IMG47 (8)

KYKNOS 196

wraz z flotą, kiedy Grecy już wylądowali. Przez długi czas przeszkadzał im w posuwaniu się naprzód, ale tylko do chwili, dopóki nie natknął się na Achillesa. Dzięki boskiemu pochodzeniu Kyknosa nie można było zranić. Ażeby go pokonać, Achilles musiał walić swego wroga po twarzy rękojeścią miecza i popychać przed sobą uderzeniami tarczy, aż cofający się Kyknos potknął się o kamień i upadł. Wówczas Achilles przygniótł go sobą i udusił. Ale dzięki swemu ojcu Kyknos został zamieniony w łabędzia.

2. Drugi Kyknos. różny od poprzedniego, był także synem Posejdona. Rządził miastem zwanym Kolonaj, położonym niedaleko od Troi, naprzeciw wyspy noszącej miano Leukofrys. Jego matka Skamandrodike porzuciła go po urodzeniu na brzegu morza i tam zaopiekował się nim łabędź. Później poślubił on Pro-kłeję, córkę Laomedonta. Miał z nią dwoje dzieci, chłopca -» Tenesa i dziewczynkę Hemiteę. Po śmierci żony poślubił Filonome, córkę Tragasosa. Fiłonome zakochała się w swoim pasierbie, Tenesie. Gdy jednak on pozostawał nieczuły na jej umizgi, oczerniła go przed Kyknosem, który uwierzył w winę Tenesa i kazał go puścić na morze w skrzyni wraz z siostrą Hemiteą. Tenes i Hemitea wylądowali zdrowi i cali na wyspie Leukofrys, która następnie przybrała nazwę Tenedos. Oskarżenie Filonome poparł przed Kyknosem flecista, niejaki Eumolpos, który' złożył przeciw młodzieńcowi fałszywe świadectwo. Później Kyknos przekonał się, że go oszukano. Kazał więc ukamienować Eumolposa i pogrzebać żywcem Filonome. Następnie udał się na Tenedos, aby pojednać się z synem, ale syn odmówił przyjęcia ojca i uderzeniem siekiery przeciął linę, którą był przymocowany okręt ojca. W następstwie tego wydarzenia wszystkich auletów (flecistów grających na aulosach) wygnano z Tenedos.

Inne wersje zebrane przez Tzetzesa ukazują Kyknosa żyjącego na Tenedos po pojednaniu z synem. I tam ponoć zabił go Achilles. Kyknos, ojciec Tenesa, nie zawsze był odróżniany od poprzedniego Kyknosa i to zdaje się tłumaczyć ten wariant

3. Najsławniejszy heros o tym imieniu, to syn Aresa i Pelopii, córki Peliasa. Uchodził za człowieka gwałtownego i krewkiego, był rozbójnikiem, który zatrzymywał i zabijał podróżnych, a ich szczątki składał w ofierze swemu ojcu. Napadał przede wszystkim na pielgrzymów zdążających do Delf, a to ściągnęło na niego nienawiść Apołlona, który podburzył przeciw niemu Heraklesa. Kyknos i Herakles starli się w pojedynku i Kyknos rychło został zabity, wtedy ojciec pośpieszył, by pomścić jego śmierć. Atena jednak odepchnęła jego oszczep, a Herakles zranił boga w udo, zmuszając go do ucieczki na Olimp. Jest to wersja Hezjodejska.

Walkę tę zwykle lokalizowano w Pagasaj, w Tesalii. Apołlodoros, przeciwnie, umiejscawiają w Macedonii, nad brzegami rzeki Echedoros. Wedle niego Kyknos był synem Aresa i Pyrene. Podobnie jak w poprzedniej wersji Kyknos zostaje zabity, ale gdy Ares interweniuje, Zeus uderzeniem pioruna rozdziela walczących.

Apołlodoros zna również innego Kyknosa, syna Aresa i Pelopii, który został zabity w I ton os, ale nie wspomina nic o interwencji boskiej w tym pojedynku.

Wersja przedstawiona przez Stesichorosa i Pindara łączy obie poprzednie i mówi, że w pierwszym starciu Herakles mając przeciw sobie Kyknosa i Aresa wycofał się. Później spotkał samego Kyknosa i wtedy go zabił.

Nie ma tu wzmianki o ranie zadanej bogu przez Heraklesa.

4.    Inny heros noszący to imię był królem Ligurii. przyjacielem -* Faetona. który opłakiwał jego śmierć, gdy Zeus poraził go piorunem i gdy Kyknos został przemieniony w łabędzia. Apollon obdarzył tego łabędzia pięknym, melodyjnym głosem i to tłumaczy „łabędzi śpiew” ginących ptaków.

5.    Wreszcie inna opowieść o łabędziu ukazuje Kyknosa syna Apołlona i Tyrii, córki Amfinomosa. Ów Kyknos zamieszkiwał między Pleuronem i Kalydo-nem w Etolii. Był bardzo piękny, ale kapryśny i nieczuły. Po kolei zraził sobie wszystkich przyjaciół i kochanków.

Spośród tych, któizy ubiegali się o niego, jeden tylko mu pozostał; zwał się — Fylios. Kyknos jednak wystawił go na wiele prób coraz trudniejszych i niebezpieczniejszych. Fylios przy pomocy Heraklesa wykonał wszystkie zadania, ale wreszcie znużony opuścił Kyknosa, a ten upokorzony i osamotniony utopił się w jeziorze. Matka Kyknosa uczyniła to samo. Apollon z litości przemienił oboje w łabędzie, mb

1. Sc hol. in Ar. Ra. 972; Pi. 0.2,147 n. i schol.; EGF (Kinkel), p. 19; Schol. in Theoc.XVI49; Ath. IX 393 e; Hyg. Fab. 137;273;Ov. Met XII 72 n4 Sen. 77 183; Ag 213; Eust. in Hom. 116.26; 167,23: 1968,43; Palaeph. 12; TzeL Anieh. 2S7. 2. Sir. XIII I, 19, p. 389; Tzct in Lyc. 232; Psuł. X 14,1 n^ Apd. Ep. 10 23 iu SchoL in IL 138 i Eusu p. 33; D. S. V 83: Suid. s. v. Te\€5ioę óvi)pa>-oę: Conon 28. 3. Apd. BibL II5, linii 7.7; Hes. Sieni 57 n^D. S. IV 37;Siesich. fragm. 12; Hyg. Fab. 31; 159;269; 273: PL 0.2.147; 10.15 i schol.ad 10,I9-.E. //F39I n.; Phi. Thn. 11: Paus. 127,6:Tzet.CftitII467;Por.Vian,w: Rev. ELAnc. 1943. s.5n. 4. Hyg./cŁ 154;Paus.130.3; Verg. Aen.X l89iServ.<k/fce.;Ov. Met II367n.;Myih. Gr.(wyd. Wesiennann),p.347. 5. Ant Lib. l2;Ov. Met VII 371-379.

KYLABRAS (KoXaj3paę) - pasterz z Lykii, od którego -* Laki os, jeden z założycieli miasta Faselis, kupił tereny, na których wybudowano miasto, za solone ryby. Mieszkańcy Faselis wybudowali sanktuarium dla Kyla-brasa i składali mu w ofierze solone ryby. mb

Ath. VO 277 e n.; Pbot. Lex. s. v. Cmcrjź.ię; Suid. s. v.

KYLLAROS (KńXAopoę)-młody centaur, o wielkiej urodzie, ukochany centaurydy Hylonome. Zginął w bijatyce podczas wesela Pęjritoosa. Hylonome popełniła samobójstwo, nie chcąc go przeżyć, mb Ov. Met. xn 393 Ł

KYŁLENE (KuXż.fjvTi) - nimfa arkadyjska, którą uważano bądź to za żonę, bądź za matkę Lykaona. Wedle tej drugiej wersji była żoną Pelasgosa, eponima ludu Pelazgów. Ona to nadała swe imię górze Kyllene, na której nuał się urodzić Hermes. Niekiedy twierdzono nawet, że opiekowała się bogiem w jego wczesnym dzieciństwie, mb

D. H. 113; Apd. BibL m 8,1; TzeL in Lyc. 481; FesŁ, p. 52 M.

KYNORTAS (Kuvópraę)- heros lakoński, syn A-myklasa, będącego z kolei synem Lakedajmona, był założycielem miasta Amyklaj. Był starszym bratem — Hyalantosa (tab. 6). Po śmierci Amyklasa rządził w Sparcie najpierw Argalos, jego starszy syn, lecz gdy Argalos umarł bezdzietnie, Kynortas został jego następcą. Kynortas miał syna zwanego Perieresem lub Ojba-losem. Najczęściej jednak uważano Perieresa za syna Ajolosa (Eola) (tab. 8). Jedna z wersji pomija nawet ten rodowód i czyni z Tyndareosa syna Kynortasa. mb

KYRENE

197

Paus. HI I, 3 n.; Apd. BibL I 9, 5; III 10, 3 o.; Tm. in Lyc Sil* 1125.

KYNOSURA (Kuvóooupa) - nimfa z góry Ida na Krecie, która wraz z nimfą Helike miała, wedle niektórych wersji, wychowywać małego Zeusa (-* Amaltea). Ponieważ Kronos prześladował je obie, Zeus przemienił nimfy w dwie gwiezdne konstelacje, w Małą i Wielką Niedźwiedzicę, a sam przybrał postać gwiazdozbioru Smoka.

Kynosura nadała swe imię miejscowości na Krecie, blisko miasta Histoi. mb

Hyg. Attr. U 2; Erat. II i XXX; Serv. in Vcrg. Aen 1744; DI 516; Georg.

1138; 246; Schol. in Od. V 272; Schol. in //.XVIII487 n.

KYPARISSA (Kunópiooa) - której imię oznacza po prostu cyprys, tylko urobione w rodzaju żeńskim, uchodziła, w opowieści niezbyt pewnej, za córkę,,króla Celtów”, noszącego imię Boreasz, a więc homonima wiatru pochodzącego z Tracji. Ów Boreasz utracił córkę zmarłą młodo i bardzo ją opłakiwał. Na grobie jej posadził cyprys, gatunek drzewa wówczas nieznanego. Z tego powodu cyprys uchodził za drzewo poświęcone zmarłym i otrzymał nazwę od imienia dziewczyny. mb

Prób. in Veig. Georg. O 84 (cytuje Asklepiadesa).

KYPARISSOS    (Kutópioaoę)- Mitologia    zna

dwóch herosów o tym imieniu. Jeden z nich pochodził z Beocji, drugi był mieszkańcem Keos.

1.    Syn Minyasa, a brat Orchomenosa (tab. 20). Jemu zawdzięcza swą nazwę miasto Kyparissos, położone w paśmie gór Parnasu, między Daulis a Delfami.

2.    Syn Telefosa. Zamieszkiwał w Keos. Miłością do niego pałał Apollon (wedle innych wersji, bóg Zefir albo też SiWanus, bóg rzymski), bo był on wielkiej urody. Ulubionym towarzyszem Kyparissosa był oswojony święty jeleń. Ale pewnego letniego dnia, gdy jeleń spał wyciągnięty w cieniu, Kyparissos przez nieuwagę zabił go oszczepem. Młodzieniec pełen rozpaczy, pragnął śmierci. Zanosił prośby do nieba, by pozwoliło jego łzom żalu wiecznie spływać. Bogowie przemienili go w drzewo cyprysu, drzewo smutku, mb

I.Schol. in/in 519;Nonn.Xm 123. 2.Ov.J/et X 106ł;Serv.« Vag. Aen. ni 64; 680; Georg. 120; EcL X 2 6 i Prób. ad Georg. □ 84; Nono. XI364.

KYPARISSY (Kuicópioooi)- „Cyprysy” uchodziły za córki Eteoklesa, króla Orchomenos w Beocji. Podczas święta obchodzonego na cześć Demeter i Kory dziewczęta tańcząc wpadły do źródła i utonęły. Ale bogini Ziemia, litując się nad dziewczętami, przemieniła je w cyprysy, mb

Geopon. XI4.

KYPSELOS (KóyeAoę)-l. Syn Ajpytosa, króla Arkadii. Rządził tym krajem, wówczas gdy -* Herakli-dzi najechali Peloponez po raz drugi. Kypselos potrafił zjednać ich sobie, oddając swą córkę Merope jednemu z nich, Kresfontesowi, i w ten sposób zachował tron. Później wychowywał syna Kresfontesa i Merope, nazwanego, jak jego pradziad, — Ajpytosem, i pozwolił mu pomścić śmierć ojca. Kypselos przebywał w kraju Parrazyjczyków w mieście Basilis, którego był założycielem. Wybudował tam świątynię i ołtarz dla Demeter eleuzyńsłdej. W czasie dorocznego święta tej bogini

odbywał się konkurs piękności kobiet tego kraju. Hero-dike, żona Kypsclosa, była pierwszą, która zdobyta nagrodę.

2. Koryntyjczyk, syn Eetiona, a ojciec Pcriandra, jednego z Siedmiu Mędrców. Z tego tytułu można Kypseloaa uważać za postać historyczną, a nie mityczną, jakkolwiek pewne fakty historii jego życia nacechowane są motywami fokłoru. Pośród darów złożonych w sanktuarium Olimpii znajdowała się skrzynia z drzewa cedrowego ofiarowana przez tego Kypselosa. W tej to skrzyni ukryła go matka zaraz po urodzeniu, ażeby ochronić dziecko przed potomkami Bakchisa (których zresztą później miał pozbawić tronu w Koryncie, należącego do nich przez pięć pokoleń). Ponieważ w Koryncie skrzynia nazywała się „kypsele”, dziecku dano to imię, na pamiątkę owego wydarzenia. Skrzynia ta, opisana dokładnie przez Pauzaniasza, który ją widział, posiadała inskrypcje archaiczne i obrazy scen mitycznych, mb

l.Paus.IV3,6i8;VI115,6iI3;29_lS;AllLXIII609e. 2. Paus. 123.1;

0 4,4; 28.8; V 2.3; 17.2-9; 10; X 24.1; Vtm Maaow. Die Kyp uloslade. Ath. MitL 1916 (z rekonstrukcją skrzyni).

KYRENE (Kuprjvą)-nimfa tesalska, córka króla Lapitów, Hypseusa, którego najada Kreusa, córka Okeanosa i Gai, poczęta z bogiem-rzeką Penęjosem (tab. 23). Kyrene wiodła dzikie życie w lasach gór Pindos, polowała i ochraniała stada swego ojca przed drapieżnikami. Pewnego razu zaatakowała, będąc bez żadnej broni, Iwa i pokonała go w walce. Apollon obserwował ją podczas tego zmagania i zakochał się w niej. Odnalazł centaura Chęjrona w jego jaskini, wskazał mu dziewczynę i wypytywał, kim była. Potem Apollon uwiózł Kyrene w swym złotym rydwanie za morza do krainy libijskiej. Tam posiadł ją w złotym pałacu. Oddał jej we władanie część kraju, krainę Kyrene. A ona urodziła Apollonowi syna -* Aristajosa, którego wychowywały Hory i Ziemia.

W tej wersji, jaką nam przekazał Pindar, opowieść nawiązuje do zaginionego poematu Hezjoda. W epoce hellenistycznej opowiadano, że Kyrene po przybyciu do Libii, dokąd ją przywiózł Apollon, otrzymała od króla Libii Eurypylosa, syna Posejdona, królestwo „Kyrene”. Gdy lew pustoszył kraj libijski, Eurypylos obiecał temu, kto go zabije, część swego królestwa. I właśnie Kyrene ubiła drapieżnego zwierza i w ten sposób założyła swoje miasto Kyrene. Wedle tej wersji Kyrene miała dwoje dzieci, Aristajosa i Antuchosa.

Mit o Kyrene wykazuje różne warianty. Niekiedy mówiono, że nie przybyła do Libii wprost z Tesalii, lecz przez jakiś czas pozostawała na Krecie. W innej opowieści podawano, że Apollon pod postacią wilka posiadł Kyrene (w mieście Kyrene istniał kult Apołlona Wilczego). Wergjfiusz w Georgikach, w epizodzie z Arysteuszem, ukazuje Kyrene jako nimfę wodną, rezydującą pod rzeką Pencjos w grocie podziemnej, gdzie łączyły się rzeld, zanim wypłynęły na powierzchnię ziemi. Wergiliusz w ten sposób osłabia cechy Kyrene jako łowczyni, a kładzie nacisk na jej pochodzenie związane z wodą, przecież była wnuczką boga-rzeki. Poeta nie wspomina wcale o jej przybyciu do Libii. mb

FLJ> 9puńiadboLad6.2?elc.;A. R05O2n.i«cholad498iJ00; IV 1661 ;Vat-Georg IV 317 n.;Cali. A Ap. 90n.;D. S. IVSI;H>g. Fab 161; por. Serv. iń Veig. Aen IV 377. Por. A. Fembrao, Kalrpso, Torów 1914. *.421 a.