P1070327

dfaaesrec- «    aakraack* Ło. WaL Noce 81, Dor.) Dopiero od

* «dMte XIX w następuję w fwołacji stowa suknia punkt zwrotny; za-czyta ono ■tnomdr podlegać kolejnym imionom zwężającym. Najpierw mrowia mą jako urnom odiiwoa wierzchniego noszonego wyłącznie przez MMf fiiihWmi ilirrwgp stanu są tylko związki suknio zmkonua, km-pimUbm. mit tmkmm rocki akuicka). następnie zaś stopniowo ogranicza <i5rc- aokres do aanuc tania stroju kobiecego wytwornego, noszonego w specjdhnrek olnalirmośrirh {zakwas ślubna, suknia baicnca itp.): jego treść celniejszą wienckn strój kobiecy"' przejęła pierwotna formacji śMatram jukarwka.

Przebieg zaaiau inwirwosnu li wyrazu bielizna miał charakter jeszcze hankaj złożony Początkowe był on nazwą o bardzo szerokim zakresie, ajmaamm przez znaczenie strukturalne V co jest białe . W XV w. zaświadczone jest znaczenie 'futerko z białych wiewiórek' (Palłium sub-śaete vlg puduyts fażefisaamz~. r. 1438. SŁ Stp.}. Słownik Mączynsfae-£0 nocuje ,m .siiafttnwveczne ai irnif semantyczne 'miazga drzewna* (J3ie-hzaa aa drzewie pod rwierachmą skórą aż do drżenia". Mącz. Sc) i 'biała plama. cętka, błona’ i-Bielanami pokropiony’ Mącz. 403 d. Sł. Sz). W XV U i XVIIi w. używano ponadto wyrazu w znaczeniu małe rybki o białym aaęsże* (_Karp. karaś. lin. płocica i inne bielizny są w mięsie aaftie*. Haur Sk. 143; „Przez bieliznę atoli zwyczajnie rozumie się sam ±hb ryb. małe rybki, jak plotki itd.” Oss. Wyr.) oraz "biały osad w aiko-bała (,Odjąć trzeba od gorzałki bieliznę'. Trać. cyt. L •. Najtrwalsze było amatmt ‘kiale przedmioty z tkaniny*, o szczegółowych odcieniach biała szata' {.Ujrzałem aridsao przy sobie, najbladsze, w białej bieiiżnie". Slow. Srół 1K, Dur4- *bały okras' {.Dziewczę na śnieżnej bieliźnle zostawiło aai pustełrsczy posiłek”. Choj A Alkh. m. 39. Dor.), ‘powleczenie na paaeaeT. adzaez spodnia* itp. W zasadzie żywotność do naszych czasów TU-hował tylko ostam: odcień; mnę albo zanikły, albo charakteryzują słowa Wint tylko wtedy, gdy występuje ono w składzie nazw złożonych (Mew poKidocs, bieliraa szałowa). Równolegle jednak ze zwężeniem zakresu wyrazu rarhndn proces niejako przeciwstawny, związany z zaeie-sazaaa se wyrazistości jego budowy słowotwórczej. Mianowicie bteUzrma awczab jeszcze w początkach XX w. przedmioty rzeczywiście białe: dziś hu? n i —zarówno osobista, jak i pnariflnwą czy stołowa — miewa różne barwy, bywa też wzorzysta. W ten sposób więc zmiany realne mwełnją egraeatzeaie zakresowe za kiwane jeż w samej strukturze nazwy, pomnażają jej potencjalnych desy gnatów.

Anaiogymy proces ;ehaeaeaego ograniczenia zakresu — i zwiększenia aMśłzwaóci realnego uzyoa zaszedł w ewolucji semantycznej przy-mioeada śwśerwg. 3Be maże sę on wprawdzie odnosić do wszystkich rzeczy świecących, jak za czasów wyrazistości swej struktury sie w otwór-

esej ^{1 2} ale z kolei — wbrew starszej tradycji — może być zastosowany wówczas, gdy o fizycznym świeceniu się desygnatu nie ma mowy. a więc w funkcji wtórnej, przenośnej doskonały, znakomity' (Jwtcfuy downip. świetny pomysł, świetny tort itp.). Rozwój semantyczny pewnych wyrazów stanowi więc wypadkową kolejnych zmian, polegających zarówno na zwężeniu, jak i generałizacji ich zakresu.

B. ROZSZERZENIE GENERALIZACJA t ZNACZEK

Proces generałizacji zakresu znaczeniowego wyrazów jest pod względem swego ogólnego mechanizmu paraiełny do zmian specjalizacyjnych, stanowi niejako ich odwrotność. Polega bowiem na tym. że jedna z cech semantycznych składających się na znaczenie wyrazu i ograniczających zasięg jego realnego stosowania — podlega zatarciu; automatycznie więc zwiększa się liczba przedmiotów', które kwalifikują się potencjalnie na desygnaty tej nazwy. Rzeczownik piwnica znaczył pierwotnie — zgodnie ze swą strukturą — pomieszczenie do przechowywania fśam . Stopniowo zaczęto tą nazwą określać podziemny skład trunków wszelkiego rodzaju; zaszła więc konieczność jej kontekstowego uściślenia. W XVIII w. pisze się o pttpuicgdh pncnyćn i winnych (Snńtk. Bud. 3IG. L). a także o pheni-cmek mlecznych, co by wskazywało na to. że generalizacja zakresu nazwy postępowała nieustannie, że odnosiła się ona w tym okresie już nie tylko do składów napojów alkoholowych, ale i do pomieszczeń, w których przechowywało się różnego rodzaju produkty żywnościowe. Proces stałabzo-wania się wyrazu w nowej treści wydatnie przyspieszyło to. że pierwotnie używany w tej funkcji znaczeniowej rzeczownik sklep zmieńił znaczenie i już w XVIII w. oznaczał przede wszystkim punkt sprzedaży. Było to zatem klasyczne przesunięcie szeregowe.

1

*    Jii tych kwiatach mnogą się świtee robaczki". Haor. fk. 153; . iw ntiaJW (adoby². Żab. 15, 306: „Ojcowie nasi nie ożywali purpai świetnych. Matmfi się pżótnrm szarym, a cnotą się knedP Star. Byt 41. L. O żywy² ar przeszłość sytata związku przymiotnika z wyrazami świecić, śmorio świadczy poławiająca się w XVI w., jak gdyby morfelngicłnie .uwyraśuoca' forma śwwri»X Jieote, przez Lindego oznaczana jaz jako przestarzała, sp. Jer syka cfwiriHa w dot;a odzienia. bnethw². Biel. His. 132.

2

   Warto wspomnieć o tym, że i pnowitu zaczęła być używana w podobnym znaczeniu: 'punkt sprzedaży, magazyn². pozestało oao jednak drugorządojna. sgrau-czocym okresowo odcieniem tej nazwy, głównie z przyczyn raakytk Jak aa la wskazuje świadectwu ta. Swi&oirddega, autora oeirwinastowierincj pracy z zakresu budownictwa. pswascc pylą roenmiana jako nazwa j«wn»on»nLi podaeumego, sklep natomiast nie zawierał w swej treść takiego ogracneaesia (jSklepy bywają tak riene. jak prwsuce. tylko że te zwyczajnie dają stą na wieraeba. piwnice oś w ziemi². 313. U Był zatem sSaaowaiejsey w funkcji naewy magazynu, miejsca, gdzie at sprzedaje towary różnego typu. natomiast ymowśot omaroła i mwaro tyłku skład trunków. w którym jednocześnie prowadzi się sprzedaż („Trzy toń i trzy noce pił w zacnej piwnicy radzieckiej pod samym ratuszem, smakując ratafie z przeróżnych gąsior ów². Konopo. Bbw. IV, 66, Dor².