Ćwiczenie 14
PROSZKI NIEDZIELONE
Proszki niedzielone  niedawkowana postać leku; pojemniki wielodawkowe, torebki
papierowe, słoiki szklane, pudełka z tworzywa sztucznego
Proszki dzielone - dawkowana postać leku; pojemniki jednodawkowe, opłatki skrobiowe,
kapsułki żelatynowe twarde
I Podział proszków
a. Podział proszków ze względu na liczbę zawartych substancji leczniczych
- proszki proste (pulveres simplices)
- proszki złożone (pulveres compositi vel mixti)
b. Podział proszków ze względu na drogę podania, miejsce stosowania
- proszki do stosowania wewnętrznego (pulveres ad usum internum, pulveres perorales)
- proszki do stosowania zewnętrznego (pulveres ad usum externum, pulveres ad usum
dermicum)
II Proszki niedzielone
1. Zasady sporządzania proszków niedzielonych
a. Sprawdzenie w przypadku proszków do użytku wewnętrznego dla substancji z wykazu B
czy nie zostały przekroczone dawki maksymalne
b. Dobranie odpowiedniej wielkości moz
dzierza i pistla do przepisanej objętości proszków
- moz
dzierz powinien pomieścić 15 to krotną objętość proszku
- średnica głowicy pistla powinna wynosić ź średnicy moz
dzierza
c. Odważenie przepisanych substancji w kolejności od najmniejszej masy do największej
- substancje grubokrystaliczne (np. mentol, tymol, kamfora) dodaje się jako pierwsze
w postaci proszku roztartego  tritae
- substancje higroskopijne nie dodaje się jako pierwsze
- substancje puszyste (tlenek magnezu, węglan magnezu, sole chininy); substancje gęste
lub maziste (lanolina, wazelina biała), substancje w postaci płynnej dodaje się jako ostatnie
d. Opisanie preparatu na opakowaniu (torebki papierowe) lub na odpowiedniej sygnaturze
i przeniesienie do odpowiedniego opakowania (torebki papierowe, słoiki szklane, pudełka
z tworzywa sztucznego)
52
Odważenie na wadze proszkowej poszczególnych substancji na
pergaminowej podkładce zgodnie z zasadami kolejności
odważania
Przeniesienie porcjami odważonych substancji do moz
dzierza
Ucieranie pistlem oraz mieszanie kartą celuloidową
Przeniesienie gotowego proszku do opakowania z opisem
recepty (torebki papierowe, słoiki szklane, pudełka z tworzywa
sztucznego)
Ryc.13. Schemat sporządzania proszków niedzielonych
III Rozcierki, proszki rozcieńczone  Pulveres triturati
1. Definicja
2. Zasady sporządzania rozcierek
a. Odważenie na wadze proszkowej substancji czynnej (najczęściej z wykazu A lub B)
b. Odważenie na wadze proszkowej substancji obojętnej (Saccharum lactis)
c. Podzielenie Saccharum lactis na trzy równe części
d. Przeniesienie niewielkiej ilości Saccharum lactis z pierwszej części do moz
dzierza,
ucieranie pistlem w celu zatarcia porów w ściance moz
dzierza
e. Wprowadzenie do moz
dzierza substancji czynnej, roztarcie następnie dodanie pozostałej
ilości pierwszej części Saccharum lactis i ucieranie pistlem przez 20 minut
f. Dodanie drugiej części Saccharum lactis do moz
dzierza i ucieranie pistlem przez 20minut
g. Dodanie trzeciej części Saccharum lactis do moz
dzierza i ucieranie pistlem przez 20minut
h. Opisanie opakowania (skład i data sporządzenia)
i. Przeniesienie gotowej rozcierki do szczelnie zamykanego opakowania
IV Proszki mianowane  Pulveres titrati
1. Definicja i przykłady
V Proszki roztarte  Pulveres tritae
1. Definicja
2. Metoda otrzymywania
53
Rozcierki i leki recepturowe
133. Trituratio Atropini sulfas 1:10 10,0
134. Trituratio Atropini sulfas 1:10 15,0
135. Trituratio Atropini sulfas 1:100 10,0
136. Trituratio Atropini sulfas 1:100 15,0
Przykłady proszków do użytku zewnętrznego
137. Rp.
Mentholi 2,0
Zinci oxydi 20,0
Talci veneti ad 100,0
S. Puder dla dziecka
138. Rp.
Bismuthi subgallatis 2,0
Zinci oxydi
Talci veneti aa ad 20,0
S. Wiadomo
139. Rp.
Acidi borici
Acidi tannatis aa 3,0
Zinci oxydi
Talci veneti aa 10,0
M.D.S. Puder
140. Rp.
Natrii biboratis 10,0
Zinci oxydi 7,5
Talci veneti 65,0
Magnesii oxydi 17,5
M.f.Pulv.
141. Rp.
Natrii biborci 10,0
Zinci oxydati 7,5
Talci veneti 65,0
Magnesi ustae 17,5
Mentholi 0,2
Formalini 0,1
M.f.Pulv.
54
142. Rp.
Ac. salicylici 1,0
Ac. borici 5,0
Aluminii Kalii sulf. 10,0
Zinci oxydi
Talci veneti aa ad 100,0
M.f.Pulv.
143. Rp.
Zinci oxydati 10,0
Acidi borici 1,0
Talci veneti 49,0
Lanolini 2,0
M.f.Pulv.
144. Rp.
Zinci oxydati 5,0
Acidi borici 1,0
Vaselini flavi 1,0
Talci veneti ad 24,0
M.f.Pulv.
Przykład proszku do sporządzania roztworów
145. Rp.
Natrii biboratis
Natrii hydrocarbonatis aa 7,0
Natrii chloridi
Natrii benzoatis aa 3,0
Mentholi 0,1
M.f.Pulv.
D. S. 1 łyżeczkę proszku rozpuścić w szklance wody
Do płukania gardła
Przykłady proszków do użytku wewnętrznego
146. Rp.
Magnesii oxydi 20,0
Bismuthi subcarbonatis
Calcii carbonatis aa 40,0
M.f.Pulv.
D.S. Na 1 h przed jedzeniem pół łyżeczki w pół szklanki wody
55
147. Rp.
Extr. Belladonne sicc. 0,2
Bismuti subcarbonici 15,0
Aluminii hydroxydati 20,0
Magnesii carbonici 30,0
M.f.Pulv.
D. S. 3 x dziennie pół łyżeczki popić wodą
148. Rp.
Aluminii hydroxydati
Magnesii oxydati
Natrii benzoici aa 10,0
Ol. Menthae pip. gtt V
M.f.Pulv.
D.S. 1 łyżeczkę po jedzeniu w ź szklanki przegotowanej letniej wody
Należy wykonać 2 recepty
Pytania
1. Czy można wprowadzać do proszków niedzielonych do użytku wewnętrznego substancje
z wykazu B?
2. W jaki sposób wprowadza się do proszków niedzielonych substancje grubokrystaliczne?
3. W jakiej kolejności należy dodawać substancje puszyste i higroskopijne podczas
przygotowywania proszków?
4. Jaką rolę pełnią w proszkach do użytku zewnętrznego: talk, stearynian magnezu i tlenek
cynku, a jaką lanolina, wazelina?
5. Co oznaczają pojęcia trituratio, titrati, tritae?
6. Do jakiego wykazu należą substancje, z których przygotowuje się rozcierki oraz w jakim
celu są one sporządzane w aptece?
7. Co oznaczają w przypadku rozcierek zapisy 1:10, 1+9?
8. Dlaczego wyciąg suchy z pokrzyku jest stosowany w postaci rozcierki?
Synonimy
1. Acidum tannicum FP IV, Tanninum,Tannic acid FP IX, tanina,
2. Tanninum albuminatum FP IV, Tanalbinum, Albuminatum tannicum  tanalbina
(białczan taniny),
3. Aluminium Kalium sulfuricum FP IV , Alumen, Aluminii Kalii sulfas FP V,
4. Bismuthum subgallicum FP IV, Dermatolum, FP V, Bismuthi subgallate FP VIII
Bismuthi subgallas FP IX, Bizmutu galusan zasadowy,
5. Bismuthum subcarbonicum FP IV, Bismuthum carbonicum basicum FP VIII,
Bisumthi subcarbonas FP IX, Bizmutu węglan zasadowy,
6. Magnesium oxydatum FP IV, Magnesia usta, Magnesii oxydum FP V,
Magnesii oxidum leve FPIX, Magnezu tlenek lekki,
7. Magnesium carbonicum FP IV, Magnesii carbonas FP V,
Magnesii subcarbonas levis FP IX, Magnezu węglan lekki
8. Lanolinum FP V, Lanolina bezwodna, Lanolinum anhydricum,
Adeps Lanae anhydricus FP V, Adeps Lanae, Lanolina FP IX,
9. Petrolatum flavum FP IV, Vaselinum flavum FP IX, Wazelina żółta
56
Ćwiczenie 15
PROSZKI DZIELONE I
Proszki dzielone proste i złożone do użytku wewnętrznego
1. Sposoby zapisywania proszków dzielonych
Praescriptio multiplicata - sposób mnożenia. Poszczególne substancje w recepcie wypisane
są na jeden proszek tzn. że masa substancji wyszczególnionych w recepcie odpowiada masie
danej substancji w jednej dawce proszku, w Subscriptio występuje zapis:
M.f.pulv. D.t.d. No np. XX.
D.t.d.  dentur tales doses  daj takich dawek
Przykład A Rp.
Codeini phosphorici 0,02
Papaverini hydrochlorici 0,03
Luminali 0,015
M.f.pulv. D.t.d. No XX
Masa poszczególnych substancji, które należy odważyć na XX proszków
Codeinum phosphoricum  0,4 g
Papaverinum hydrochloricum - 0,6 g
Luminalum - 0,3 g
Praescriptio divisa  sposób dzielenia. Poszczególne substancje w recepcie wypisane są na
wszystkie proszki tzn. że masa substancji wyszczególnionych w recepcie odpowiada masie
danej substancji w sumarycznej liczbie przepisanych dawek proszków, w Subcriptio
występuje zapis: M.f.pulv. Div. in part. aeq. No np. XX
Div.in part. aeq.  divide in partes aequales  podziel na równe części
Przykład B Rp.
Codeini phopshorici 0,4
Papaverini hydrochlorici 0,6
Luminali 0,3
M.f.pulv. Div. in part. aeq. No XX
Masa poszczególnych substancji, które należy odważyć na XX proszków
Codeinum phosphoricum  0,4 g
Papaverinum hydrochloricum - 0,6 g
Luminalum - 0,3 g
Masa poszczególnych substancji w jednej dawce proszków
Codeinum phosphoricum - 0,02 g
Papaverinum hydrochloricum - 0,03 g
Luminalum - 0,015 g
57
2. Zasady sporządzania proszków dzielonych
a. Sprawdzenie dla substancji z wykazu A i B czy nie zostały przekroczone dawki
maksymalne
b. Dobranie odpowiedniej wielkości moz
dzierza i pistla do przepisanej objętości proszków
c. Dodawanie substancji higroskopijnych oraz substancji z wykazu A w postaci rozcierek
d. Stosowanie osobnych moz
dzierzy do ucierania substancji z wykazu A oraz substancji
barwiących
e. Odważenie przepisanych substancji w kolejności od najmniejszej masy do największej
- substancje z wykazu A, substancje z wykazu B (przepisane w ilości do 0,03 g na jeden
proszek), substancje higroskopijne (jeśli przepisane są w ilości najmniejszej) dodaje się
jako drugie
- substancje barwiące (np. Methylenum coeruelum) oraz substancje puszyste (tlenek
magnezu, węglan magnezu, sole chininy) dodaje się jako ostatnie
f. Uzupełnienie do 0,1 g substancją obojętną (laktoza) proszków o przepisanej masie
mniejszej niż 0,1 g w jednej dawce proszku
g. Obliczenie numeru opłatka skrobiowego
h. Rozważenie utartej masy proszkowej na dwie równe części i odważenie proszku
wzorcowego
i. Rozsypanie przygotowanych proszków do opłatków skrobiowych i przeniesienie do
odpowiednio opisanego opakowania (torebki papierowe)
3. Obliczenie numeru opłatka skrobiowego
Numer opłatka skrobiowego oblicza się według wzoru
X = (n1 + n2 +& & ..nn) x 5
X  numer opłatka
n  masa substancji [g] w jednym proszku
5  stały współczynnik
Wynik należy zaokrąglić w górę do liczby całkowitej. Obliczony numeru opłatka
skrobiowego należy zwiększyć o dwie wielkości w przypadku substancji puszystych oraz
pyralginy.
W przypadku gdy obliczony numer opłatka przekracza wartość 6 należy rozdzielić proszki do
podwójnej ilości opłatków skrobiowych oraz zaznaczyć to na recepcie.
Przykład C Rp. Codeini phosphorici 0,02
Papaverini hydrochlorici 0,2
Luminali 0,015
M.f.pulv. D.t.d. No XX
X = (0,02 +0,2+0,015) x 5= 1,175 = 2,0 (numer opłatka do, którego należy rozsypać
proszki)
58
4. Zasady rozdzielania proszków dzielonych do kapsułek żelatynowych
a. Przygotowanie kapsułek żelatynowych o odpowiedniej wielkości
b. Przygotowanie kapsułkarki i wprowadzenie do niej pustych kapsułek
c. Przesypanie odważonych, roztartych proszków do cylindra miarowego
d. Dodanie substancji obojętnej (laktoza) do odpowiedniej objętości w cylindrze miarowym
e. Przeniesienie mieszaniny proszków z cylindra miarowego do moz
dzierza i ponowne
wymieszanie
f. Równomierne rozdzielenie przygotowanego proszku do dolnych części kapsułek
żelatynowych
g. Nałożenie górnych części kapsułek i ich zamknięcie
h. Przeniesienie gotowych kapsułek żelatynowych do odpowiednio opisanego opakowania
(torebki papierowe)
Odważenie na wadze proszkowej poszczególnych substancji na
pergaminowej podkładce zgodnie z zasadami kolejności
odważania
Przeniesienie kolejno odważonych substancji do moz
dzierza
Ucieranie pistlem oraz mieszanie kartą celuloidową
Odważenie proszku wzorcowego na wadze proszkowej
Rozdzielenie proszków do opłatków skrobiowych według
proszku wzorcowego
Przeniesienie opłatków skrobiowych do opakowania z opisem
recepty
Ryc. 14. Schemat sporządzania proszków dzielonych
59
Leki recepturowe
149. Rp.
Calcii carbonici 0,4
Magnesii sulfurici 1,0
M.f.pulv. D.t.d. NoXL
S. 3 x dz. 2 proszki
150. Rp.
Pyralgini 0,3
Coff. N. benzoici 0,1
Codeini phosphorici 0,03
Luminali N. 0,1
M.f.pulv. D.t.d. NoXX
S. 2 x dz. 1 proszek
151. Rp.
Novalgini 0,5
Coff. N. benzoici 0,3
Codeini phosphorici 0,04
Luminali 0,05
M.f.pulv. D.t.d. NoXX
S. 3 x 1 proszek
152. Rp.
Phenobarbitali 0,02
Papaverini hydrochlorici 0,04
M.f.pulv. D.t.d. NoXX
S. 3 x 1 proszek
153. Rp.
Papaverini hydrochlorici 0,05
Atropini sulfurici 0,0005
Pyralgini 0,25
Saloli 0,5
M.f.pulv. D.t.d. NoXX
S. 3 x 1 proszek
60
154. Rp.
Methyleni coerulei 0,02
Papaverini hydrochlorici 0,06
Saloli 0,4
M.f.pulv. D.t.d. NoXX
S. 3 x 1 proszek
155. Rp.
Belladonnae extr. sicci
Codeini phosphorici aa 0,03
Papaverini hydrochlorici 0,05
Pyralgini 0,5
M.f.pulv. D.t.d. NoXX
S. 3 x 1 proszek
156. Rp.
Papaverini hydrochlorici 0,055
Phenobarbitali 0,1
Aminophylini 0,3
M.f.pulv. D.t.d. NoXX
S. 3 x 1 proszek
157. Rp.
Codeini phosphorici 0,025
Pyralginii 0,2
M.f.pulv. D.t.d. NoXX
S. 3 x 1 proszek
Należy wykonać 3 recepty
Pytania
1. Jakie składniki proszków należy przygotowywać w oddzielnych moz
dzierzach?
2. Jakiego typu substancje dodajemy do proszków zawsze jako drugie?
3. Jak należy wykonać proszki jeżeli lekarz nie zaznaczy na recepcie w Subscriptio
D.t.d. NoXX ani Div. in. part. aeq. NoXX, tylko M.f.pulv. NoXX?
4. Jaka może być najmniejsza dawka (masa substancji leczniczych) w jednym opłatku
skrobiowym?
5. Co należy zrobić w przypadku kiedy przepisana masa substancji leczniczych w jednej
dawce w opłatku skrobiowym jest poniżej 0,1 g?
6. Co to jest proszek wzorcowy i jak się go przygotowuje?
7. Jak oblicza się numer opłatka i ustala wielkość kapsułki?
8. Kiedy należy rozsypać proszki do opłatków skrobiowych o numerze większym niż wynika
to z obliczeń?
61
9. Jak należy postąpić kiedy numer opłatka skrobiowego przekracza największą dostępną
wielkość?
Synonimy
1. Magnesium sulfuricum FP IV, Magnesii sulfas FP V,
Magnesii sulfas heptahydricus FP IX, Magnezu siarczan siedmiowodny
2. Pyralginum, Noraminophenazonum methanosulfonicum Natrium FP IV, Novalginum,
Analgin, Dipyron, Metamizol FP V, Metamizolum natricum FP IX, Metamizol sodowy
3. Methylenum coeruleum FP IV, Metylenowy błękit, Methylthioninii chloridum
Ćwiczenie 16
PROSZKI DZIELONE II, ZIÓA
KA
I Proszki dzielone
1. Proszki dzielone, w skład których wchodzą substancje lecznicze będące jednocześnie
składnikiem tabletek.
W przypadku kiedy w skład proszków dzielonych wchodzą substancje lecznicze i tabletki
zawierające te same substancje (np. kwas acetylosalicylowy) to należy uwzględnić ich sumę
podczas obliczania dawki (jednorazowej oraz dobowej) jaką przyjmie pacjent.
Przykład A Rp. Mdj Mdd
Acidi acetylosalicylici 0,8 1,0 3,0
Asprocoli 0,5
Pyralgini 0,3 1,0 3,0
M.f.pulv. D.t.d. NoXX
S. 3 x dz. 1 proszek
Należy sprawdzić czy nie zostały przekroczone dawki maksymalne dla kwasu
acetylosalicylowego i pyralginy.
Pyralginy pacjent przyjąłby jednorazowo dj = 0,3g (Mdj 1,0)
dobowo dd = 0,3 x 3 = 0,9g (Mdd 3,0)
Maksymalne dawki jednorazowa (Mdj 1,0) oraz dobowa (Mdd 3,0) dla pyralginy nie zostały
przekroczone.
62
W przypadku kwasu acetylosalicylowego należy uwzględnić kwas acetylosalicylowy
pochodzący z tabletek Asprocol.
Skład 1 tabletki Asprocol = 0,5 g Acidum acetylosalicylicum (ASA)
0,2 g Glycocolum
0,5 g + 0,2 g = 0,7 g substancji czynnych w jednej tabletce Asprocolu
Obliczenia
" Obliczenie zawartości kwasu acetylosalicylowego w Asprocolu zapisanym w recepcie.
0,7 g (substancje czynne w 1 tabletce Asprocolu)- 0,5 g (ASA)
0,5 g (Asprocol w recepcie) - x
x = 0,5g x 0,5g/0,7g
x = 0,357g (ASA zawarty w 0,5 g Asprocolu)
Pacjent przyjąłby kw. acetylosalicylowego jednorazowo dj = 0,357 g+ 0,8 g= 1,157 g
dobowo dd = 1,157 g x 3 = 3,471g
Maksymalne dawki jednorazowa (Mdj 1,0) oraz dobowa (Mdd 3,0)
dla kwasu acetylosalicylowego zostały przekroczone, należy przeprowadzić korektę.
" Przeprowadzenie korekty przekroczonych dawek kwasu acetylosalicylowego do Mdj
1,157g -1,0g (Mdj ) = 0,157g (masa kw. acetylosalicylowego jaką należy usunąć z recepty)
Należy odjąć obliczony nadmiar (0,157 g) kw. acetylosalicylowego przepisanego w recepcie
jako pojedynczego składnika.
0,8 g 0,157 g = 0,643 g (masa kw. acetylosalicylowego po korekcie)
Skład recepty po korekcie:
Rp.
Acidi acetylosalicylici 0,643
Asprocoli 0,5
Pyralgini 0,3
M.f.pulv. D.t.d. NoXX
S. 3 x dz. 1 proszek
2. Proszki dzielone, w skład których wchodzą tabletki.
Każda tabletka ma podaną na opakowaniu zawartość substancji czynnej. Oprócz substancji
czynnej zawarte są w tabletce substancje pomocnicze, dlatego dawka leku nie jest
równoważna z jej masą. Podczas sporządzania proszków dzielonych z tabletek do obliczenia
ilości substancji leczniczej (ilość tabletek) korzysta się z deklarowanej zawartości substancji
63
czynnej (podanej na opakowaniu), natomiast do obliczenia proszku wzorcowego i numeru
opłatka z masy tabletki.
Przykład B Rp. Mdj Mdd
Paracetamoli 0,6 1,0 4,0
M.f.pulv. D.t.d. NoXX
S. 3 x dz. 1 proszek
Należy sprawdzić czy nie zostały przekroczone dawki maksymalne dla paracetamolu
Pacjent przyjąłby paracetamolu jednorazowo dj = 0,6 g (Mdj 1,0)
dobowo dd = 0,6 g x 3 = 1,8 g (Mdd 4,0)
Maksymalne dawki jednorazowa (Mdj 1,0) oraz dobowa (Mdd 4,0) dla paracetamolu nie
zostały przekroczone.
Obliczenia
" Obliczenie ilości tabletek paracetamolu niezbędnych do wykonania recepty
Masa paracetamolu (substancji czynnej) potrzebna na wykonanie XX proszków
0,6g x 20 = 12,0g
Zawartość substancji czynnej w 1 tabletce paracetamolu  0,5g
12,0g : 0,5g = 24 tabletki
Do wykonania recepty należy użyć 24 tabletki paracetamolu.
" Obliczenie masy proszku wzorcowego (masa substancji zapisanych na jeden proszek)
oraz numeru opłatka (X)
Należy zważyć 20 tabletek paracetamolu i wyznaczyć średnią masę jednej tabletki.
Masa 20 tabletek paracetamolu = 11,6g
średnia masa 1 tabletki =11,6g : 20 (tabletki) = 0,58g
Masa proszku wzorcowego: 24 (tab.) x 0,58 g (śr. masa 1 tab.) = 13,92g
13,92g : 20 proszków = 0,696g
Masa proszku wzorcowego wynosi 0,696g
" Obliczenie numeru opłatka (X)
X = 0,696 x 5 = 3,48
Wartość 3,48 należy zaokrąglić w górę czyli numer opłatka wynosi 4.
Wykonanie
Należy utrzeć w moz
dzierzu 24 tabletki paracetamolu. Roztartą masę tabletkową rozważyć na
dwie równe części. Przygotować 20 opłatków skrobiowych nr 4. Na wadze proszkowej
64
odważyć proszek wzorcowy o masie 0,696g i przenieść go do opłatka skrobiowego. Pozostałą
masę proszkową rozsypać do opłatków skrobiowych, wzorując się na proszku wzorcowym.
3. Proszki dzielone pediatryczne.
Przykład C Rp. Mdj Mdd
Captoprili 0,5 mg 150 mg 300 mg
M.f.pulv. D.t.d. NoXL
S. 3 x dz. 1 proszek dla dziecka o masie 6 kg
Należy sprawdzić czy dawki Captoprilu zapisane w recepcie mieszczą się w przedziale dawek
terapeutycznych dla dzieci lub czy nie przekraczają maksymalnych dawek jednorazowej
(Mdj) i dobowej (Mdd).
Dawki wg FP IX: Mdj = 150 mg Mdd = 300 mg
Dawki wg: K. Bożkowa, H. Siwińska-Gołębiowska, J. Prokopczuk; Dawkowanie leków
u noworodków, dzieci i młodzieży; PZWL, 2006
0,3 mg/kg mc./24 h w 3 dawkach, maksymalnie 3 mg/kg mc./24 h
wyjątkowo stosowana maksymalna dawka 6 mg/kg mc./24 h
Obliczenia
Captoprilu dziecko przyjęłoby dobowo dd = 0,5 mg x 3 = 1,5 mg
jednorazowo dj = 0,5 mg
Obliczenie dobowej i jednorazowej dawki terapeutycznej dla dziecka o masie 6 kg
0,3 mg x 6 (masa dziecka) = 1,8 mg (dd terapeutyczna dla dziecka o masie 6 kg)
1,8 mg : 3 = 0,6 mg (dj terapeutyczna dla dziecka o masie 6 kg)
Dawka dobowa (1,5 mg) i jednorazowa (0,5 mg) nie przekraczają dobowej dawki
terapeutycznej (1,8 mg) i jednorazowej dawki terapeutycznej (0,6 mg) Captoprilu dla
dziecka o masie 6 kg
Obliczenie ilości tabletek Captoprilu niezbędnych do wykonania recepty
Masa Captoprilu (substancji czynnej) potrzebna na wykonanie XL proszków
0,5 mg x 40 = 20 mg
W aptece dostępne są tabletki zawierające 12,5 mg, 25 mg i 50 mg Captoprilu. Do wykonania
recepty zastosowano tabletki o zawartości 12,5 mg substancji czynnej, o masie 100 mg.
Różnica ta wynika z zastosowania substancji pomocniczych w technologii tabletkowania.
20 mg : 12,5 mg (zawartość Captoprilu w jednej tabletce) = 1,6 tabletek
Do wykonania recepty należy użyć1,6 tabletek Captoptilu.
65
 Obliczenie masy tabletkowej Captoprilu jaką należy odważyć z 2 roztartych tabletek
masa 2 tabletek Captoprilu - 200 mg
masa 1,6 tabletek Captoprilu - x
x = 1,6 x 200 mg / 2
x = 160 mg
Należy rozetrzeć 2 tabletki Captoprilu w moz
dzierzu i odważyć z masy tabletkowej 160 mg
(co stanowi 1,6 tabletek).
Obliczenie masy proszku wzorcowego oraz numeru opłatka (X)
Najmniejsza masa proszku jaka może znajdować się w opłatku skrobiowym
wynosi 0,1 g (100 mg).
W przypadku powyższej recepty po odważeniu 160 mg (roztartej masy tabletkowej
Captoprilu) i rozdzieleniu jej do 40 opłatków skrobiowych (160 mg : 40 = 4 mg) w jednym
opłatku znajdowałoby się 4 mg masy tabletkowej. Dlatego należy każdy proszek uzupełnić
laktozą do 0,1 g (100 mg).
Obliczenie masy laktozy potrzebnej do uzupełnienia proszków do 100 mg.
100 mg  4 mg (masa tabletkowa Captoprilu na 1 proszek) = 96 mg (masa laktozy
na 1 proszek)
Masa laktozy na 40 proszków: 96 mg x 40 = 3840 mg (3,84 g)
Masa proszku wzorcowego: 4 mg + 96 mg = 100 mg (0,1 g)
X (numer opłatka) = 0,1 (proszek wzorcowy) x 5 (stały współczynnik) = 0,5
Wartość 0,5 należy zaokrąglić w górę czyli numer opłatka wynosi 1.
Wykonanie
Na wadze proszkowej należy odważyć 3,84 g laktozy i niewielką ilością odważonej laktozy
zatrzeć pory moz
dzierza nr I. W moz
dzierzu nr II z roztartej masy proszkowej (2 tabletki
Captoprilu) odważyć 0,16 g i przenieść do moz
dzierza nr I. Pozostałą ilość laktozy przenieść
porcjami do moz
dzierza nr I. Wszystko razem utrzeć, wymieszać i przenieść do opłatków
skrobiowych o numerze 1. Proszki pediatryczne dzielone rozsypuje się do opłatków
skrobiowych odważając po 0,1 g na wadze proszkowej.
66
4. Zasady sporządzania proszków dzielonych z tabletek
a. Dobranie odpowiedniej wielkości moz
dzierza i pistla do objętości proszków
b. Sprawdzenie (dla substancji z wykazu A i B) czy nie zostały przekroczone dawki
maksymalne
c. Roztarcie odpowiedniej ilości tabletek w moz
dzierzu
d. Odważanie i dodanie pozostałych substancji zawartych w recepcie zgodnie z zasadami
wykonywania proszków dzielonych
e. Obliczenie numeru opłatka skrobiowego
f. Rozważenie utartej masy proszkowej na dwie równe części i odważenie proszku
wzorcowego
g. Rozsypanie przygotowanych proszków do opłatków skrobiowych i przeniesienie
do odpowiednio opisanego opakowania (torebki papierowe)
5. Zasady sporządzania proszków dzielonych o masie poniżej 0,1 g
a. Dobranie odpowiedniej wielkości moz
dzierza i pistla do objętości proszków
b. Sprawdzenie (dla substancji z wykazu A i B) czy nie zostały przekroczone dawki
maksymalne
c. Obliczenie ilości laktozy niezbędnej do uzupełnienia w przypadku gdy masa w jednej
dawce proszku wynosi poniżej 0,1 g
d. Roztarcie odpowiedniej ilości tabletek w moz
dzierzu
e. Odważanie i dodanie pozostałych substancji zawartych w recepcie zgodnie z zasadami
wykonywania proszków dzielonych
f. Obliczenie numeru opłatka skrobiowego
g. Rozsypanie przygotowanych proszków do opłatków skrobiowych poprzez odważenie
na wadze proszkowej i przeniesienie do odpowiednio opisanego opakowania (torebki
papierowe)
67
Przygotowanie moz
dzierza z pistlem
Roztarcie obliczonej ilości tabletek w moz
dzierzu
Odważenie na wadze proszkowej i dodanie do moz
dzierza
pozostałych substancji zawartych w recepcie zgodnie z zasadami
wykonywania proszków dzielonych
Odważenie proszku wzorcowego na wadze proszkowej
Rozdzielenie proszków do opłatków skrobiowych według
proszku wzorcowego
Przeniesienie opłatków skrobiowych do opakowania z opisem
recepty
Ryc.15. Schemat sporządzania proszków dzielonych z tabletek
Przygotowanie moz
dzierza z pistlem
W przypadku masy pojedynczej dawki proszku poniżej 0,1 g
zatarcie por moz
dzierza niewielką ilością laktozy, następnie
wprowadzenie do moz
dzierza obliczonej ilości tabletek i reszty
laktozy
Przeniesienie masy proszkowej do opłatków skrobiowych
poprzez ważenie na wadze proszkowej
Przeniesienie opłatków skrobiowych do opakowania z opisem
recepty
Ryc. 16 Schemat sporządzania proszków dzielonych o masie poniżej 0,1 g
68
II Ziółka - postać leku złożona z jednego lub kilku surowców roślinnych o określonym
działaniu, przeznaczona do stosowania w celach leczniczych, po ich wytrawieniu lub innym
przygotowaniu. Zioła jednoskładnikowe oraz mieszanki ziołowe niedozowane przygotowuje
się z surowców grubo rozdrobnionych lub sproszkowanych
(FP VI monografia ogólna Species, FP IX monografia ogólna Plantae ad Ptisanam).
Zasada sporządzania: surowiec należy rozdrobnić i przesiać przez odpowiednie sito podane
w FP. Nie rozdrabnia się kwiatów, owoców, koszyczków za wyjątkiem owoców pieprzowca
i owoców róż. Mieszanie surowców należy rozpocząć od ilości największych do
najmniejszych. Nasiona i owoce dodaję się na końcu. Jeżeli w skład tej postaci leku wchodzi
również substancja chemiczna należy ją rozpuścić w wodzie lub etanolu, skropić ziółka
i podsuszyć w temperaturze nie wyższej niż 400C (lub dodać w postaci zmikronizowanej).
Przykład D Rp.
Fol. Menthae 30,0
Herbae Hyperici 20,0
Rad. Belladonnae 2,0
Fruct. Foeniculi 5,0
M.f.Species
S. 1 łyżka na szklankę 3 x dziennie
Leki recepturowe
158.Rp.
Paracetamoli 0,5
Polopiryni 0,4
Codeini phosphorici 0,07
M.f.pulv. D.t.d. No XX
S. 3 x 1 proszek
159. Rp.
Paracetamoli 0,5
Codeini phosphorici 0,03
Diazepami 0,005
M.f.pulv. D.t.d. No XX
S. 2 x 1 proszek
160. Rp.
Ephedrini hydrochloridi 0,01
Calcii gluconatis
Paracetamoli aa 0,3
M.f.pulv. D.t.d. No XX
S. 3 x 1 proszek
69
161. Rp.
Encortoni 0,005
Ephedrini hydrochloridi 0,01
Calcii lactatis 0,3
M.f.pulv. D.t.d. No XX
S. 2 x 1 proszek
162. Rp.
Codeini phosphatis 0,03
Asprocoli
Metamizoli natrici aa 0,3
M.f.pulv. D.t.d. No XX
S. 3 x 1 proszek
163. Rp.
Acidi acetylosalicylici
Asprocoli
Pyralgini aa 0,5
M.f.pulv. D.t.d. No XX
S. 4 x 1 proszek
164. Rp.
Hevirani 40 mg
M.f.pulv. D.t.d. No XL S. 3 x 1 proszek
165. Rp.
Eleni 0,002
Codeini phosphorici 0,03
Pyralgini 0,3
M.f.pulv. D.t.d. No XX
S. 5 x 1 proszek
166. Rp.
Captoprili 0,003
Lactosi 0,2
M.f.pulv. D.t.d. No XL
S. 2 x 1 proszek dziecko 5 mies. 6 kg
167. Rp.
Spironoli 0,006
Lactosi 0,1
M.f.pulv. D.t.d. No XX
S. 2 x 1 proszek dziecko 3 mies. 5 kg
70
168. Rp.
Furosemidi 0,01
Lactosi ad 0,2
M.f.pulv. D.t.d. No XX
S. 2 x 1 proszek dziecko 2 lata 14 kg
169. Rp.
Propranololi 0,007
Lactosi ad 0,1
M.f.pulv. D.t.d. No XL
S. 2 x 1 proszek dziecko 9 mies. 9 kg
170. Rp.
Verospironi 0,009
Lactosi ad 0,2
M.f.pulv. D.t.d. No XX
S. 2 x 1 proszek dziecko 11 mies. 10 kg
Należy wykonać 2 recepty
Pytania
1.Jak należy postępować w przypadku, kiedy w skład proszków dzielonych wchodzą tabletki
dojelitowe?
2. Jakie są zasady przygotowania proszków dzielonych jeżeli w ich składzie oprócz substancji
w postaci proszku są tabletki?
3. Jakiego typu tabletek nie należy rozdrabniać pomimo, że są jednym ze składników recepty
w proszkach dzielonych?
4. W jaki sposób przygotowuje się proszki pediatryczne?
5. Podaj ogólne zasady przygotowywania ziółek.
Synonimy
1.Polopiryna FP IV, Aspirin, Rhonal FP V, Acidum acetylosalicylicum FP IX,
Kwas acetylosalicylowy
2. Calcium gluconicum FP V, Calcii gluconas FP IX, Wapnia glukonian
3. Calcium lacticum FP IV, Calcii lactase FP V, Calcii lactas anhydricus FP IX,
Wapnia mleczan bezwodny
71
Ćwiczenie 17
CZOPKI, GLOBULKI, PR
CIKI
Wykonanie: Formowanie ręczne
1. Definicje
2.Dawkowane postaci leku recepturowego stosowane do jam ciała
Czopki doodbytnicze (Suppositoria analia, Suppositoria rectalia)
Czopki dopochwowe, Gałki dopochwowe, Globulki, (Suppositoria vaginalia,
Globuli vaginales, Ovula vaginalia)
Pręciki (Styli, Bacilli medicati,)
- pręciki docewkowe (Suppositoria urethralia, Bacilli urethrales))
- pręciki dopochwowe (Bacilli vaginales)
3.Podłoża czopkowe
Podłoża lipofilowe
- olej kakaowy
- półsyntetyczne glicerydy kwasów tłuszczowych
Podłoża hydrofilowe
- makrogole (glikole polioksyetylenowe, PEG)
- masy żelatynowo  glicerynowe
4.Sposoby zapisywania czopków (sposoby zapisywania czopków na recepcie przez lekarza
analogicznie jak w przypadku proszków dzielonych patrz ćwiczenie 15 punkt 1)
Praescriptio multiplicata  sposób mnożenia, w Subscriptio występuje zapis:
M.f.supp. D.t.d.No np. XII
D.t.d.  dentur tales doses  daj takich dawek
Przykład A Rp.
Luminali 0,05
Olei Cacao q.s.
M.f.supp. D.t.d. No XII
Praescriptio divisa  sposób dzielenia, w Subscriptio występuje zapis:
M.f.supp. Div. in part. aeq. No np. XII
Div. in part. aeq.- divide in partes aequales  podziel na równe części
Przykład B Rp.
Luminali 0,6
Olei Cacao q.s.
M.f.supp. Div. in part. aeq. No XII
72
5. Zasady sporządzania czopków metodą formowania ręcznego
a. Sprawdzenie dla substancji z wykazu A i B czy nie zostały przekroczone dawki
maksymalne
b. Odważenie i roztarcie substancji stałych w moz
dzierzu
c. Odważenie masła kakaowego, wymieszanie z substancjami stałymi kartą celuloidową
następnie pistlem
Tabela 10. Masa masła kakaowego stosowana w metodzie formowania ręcznego
Postać Masa masła kakaowego [g]
leku recepturowego na 1 dawkę danej postaci leku
Dorośli Dzieci
Czopki doodbytnicze 2,0 1,0
Globulki dopochwowe 2,0 -------------
Pręciki docewkowe 1,0 0,5
Pręciki dopochwowe ------------- 0,5
d. Dodanie niewielkiej ilości lanoliny lub parafiny płynnej (zazwyczaj około 0,5 g-1,0 g)
w przypadku zbyt dużej ilości substancji leczniczych w postaci stałej w stosunku do masła
kakaowego w celu uplastycznienia masy
e. Ucieranie pistlem mieszaniny substancji stałych z masłem kakaowym do momentu
powstania plastycznej masy i przeniesienie jej na szklaną płytkę (podczas sporządzania
czopków należy zachować warunki higieny i czystości, nie wolno masy czopkowej dotykać
gołymi rękami)
f. Uformowanie prostopadłościanu i podzielenie go nożem na równe części odpowiadające
liczbie czopków jaką będziemy sporządzać
g. Uformowanie czopków o pożądanym kształcie, stożka (czopki doodbytnicze), kulki
(globulki dopochwowe), pałeczki (pręciki)
h. Zapakowanie sporządzonych czopków, globulek i pręcików (pojedynczo) w folię
aluminiową
i. Opisanie preparatu na odpowiedniej sygnaturce i przeniesienie do opakowania
(pudełka z tworzywa sztucznego, lub opakowania z kartonu), umieszczenie informacji
 przechowywać w chłodnym miejscu (lodówka)
73
Odważenie na wadze proszkowej poszczególnych substancji na
pergaminowej podkładce zgodnie z zasadami kolejności
odważania substancji stałych
Odważenie na wadze proszkowej, na pergaminowej podkładce
masła kakaowego
Przeniesienie odważonych substancji i masła kakaowego do
moz
dzierza i ucieranie pistlem do powstania plastycznej masy
Uformowanie czopków o pożądanym kształcie
Przeniesienie do odpowiedniego opakowania
Ryc.17. Schemat sporządzania czopków metodą ręcznego formowania
Leki recepturowe
171. Rp.
Aminophyllini 0,06
Ol. Cacao q.s.
M.f.supp. analia D.t.d. No VI
S. 2 x dz. 1 czopek dla dziecka 6 miesięcy 7 kg
172. Rp.
Luminali 0,02
Ol. Cacao q.s.
M.f.supp. analia D.t.d. No XII
S. 2 x dz. 1 czopek dla dziecka 2 lata
173. Rp.
Luminali 0,1
Ol. Cacao q.s.
M.f.supp. analia D.t.d. No XII
S. 2 x dz. 1 czopek
74
174.Rp.
Ammonii sulfobituminici 0,2
Ol. Cacao q.s.
M.f.supp. analia D.t.d. No VI
S. 2 x dz.1 czopek
175.Rp.
Ammonii sulfobituminici 0,2
Papaverini hydrochlorici 0,07
Ol. Cacao q.s.
M.f.supp. analia D.t.d. No XX
S. 1 x dz.1 czopek
176. Rp.
Balsami peruviani 1,2
Papaverini hydrochlorici 0,13
Ol. Cacao q.s.
M.f.supp. Div. in part. aeq. No XII
S. 2 x dz. 1 czopek
177. Rp.
Sulfoguanidini 0,3
Lactosi
Acidi borici aa 0,2
Ol. Cacao q.s.
M.f.Glob. vag. D.t.d. No VI
S. 1 globulka na noc
178. Rp.
Sulfoguanidini 0,1
Lactosi 0,2
Acidi borici 0,3
Ol. Cacao q.s.
M.f.Glob. vag. D.t.d. No VI
S. 1 globulka na noc
179. Rp.
Sulfoguanidini 0,5
Glucosi
Acidi lactici aa 0,2
Ol. Cacao q.s.
M.f.Glob. vag. D.t.d. No XII
S. 1 globulka na noc
75
180. Rp.
Bactrim 0,5
Glucosi 0,2
Acidi lactic 0,1
Ol. Cacao q.s.
M.f.Glob. vag. D.t.d. No XII
S. 1 globulka na noc
181. Rp.
Bactrim 0,48
Lactosi
Acidi borici aa 0,2
Ol. Cacao q.s.
M.f.Glob. vag. D.t.d. No XII
S. 1 globulka na noc
182. Rp.
Bactrim 0,48
Nystatyni 100 000 j.m.
Lactosi 0,1
Ol. Cacao q.s.
M.f.Glob. vag. D.t.d. No X
S. 1 globulka na noc
183. Rp.
Ac. borici
Lactosi aa 0,2
Ol. Cacao q.s.
M.f.Glob. vag. D.t.d. No XXIV
S. 1 globulka na noc
184. Rp.
Ac. borici 0,5
Ol. Cacao q.s.
M.f.Glob. vag. D.t.d. No XII
S. 1 globulka na noc
185. Rp.
Ac. borici 0,2
Ol. Cacao q.s.
M.f.Glob. vag. D.t.d. No XII
S. 1 globulka na noc
76
186. Rp.
Tannini 0,1
Ol. Cacao q.s.
M.f.supp. urethralia D.t.d. No XII
S. 2 x dz. dla dziecka lat 6
187. Rp.
Furagini 0,04
Lactosi
Acidi borici aa 0,1
Ol. Cacao q.s.
M.f. Bacilli vag. D.t.d. No VI
S. 1 dz. dla dziecka lat 3
188. Rp.
Neomycini 0,1
Nystatyni 100.000 j.m.
Furagini 0,02
Ac. borici 0,1
Ol. Cacao q.s.
M.f. Bacilli vag. D.t.d. No X
S. 1 x dz. dla dziecka lat 2
189. Rp.
Neomycini 0,25
Nystatyni 100.000 j.m.
Ac. borici 0,2
Ol. Cacao q.s.
M.f. Bacilli vag. D.t.d. No X
S. 1 x dz. dla dziecka lat 3
Należy wykonać 2 recepty
Pytania
1. Podaj sposoby zapisywania recept na wykonanie czopków, globulek i pręcików.
2. Wymień zalety i wady masła kakaowego.
3. Dlaczego balsam peruwiański należy wymieszać z olejem rycynowym podczas
sporządzania czopków?
4. Podaj zastosowanie i działanie ichtiolu i balsamu peruwiańskiego.
5. Uzasadnij częste występowanie w składzie globulek dopochwowych kwasu mlekowego
i kwasu borowego.
77
Synonimy
1.Oleum Cacao FP IV, Butyrum Cacao, Masło kakaowe, Olej kakaowy FP VI
2 .Petrolatum liquidum, Oleum mineralae album, Olej parafinowy FP IV,
Paraffinum liquidum FP IX, Parafina ciekła
3. Saccharum lactis FP IV, Lactosum
Ćwiczenie 18
CZOPKI I GLOBULKI WYTA
ACZANE
Wykonanie: wytłaczanie w prasie (maszynowo)
1.Zasada działania prasy do wytłaczania (czopkarki)
2.Podłoża stosowane w metodzie wytłaczania  lipofilowe (masło kakaowe)
3. Standaryzacja form
Pojemność formy wyznaczona jest doświadczalnie i wynosi zwykle:
czopki dla dorosłych około 2,0 g
czopki dla dzieci około 1,0 g
globulki około 3,0 g
Standaryzację przeprowadza się poprzez wytłoczenie 20 czopków lub globulek z samego
masła kakaowego i obliczenie średniej masy czopka i globulki.
4. Obliczenie masy podłoża niezbędnej do wykonania czopków i globulek metodą
wytłaczania.
Ze względu na różnice w gęstości substancji leczniczych i podłoża przy obliczeniu masy
podłoża należy uwzględnić współczynnik wyparcia.
Przy obliczaniu masy podłoża korzysta się ze wzoru
M = F  (f1"s1+f2"s2+& & & & fn"sn)
M  masa masła kakaowego [g] potrzebna do wykonania określonej w recepcie liczby
czopków lub globulek
F  pojemność formy ustalona doświadczalnie - masa masła kakaowego [g] dla określonej
w recepcie liczby czopków lub globulek wykonanych na samym podłożu
f  współczynnik wyparcia, odczytany z tabeli, jeżeli jest niepodany w tabeli to przyjmuje się
średni współczynnik wyparcia dla masła kakaowego równy 0,7
s  masa substancji leczniczej [g] na określoną w recepcie liczbę czopków lub globulek
78
Przykład A Rp.
Papaverini hydrochlorici 0,1
Pyralgini 0,025
Ol. Cacao q.s.
M.f.supp. analia D.t.d. No XII
S. 2 x dz. 1 czopek
Średnia masa 1 czopka wykonanego z samego masła kakaowego = 1,95 g
f = 0,72 dla chlorowodorku papaweryny, wartość odczytana z tabeli
f = 0,7 dla pyralginy (średni współczynnik wyparcia)
M = 1,95g x 12  (0,72 x 0,1g x 12 + 0,7 x 0,025g x 12)
M = 23,4g  (0,864g + 0,21g) = 23,4g  1,074g = 22,326g
M = 22,326 g
Do obliczonej masy masła kakaowego (M) należy dodać nadmiar podłoża niezbędny do
wyparcia ostatniej partii czopków wykonywanych metodą wytłaczania.
Metody ustalania nadmiaru podłoża na wyparcie czopków i globulek z czopkarki omówiono
w punkcie nr 5.
5.Ustalenie nadmiaru podłoża na wyparcie czopków i globulek z czopkarki
metoda słupka sprasowanego - ustalona doświadczalnie masa podłoża [g] potrzebna
na wyparcie z formy ostatniej partii czopków i globulki, zwykle wynosi około 2,0 g
metoda zwiększenia podłoża o 10% - dodanie do mieszaniny podłoża i substancji
leczniczych 10% podłoża w stosunku do obliczonej masy masła kakaowego (M)
tzw. metoda  o jeden czopek więcej  wykonanie obliczeń masy podłoża i substancji
leczniczych potrzebnych do wykonania czopków i globulek o jeden czopek i globulkę
więcej niż jest to określone w recepcie
6. Zasady sporządzania czopków i globulek metodą wytłaczania
a. Sprawdzenie dla substancji z wykazu A i B czy nie zostały przekroczone dawki
maksymalne (w przypadku jeżeli farmakopea nie podaje doodbytniczych dawek
maksymalnych należy sprawdzić doustne dawki maksymalne)
b. Odważenie i roztarcie substancji stałych w moz
dzierzu
c. Odważenie masła kakaowego, wymieszanie z substancjami stałymi kartą celuloidową
następnie pistlem
d. Odważenie substancji płynnych i mazistych
e. Przeniesienie do czopkarki mieszaniny substancji leczniczych z masłem kakaowym
i wytłoczenie czopków lub globulek
- w przypadku wytłaczania liczby czopków niepodzielnej przez 3 (formy są na 3 czopki)
należy początkowo wytłoczyć 1 lub 2 czopki następnie po 3
- globulki wytłacza się pojedynczo (formy są na 1 globulkę)
f. Zapakowanie sporządzonych czopków lub globulek (pojedynczo) w folię aluminiową
g. Opisanie preparatu na odpowiedniej sygnaturce przeniesienie do opakowania
(pudełka z tworzywa sztucznego lub opakowania z kartonu), umieszczenie informacji
 przechowywać w chłodnym miejscu (lodówka)
79
Leki recepturowe
190. Rp.
Aminophyllini 0,15
Ol. Cacao q.s.
M.f.supp. analia D.t.d. No VI
S. 2 x dz. 1 czopek dla dziecka 10 lat
191. Rp.
Luminali 0,02
Pyralgini 0,3
Ol. Cacao q.s.
M.f.supp. analia D.t.d. No XII
S. 2 x dz. 1 czopek dla dziecka 15 lat
192. Rp.
Papaverini hydrochlorici 0,015
Luminali 0,02
Pyralgini 0,4
Ol. Cacao q.s.
M.f.supp. analia D.t.d. No XX
S. 1 x dz. 1 czopek dla dziecka 13 lat
193. Rp.
Luminali 0,01
Papaverini hydrochlorici 0,02
Anaesthesini 0,15
Ol. Cacao q.s.
M.f.supp. analia D.t.d. No XX
S. 1 x dz. 1 czopek dla dziecka 11 lat
194. Rp.
Hydrocortysoni 0,05
Anaesthesini 0,03
Ol. Cacao q.s.
M.f.supp. analia D.t.d. No XX
S. 1 x dz. 1czopek
195. Rp.
Papaverini hydrochlorici 0,2
Pyralgini 0,25
Ol. Cacao q.s.
M.f.supp. analia D.t.d. No X
S. 2 x dz. 1 czopek
80
196. Rp.
Papaverini hydrochlorici 0,15
Ol. Cacao q.s.
M.f.supp. analia D.t.d. No XXIV
S. 2 x dz. 1 czopek
197. Rp.
Pyralgini 0,5
Ol. Cacao q.s.
M.f.supp. analia D.t.d. No XV
S. 3 x dz. 1 czopek
198. Rp.
Codeini phosphatis 0,04
Ol. Cacao q.s.
M.f.supp. analia D.t.d. No XII
S. 2 x dz. 1 czopek
199. Rp.
Bismuthi subgallatis 0,2
Zinci oxydi 0,1
Tanini 0,05
Ol. Cacao q.s.
M.f.supp. analia D.t.d. No X
S. 2 x dz. 1 czopek
Należy wykonać 2 recepty
Pytania
1. Jakie podłoża można zastosować do wykonywania czopków metodą wytłaczania?
2. Jak należy przeprowadzić standaryzację form stosowanych do wytłaczania czopków
lub globulek?
3. Omów jak się oblicza masę podłoża niezbędną do wykonania czopków lub globulek
metodą wytłaczania?
4. Co to jest współczynnik wyparcia i jaka jest jego średnia wartość dla masła kakaowego?
5. Jak należy postąpić w przypadku kiedy liczba wytłaczanych czopków nie jest podzielna
przez 3?
Synonimy
1. Anaesthesinum, Anaesthin, Aethylium aminobenzoicum,
Aethylium p-aminobenzoicum FP IV, Ethylis aminobenzoas FP V, Benzocainum FP IX,
Benzokaina
81
Ćwiczenie 19
CZOPKI I GLOBULKI WYLEWANE
Wykonanie: wylewanie stopionej masy do odpowiednich form
1. Zalety i wady metody wylewania
2. Podłoża stosowane w metodzie wylewania
podłoża lipofilowe (masło kakaowe, glicerydy półsyntetyczne np. witepsole)
podłoża hydrofilowe (makrogole, masy żelatynowo  glicerolowe)
3. Rodzaje form
formy metalowe  wielokrotnego użytku
formy wykonane z tworzywa sztucznego  stanowią jednocześnie opakowanie
gotowych czopków
4. Standaryzacja form
Pojemność formy wyznaczona jest doświadczalnie i wynosi zwykle:
czopki dla dorosłych ok. 2,0 g
czopki dla dzieci ok. 1,0 g
globulki ok. 3,0 g
Standaryzację przeprowadza się poprzez wylanie stopionego podłoża do dwudziestu otworów
w formie. Po zestaleniu podłoża należy otrzymane czopki lub globulki zważyć i wyznaczyć
średnią masę czopka lub globulki.
5. Obliczenie masy podłoża niezbędnej do wykonania czopków i globulek metodą wylewania.
Ze względu na różnice w gęstości substancji leczniczych i podłoża przy obliczeniu masy
podłoża należy uwzględnić współczynnik wyparcia (patrz ćwiczenie 18 punkt 4)
Do obliczonej masy podłoża (M) należy dodać jego nadmiar ze względu na powstałe straty
podczas wylewania stopionej masy do form.
W metodzie wylewania stosuje się dwie metody dotyczące uwzględnienia nadmiaru podłoża:
metoda zwiększenia podłoża o 10% (ćwiczenie 18 punkt 5)
tzw. metoda  o jeden czopek więcej (ćwiczenie 18 punkt 5)
82
6. Zasady sporządzania czopków i globulek metodą wylewania
a. Sprawdzenie dla substancji z wykazu A i B czy nie zostały przekroczone dawki
maksymalne (w przypadku jeżeli farmakopea nie podaje doodbytniczych dawek
maksymalnych należy sprawdzić doustne dawki maksymalne)
b. Przetarcie metalowych form parafiną płynną lub glicerolem
c. Odważenie i roztarcie substancji stałych w moz
dzierzu
d. Odważenie podłoża i przeniesienie do parownicy z pistlem
e. Stopienie podłoża na łaz
ni wodnej
- podczas topienia masła kakaowego należy pamiętać aby nie doprowadzić do ogrzewania
powyżej 36oC ponieważ mogą powstać odmiany polimorficzne trudno zestalające się
f. Dodanie roztartych substancji stałych do stopionego podłoża
g. Przeniesienie, ciągle mieszając lekko ostudzonej masy do form (metalowych lub
z tworzywa sztucznego)
h. Przeniesienie wypełnionych form do lodówki
i. Wyjęcie gotowych czopków lub globulek z metalowych form i zapakowanie (pojedynczo)
w folię aluminiową (formy z tworzywa sztucznego są jednocześnie opakowaniem dla
wylanych czopków)
j. Opisanie preparatu na odpowiedniej sygnaturce i przeniesienie do opakowania
(pudełka z tworzywa sztucznego lub opakowania z kartonu), umieszczenie informacji
 przechowywać w chłodnym miejscu (lodówka)
7. Zasady sporządzania czopków i globulek przy użyciu miksera aptecznego
a. Sprawdzenie dla substancji z wykazu A i B czy nie zostały przekroczone dawki
maksymalne (w przypadku jeżeli farmakopea nie podaje doodbytniczych dawek
maksymalnych należy sprawdzić doustne dawki maksymalne)
b. Odważenie i roztarcie substancji stałych w moz
dzierzu
c. Odważenie podłoża (należy uwzględnić nadmiar podłoża stosując tzw.  metodę o jeden
lub o dwa czopki więcej ) bezpośrednio do pojemnika, przystosowanego do zamontowania
w mikserze
d. Umieszczenie substancji stałych w pojemniku
e. Przeprowadzenie procesu stapiania podłoża w trzech etapach
- I etap  niski zakres obrotów mieszadła (1-3) i krótki czas mieszania około 1 min.
- II etap  zwiększenie zakresu obrotów mieszadła (4-6) i wydłużenie czasu mieszania
(proces mieszania należy przerywać kilkakrotnie i obserwować zmieniającą się
konsystencję podłoża)
- III etap  zwiększenie zakresu obrotów mieszadła (7-9) krótki czas mieszania
83
Czas i zakres obrotów ustala się doświadczalnie. Parametry te uwarunkowane są masą
stapianego podłoża i masą substancji stałych. Im większa jest zawartość substancji stałych w
przepisanym preparacie, tym krótszy jest czas potrzebny do upłynnienia masy czopkowej.
f. Wylanie stopionej masy do form z tworzywa sztucznego (będących jednocześnie
opakowaniem) i umieszczenie w lodówce
g. Opisanie preparatu na odpowiedniej sygnaturce i umieszczenie czopków i globulek
w opakowaniu (pudełka z tworzywa sztucznego lub opakowania z kartonu), umieszczenie
informacji  przechowywać w chłodnym miejscu (lodówka)
Preparaty galenowe i leki recepturowe
200. Rp.
Glyceroli suppositorii NoVI
Skład wg FP VI: Natrii carbonas 1,68 cz.
Glycerolum 86% 91,00 cz.
Acidum stearicum 8,19 cz.
201. Rp.
Ichtyoli 0,2
Massae gelatinae q.s.
M.f.supp. analia D.t.d. No VI
Skład podłoża żelatynowo  glicerolowego
Żelatyna 15,0 cz.
Woda 15,0 cz.
Glicerol 86% 70,0 cz.
202. Rp.
Aminophyllini 0,2
Ol. Cacao q.s.
M.f.supp. analia D.t.d. NoVI
S. 2 x dz. 1 czopek
Preparaty
203. Aminophyllinum 0,2
Witepsolum q.s
M.f.supp. analia D.t.d. NoVI
84
Przykłady składów podłóż makrogolowych
204. Macrogolum 1000 25 cz.
Macrogolum 4000 75 cz.
205. Macrogolum 6000 50 cz.
Macrogolum 1500 30 cz.
Macrogolum 400 20 cz.
206. Macrogolum 1000 96 cz.
Macrogolum 4000 4 cz.
207. Macrogolum 5000 70 cz.
Macrogolum 300 30 cz.
208. Macrogolum 6000 50 cz.
Macrogolum 1540 30 cz.
Macrogolum 400 20 cz.
209. Macrogolum 6000 47 cz.
Macrogolum 1540 33 cz.
Aqua 20 cz.
210. Macrogolum 6000 30 cz.
Macrogolum 1540 50 cz.
Aqua 20 cz.
Należy wykonać 2 recepty
Pytania
1. Jakie podłoża można stosować do wykonywania czopków metodą wylewania?
2. Które z podłoży nadaje się do wykonywania czopków jedynie metodą wylewania?
3. Wymień podłoża lipofilowe naturalne i półsyntetyczne.
4. Do jakiej temperatury można ogrzewać masło kakaowe?
5. Jakie odmiany polimorficzne tworzy masło kakaowe i która z nich jest najtrwalsza?
6. Jakie działanie posiadają czopki glicerynowe?
7. Jaka substancja powstaje podczas sporządzania czopków glicerynowych?
8. Które substancje zawarte w czopkach glicerynowych odpowiedzialne są za działanie
lecznicze?
Synonimy
1.Macrogolum,Glycolum polyoxyaethylenicum, Polyaethylenglycolum, Carbowax,
Glikol polioksyetylenowy FP V, Macrogola FP IX, Makrogole
85