FIZYKOTERAPIA
Nowoczesna sonoterapia
W pracy podsumowano dotychczasowÄ… wiedzÄ™ dotyczÄ…cÄ… nowoczesnej sonoterapii, czyli wykorzystania ultradz
więków
w medycynie fizykalnej. Dodatkowo przedstawiono fonoforezę i terapię skojarzoną. Omówiono podstawowe parametry
zabiegowe i metodykÄ™ w wybranych schorzeniach.
medycynie fizykalnej ultradz
więki Dlatego celem naszego opracowania jest 0,5 do 3 MHz, natomiast wartość gęstości
Wwykorzystuje się już od ponad 60 przedstawienie najnowszych doniesień mocy fali dz
więkowej waha się w granicach
lat. Jednak dopiero ostatnie kilkanaście dotyczących niniejszej tematyki. 0,1-1 W/cm2 (w świetle dotychczasowych
lat doprowadziło do lepszego poznania ich Sonoterapia to metoda leczenia fizykalne- badań nie zaleca się stosowania większego
oddziaływania na poziomie komórkowym go, w której stosuje się mechaniczną falę ul- natężenia). Z kolei czas aplikacji wynosi na
i tkankowym, a co za tym idzie do rozwoju tradz
więkową. Zakres używanych obecnie ogół do 20 minut. Do terapii wykorzystuje
tej metody w zastosowaniu klinicznym. częstotliwości mieści się w przedziale od się zarówno falę ciągłą, jak i pulsującą
(współczynnik wypełnienia okresu wynosi
najczęściej od 1/4 do 1/9). Czas trwania
Badacze Eksperyment Materiał Metoda Wyniki
pojedynczego impulsu to na ogół 2 ms.
różne
fala ciągła, 1 W/cm2, przyrost temperatury
Williams in vitro preparaty
Efekty biologiczne
1 MHz, 5-10 minut w tkankach o 0,86°C/min
tkankowe
oddziaływania ultradz
więków
Lehman fala ciągła, 1,5 W/cm2, przyrost temperatury w kości Używana w medycynie fizykalnej me-
zwierzęcy świnie
i wsp. 5 minut udowej (46°C) i Å‚Ä…kotce (44°C)
chaniczna fala ultradz
więkowa niesie ze
sobą energię, która po pochłonięciu przez
przyrost temperatury w kości
Nelson różne fala ciągła, 5 W,
materię zamienia się w ciepło (tab. 1) i wy-
zwierzÄ™cy (od 42,9 do 42,4°C)
i wsp. zwierzęta 1,5 minuty
wołuje pozatermiczne skutki w postaci
i mięśniach (38,1°C)
kawitacji, mechanizmów naprężeniowych
przyrost temperatury w kości
Nelson różne fala ciągła, 10 W, i przepływów mikrostrumieniowych
zwierzÄ™cy (od 47,5 do 47,3°C)
i wsp. zwierzęta 1,5 minuty
(tab. 2). Wymienione mechanizmy oddzia-
i mięśniach (39,2°C)
ływań powstające w żywym organizmie
przyrost temperatury wewnÄ…trz
w trakcie nadz
więkawiania leczonych
fala ciągła, 0,49 MHz,
Gersten zwierzęcy psy stawu kolanowego
tkanek sÄ… z
ródłem wtórnych reakcji bio-
kilka minut
i w okostnej (37, 56°C)
logiczno-leczniczych (tab. 3).
Draper fala ciągła, 1,5 W/cm2, przyrost temperatury w mięśniu Jednak interpretacja, który z mechanizmów
kliniczny ludzie
i wsp. 1 i 3 MHz, 10 minut brzuchatym Å‚ydki (42°C)
jest wiodący, nie jest w pełni jednoznaczna.
Pomimo dowodów wskazujących na ka-
Chan fala ciągła, 1 W/cm2, przyrost temperatury w ścięgnie
kliniczny ludzie
witacjÄ™ (zjawisko pojawiania siÄ™ pustych
i wsp. 3 MHz, 10 minut Achillesa (42°C)
przestrzeni w cieczy i środowiskach uwod-
Tab. 1. Wybrane doniesienia na temat efektu cieplnego pod wpływem ultradz
więków
nionych podczas działania ultradz
więków),
jako główny mechanizm działania ultra-
Badacze Eksperyment Materiał Metoda Wyniki
dz
więków, uwzględnić należy także inne
Dyson ludzkie fala ciągła, 1 W/cm2, kawitacja w retikulum
(mniej poznane) czynniki pozatermiczne,
in vitro
i wsp. krwinki 0,5 MHz, 10 minut endoplazmatycznym płytek krwi
tj. naprężenia mechaniczne i przepływy mi-
krostrumieniowe, które mogą brać udział
Daniels ludzkie fala ciągła, 1,5 W/cm2, kawitacja w cytoplazmie
in vitro
w wywoływaniu skutków biologicznych.
i wsp. krwinki 1 MHz, 10 minut erytrocytów i płytek krwi
Barnett ludzkie fala zmienna, 1 W, kawitacja w cytoplazmie
kliniczny
Wykorzystanie kliniczne
i wsp. krwinki 0,8 MHz, 10-15 minut erytrocytów
nowoczesnej sonoterapii
Tab. 2. Wybrane doniesienia na temat kawitacji pod wpływem ultradz
więków
Wśród doniesień dotyczących klinicznego
zastosowania sonoterapii wymienia siÄ™ le-
Na poziomie komórkowym Na poziomie tkankowym
czenie dolegliwości bólowych w przebiegu
różnych urazów narządu ruchu (głównie
 zmiany struktury i funkcji błon komórkowych,  zwiększenie proliferacji fibroblastów,
obrażeń elementów okołostawowych
 zmiany wewnątrzkomórkowego stężenia Ca2+,  zwiększenie syntezy osteoblastów,
 pobudzenie syntezy protein,  zwiększenie koncentracji kolagenu, i mięśni), wspomaganie gojenia owrzodzeń
 pobudzenie syntezy DNA,  przyspieszenie angiogenezy. żylnych goleni i innych ubytków tkanek
 pobudzenie syntezy ATP. miękkich oraz podskórne wprowadzanie
substancji farmakologicznych (fonofore-
Tab. 3. Wtórne reakcje biologiczne pod wpływem ultradz
więków
za). Na uwagę zasługuje również coraz
prężniej rozwijająca się terapia skojarzona
n this article reviewed the recent therapy. The basic parameter settings (ultradz
więki i elektroterapia).
Iknowledge connected with sono- and methodology in some illnesses are SonoterapiÄ™ z powodzeniem stosuje siÄ™
therapy  application of ultrasound in discussed. w zachowawczym leczeniu owrzodzeń żyl-
physical medicine. Additionally are Key words: sonotherapy, phonophoresis, nych goleni. Wedle metodyki naszego ośrod-
presented phonophoresis and combined combined therapy. ka zabiegi prowadzi siÄ™ za pomocÄ… zmien-
nej fali ultradz
więkowej o współczynniku
26 REHABILITACJA W PRAKTYCE 3/2006
FIZYKOTERAPIA
Fot. 1. Sonoterapia w zachowawczym leczeniu owrzodzeń żylnych goleni Fot. 2. Fonoforeza z użyciem NLPZ w postaci żelu w zapaleniu kaletki maziowej ścięgna
Achillesa
wypełnienia okresu 1/5 (czas impulsu: Czas trwania pojedynczego zabiegu zależy Do nowoczesnych zabiegów fizykalnych
2 ms, czas przerwy: 8 ms) i częstotliwości od wielkości ubytku. Owrzodzenie o po- należy również fonoforeza (podskórne
1 MHz. Wykorzystuje się gęstość mocy wierzchni 5 cm2 lub mniejszej powinno wprowadzanie substancji farmakologicz-
0,5 W/cm2. Zabiegi wykonuje się według być nadz
więkawiane przez 5 minut  czas nych pod wpływem fali ultradz
więkowej).
metody immersyjnej i stacjonarnej (fot. 1). wydłuża się o 1 minutę dla każdego kolejne- W tej metodzie jako środek sprzęgający
W tym celu używa się plastikowego wiadra go cm2 powierzchni ubytku. Owrzodzenia głowicę ze skórą wykorzystuje się lek w po-
z wodÄ… o temperaturze okoÅ‚o 34°C. Pacjent o powierzchni wiÄ™kszej niż 20 cm2 sÄ… dzie- staci żelu (fot. 2 i 3). Podczas wykonywania
wkłada kończynę do wiadra (owrzodzenie lone na dwie części i poddawane osobnym zabiegu należy poruszać głowicą wolnymi
musi znalez
ć się pod powierzchnią wody). zabiegom o podobnym czasie trwania. So- ruchami okrężnymi.
GÅ‚owica ultradz
więkowa umieszczona na noterapię prowadzi się raz dziennie, 6 razy Z najnowszych wytycznych Amerykań-
specjalnym statywie również znajduje się w tygodniu (od poniedziałku do soboty) skiego Towarzystwa Ultradz
więków
wewnątrz wiadra (pod wodą) i jest położo- przez okres 7 tygodni. W przypadku niepeł- wynika, że zabiegi fonoforezy należy
na w odległości 2-5 cm od owrzodzenia. nego wyleczenia terapię można powtórzyć prowadzić w oparciu o następujące pa-
Stosuje się głowicę o powierzchni 10 cm2. po 1-2- miesięcznej przerwie. rametry:
27
REHABILITACJA W PRAKTYCE 3/2006
FIZYKOTERAPIA
Fot. 3. Fonoforeza z użyciem przeciwzakrzepowego leku do stosowania zewnętrznego
Fot. 4. Terapia skojarzona w leczeniu dolegliwości bólowych w zmianach zwyrodnienio-
w postaci żelu po skręceniu stawu skokowego
wo-wytwórczych kręgosłupa (dyskopatia L1-L4 z dolegliwościami bólowymi u chorego
po stronie prawej)
 częstotliwość: 3 MHz, polega na połączeniu ultradz
więków od 1 do 20 minut. Terapię skojarzoną wy-
 gęstość mocy: 0,5-0,75 W/cm2, (1-3 MHz, 0,5-1 W/cm2, fala pulsująca: konuje się 3-5 razy w tygodniu.
 fala pulsująca (współczynnik wypełnie- 1/5) z prądem zmiennym o przebiegu
nia okresu 1/5), pulsującym (w naszym ośrodku sonotera- Podsumowanie
 czas zabiegu: 5-10 minut (dłuższe sto- pię o powyższych parametrach łączy się Wydaje się, że nowoczesna sonoterapia
sowanie nie ma sensu ze względu na z elekrostymulacją wysokonapięciową jest interesującą i obiecującą metodą fizy-
ograniczonÄ… pojemność tkankowÄ…),  100 Hz, 100 µs, 100 V). Jednak falÄ™ ul- kalnÄ…, która istotnie wspomaga leczenie
 2-3 razy w tygodniu (w medycynie tradz
więkową można połączyć również wielu schorzeń. Niejednokrotnie stanowi
sportowej nawet kilka razy dziennie). z prądem typu Trauberta, TENS i Bernar- nie tylko uzupełnienie tradycyjnych metod
da. Dla prawidłowego przeprowadzenia terapeutycznych, ale także staje się pod-
Z badań Dyszkiewicza wynika, że fonofo- zabiegu konieczne jest ułożenie pacjenta stawowym czynnikiem, umożliwiającym
reza pozwala na wprowadzenie substancji w pozycji rozluz
nionej, z jednoczesnym przeprowadzenie skutecznego leczenia.
farmakologicznej pod skórę na głębokość rozciągnięciem struktur mięśniowo-po- Jednak pomimo znacznego rozwoju w na-
1-3 cm. Oznacza to, że wskazaniami do więziowych (ryc. 4 i 5a, 5b i 5c). Należy ukowej ocenie sonoterapii, zarówno na
fonoforezy są głównie uszkodzenia ele- zwrócić uwagę na konieczność stosowania poziomie podstawowym,jak i klinicznym,
mentów miękkich, tj. więzadeł, ścięgien środków sprzęgających, które powinny nadal pozostaje wiele wątpliwości doty-
i mięśni powierzchownych (wprowadza- przewodzić nie tylko falę ultradz
więkową, czących kryteriów doboru parametrów
nie leku do struktur głębiej położonych ale również prąd elektryczny. Nie wolno zabiegowych i metod aplikacyjnych.
jest bezcelowe). Aby wprowadzić sub- używać oleju parafinowego. Jako elektrodę Mechanizmy działania ultradz
więków
stancję farmakologiczną w przypadkach czynną (ujemną  katodę) wykorzystuje wciąż nie są w pełni wyjaśnione, co nieraz
głębiej umiejscowionych, należy wykonać się głowicę ultradz
więkową, natomiast utrudnia interpretację efektów leczni-
zabiegi elektrofonoforezy (penetracja elektrodę bierną (dodatnią  anodę) ukła- czych. Wskazane jest baczne śledzenie
nawet 8-12 cm pod skórę). W metodzie tej da się na skórze poprzez mokry podkład dalszego postępu w badaniach dotyczą-
połączono falę ultradz
więkową z prądem  zwykłą elektrodę płaską z przewodzącej cych podstaw biofizycznych i zastosowań
elektrycznym. gumy wÄ™glowej. Natężenie prÄ…du dobiera praktycznych sonoterapii. qð
Po wielu latach subiektywnego, dowol- się subiektywnie do odczuć pacjenta
nego i często błędnego (nie popartego  uczucie delikatnego mrowienia, bez efek- DR MED. JAKUB TARADAJ
badaniami naukowymi) wykorzystania tów ruchowych ze strony mięśni. W trakcie Kierownik Katedry Fizjoterapii WSPS
przez fizjoterapeutów terapii skojarzonej wykonywania zabiegu należy wolnymi ru- w Dąbrowie Górniczej
opracowano wreszcie obiektywne pod- chami okrężnymi poruszać głowicą. Czas MGR PATRYCJA DOLIBOG
stawy metodyczne do wykonywania tych zabiegu jest bardzo zróżnicowany i ściśle Asystentka w Katedrze i Zakładzie Biofizyki Lekarskiej
zabiegów. Nowoczesna terapia skojarzona powiązany ze schorzeniem. Może wynosić Śl.AM w Katowicach
Fot. 5a. Terapia skojarzona w leczeniu prawostronnej Fot. 5b. Terapia skojarzona w leczeniu prawostronnej Fot. 5c. Terapia skojarzona w leczeniu prawostronnej
rwy kulszowej (w przypadku bólu promieniującego do rwy kulszowej (w przypadku bólu promieniującego do rwy kulszowej (w przypadku bólu promieniującego do
pośladka) kolana) stopy)
28 REHABILITACJA W PRAKTYCE 3/2006