6 (389)

nie mieć żadnej motywacji do zadbania o swój wygląd, skoro rodzice robią to za nich.

Badania nad czynnościami wyuczonymi przez dzieci u|awnity szereg czynników, od których zależy zróżnicowanie tych sprawności. Tak np pewne różnice w sprawnościach są związane z płcią. Nie stwierdzono istotnych różnic w rozwoju ruchowym chłopców i dziewcząt w pierwszych latach życia, jeśli otrzymują oni jednakowy trening, zachętę, te samr urządzenia i podobne możliwości ćwiczenia (25). W wyniku presji kulturo wej środowiska zaczynają się ujawniać u dzieci w wieku przedszkolnym różnice w sprawnościach motorycznych uwarunkowane płcią i stopniowo zaznaczają się one coraz wyraźniej, w miarę jak dzieci są starsze.

Czynniki kulturowe przyczyniają się do powstania różnic między chłopcami i dziewczętami w zakresie opanowanych sprawności poprzez ograniczanie możliwości uczenia się. Wśród uczniów szkoły podstawowy chłopcy zwykle przewyższają dziewczęta w sprawnościach, które uznaji' się za bardziej dla nich odpowiednie. Na przykład w rzucaniu piłką chłopcy odnoszą większe sukcesy niż dziewczęta głównie dlatego, że są częściy zachęcani do osiągania biegłości w tej dziedzinie (21). Z drugiej strony, o ilu ¹ chłopcy są lepsi od dziewcząt w sprawnościach ruchowych wymagaj.i cych szybkości i koordynacji w zakresie tzw. dużej motoryki oraz w zakresie uzdolnień mechanicznych, to dziewczęta przewyższają ich w zręczności manualnej, co uwidocznia się w większej precyzji ruchów] (25).

Badania wykazały, ze dzieci pochodzące z mniej zamożnych warstw społeczno-ekonomicznych uczą się wcześniej sprawności motorycznyi hJ szczególnie w zakresie samoobsługi, niż dzieci ze środowisk zamożnych] Przyczyna nie tkwi w dojrzałości tych pierwszych do wcześniejszegd uczenia się owych sprawności, lecz w zbyt małej ilości czasu, jaki rodzin przeznaczają na zajmowanie się tymi dziećmi w porównaniu z dziećr rodziców lepiej sytuowanych. Odnosi się to także do wielkości rodziny .1 dzieci z liczniejszych rodzin oczekuje się, że nabędą więcej sprawności¹ młodszym wieku niż dzieci z małych rodzin (9).

Budowa ciała odgrywa ważną rolę w określaniu, ilu i jakiego rodz.i|l sprawności nauczą się dzieci. Dzieci o budowie mezomorficznej, jeśli maj| ku temu możliwości, opanowują więcej sprawności (notorycznych doprowadzają je do znacznie wyższego poziomu niż dzieci o budowu ektomorficznej czy endomorficznej. Typ mezomorficzny ma więcej siły I

ROZWÓJ RUCHOWY 292

energii, dzięki czemu nabywanie sprawności jest łatwe i przyjemne. Przeciwnie, typ ektomorficzny cechuje mniejsza siła i mniejsza wytrwałość, a typ endomorficzny odznacza się nawet tendencja do mezgrabności i niezdarności oraz szybkiej męczliwości w związku ze zwiotczeniem ciała i słabością mięśni (18, 23).

Dzieci, które wiedzą, jak ważne są sprawności dla udziału w życiu grupowym, i które są popularne lub pragną być akceptowane przez rówieśników, mają silniejszą motywację do ćwiczenia sprawności niż dzieci mniej popularne lub te, które preferują zajęcia w samotności (1 3,44, 63). Różnice w sprawnościach zalezą także od osobowości dzieci. Na przykład dzieci, które mają poczucie własnej nieadekwatności, często wzmacniają pojęcie własnego „ja" poprzez ćwiczenie sprawności ruchowych cieszących się prestiżem w grupie rówieśników, czego ilustracją może być pływanie (40).

Wiek dzieci jest także ważnym czynnikiem różnicującym rozwój sprawności motorycznych. Im dziecko jest starsze, tym więcej posiada sprawności, tym większa jest ich różnorodność i wyzszy poziom (3, 20, 23).

Funkcje sprawności ruchowych

Różne sprawności motoryczne spełniają szereg odrębnych funkcji w procesie psychicznego i społecznego przystosowania dzieci. Na przykład niektóre sprawności pomagają dzieciom osiągnąć upragnioną niezależność, poczas gdy inne umożliwiają im zdobycie społecznej akceptacji. Ponieważ dzieci nie mogą opanować jednocześnie wielkiej liczby sprawności motorycznych, koncentrują się na ćwiczeniu tych, które pomogą im osiągnąć taki rodzaj przystosowania, jaki w danym okresie jest dla nich najważniejszy. Kiedy na przykład dzieci usilnie pragną zdobyć niezależność, skupiają się na opanowaniu umiejętności umożliwiających im osiągnięcie niezależności. Z drugiej strony, wtedy, kiedy potrzebują akceptacji rówieśników, koncentrują swoje wysiłki na ćwiczeniu sprawności niezbędnych do uczestnictwa w grupie.

Sprawności ruchowe można podzielić na cztery kategorie, w zależności ud funkcji, jakie pełnią w procesie przystosowania psychicznego i społecz-

FUNKCJE SPRAWNOŚCI RUCHOWYCH

293