizy cech sytuacji problemowej,

—    wytwarzania (generowania) pomysłów rozwiązania,

—    oceny (ewaluacji) i wyboru jednego lub kilku pomysłów uznanych za użyteczne,

—    urzeczywistniania (weryfikacji) pomysłu(ów) uznanego w poprzedniej fazie za użyteczny.

W poszczególnych fazach powstają określone formy pytań o informację. Poszczególne fazy

mogą inicjować zachowanie informacyjne podmiotu procesu.

Przyczyn zachowania informacyjnego użytkownika szukano dotąd tylko wśród czynników związanych z cechami i możliwościami systemów informacyjnych oraz z zachowaniami człowieka w sytuacji problemowej. Interdyscyplinarne podejście pozwala M. Próchnickiej na dostrzeżenie nie zauważanej dotychczas grupy czynników, którą stanowią cechy indywidualne użytkownika. Autorka nie wartościuje wpływu poszczególnych grup czynników na zachowanie informacyjne użytkownika Przyjmuje założenie, że istnieją powiązania między czynnikami różnej natury łącznie wpływającymi na rozpatrywane zjawisko.

Spośród cech indywidualnych użytkownika szczegółowej analizie poddaje typ intelektu. O takim wyborze przedmiotu analizy zadecydowała specyfika badanej przez M. Próchnicką populacji, którą stanowią wynalazcy i racjonalizatorzy. Opierając się na wyróżnionych przez C. G. Junga dwóch wymiarach intelektu, tj. stylu odbioru informacji (konkretny lub globalny) i stylu jej wartościowania (obiektywny lub subiektywny), wyróżnia cztery typy intelektu:

—    logik-analityk-empiryk (konkretny styl odbioru informacji i obiektywny sposób jej wartościowania),

—    logik-holista-teoretyk (globalny styl odbioru informacji i obiektywny — racjonalny sposób jej wartościowania),

—    doznaniowiec-analityk-praktyk (konkretny styl odbioru informacji i subiektywny sposób jej wartościowania),

—    doznaniowiec-holista-mistyk (globalny styl odbioru informacji i emocjonalno osobisty sposób jej wartościowania).

Uznając niemożność istnienia jednostek reprezentujących cechy wyłącznie jednego z wyróżnionych typów intelektu, Autorka jako podmiot badań trafnie wybiera jednostki o jednym dominującym typie intelektu.

Oprócz hipotezy ogólnej o wpływie typu intelektu na zachowania informacyjne jednostek Autorka buduje cztery hipotezy szczegółowe. Zakładają one możliwość istnienia zależności między typem intelektu i odpowiednio:

1

L Kurcz: Jpzyk a reprezentacja świata w umyśle. Wartzawa 1987.