ANDRZEJ WOA
ODy
KO
Instytut Nauk o Wychowaniu
Uniwersytet Warmińsko-Mazurski
WIELOASPEKTOWA ROLA MEDIÓW W ŻYCIU MA
ODZIEŻY
Media technicznym środkiem przekazu
Medium  kluczowe słowo przełomu nowego tysiąclecia jest na ustach propagatorów treści i form
przekazów docierających do szerokich kręgów społecznych. Traktując media jako  instrument przenoszenia
informacji w czasie i przestrzeni (Goban-Klas, 2000, s.12) interesującą staje się refleksyjna odpowiedz
na
pytanie, czemu ma służyć ten wysublimowany instrument XXI wieku? Sam w sobie, jako techniczny twór jest
materialną realizacją myśli inżynierów, konstruktorów. Daje satysfakcję twórczego działania, poczucia własnej
wartości, rozwija intelektualnie.
Gotowe narzędzia techniczne biorą w swoje ręce operatorzy, twórcy treści przekazywanych informacji.
Nadając komunikatom określoną formę tworzą media rozumiane jako środek, będący przekazem,
 przedłużeniem nas samych czy każdego nowego środka technicznego (Mc Luhan, 2001, s. 212).
Skomplikowane, elektroniczne konstrukcje, przekazywane treści w telekomunikacyjnym modelu Shannona są
nadajnikami oraz nadawanym sygnałem, który kanałem narażonym na różnego rodzaju zakłócenia dociera do
odbiorcy (Goban-Klas, 1999, s. 58).
W analizie społecznego komunikowania nie bez znaczenia jest pamiętanie, że decydującą rolę odgrywa
dysponent środka przekazu. Właściciel mass mediów używa ich dla wzmocnienia własnej pozycji, zapewnienia
swoich interesów politycznych, gospodarczych, społecznych (Goban-Klas, 2000, s. 23).
Tomasz Goban Klas (Goban-Klas, 2000, s. 21) podkreślając społeczną rolę środków masowego przekazu
akcentuje pięć funkcji:
- są sektorem działalności gospodarczej, dającej zatrudnienie wielu specjalistom,
- są elementem władzy społecznej, narzędziem kontroli i zarządzania społecznego,
- są narodowym i międzynarodowym forum, w którym roztrząsa się sprawy publiczne,
- są stymulatorem rozwoju kultury i sztuki,
- są z
ródłem wiedzy o świecie, kształtującym wyobraz
nię szerokich mas odbiorców.
Z humanistycznego, pedagogicznego punktu widzenia najważniejszy jest odbiorca  młody człowiek,
wobec którego są realizowane cele poznawcze, kształcące, a przede wszystkim wychowawcze do dorosłego
życia w zindustrializowanym społeczeństwie.
Rozwój techniki wniknął głęboko w sferę oddziaływań pedagogicznych nie tylko swoimi elektronicznymi
osiągnięciami, ale również metodologią rozwiązywania problemów. Teorie komunikacji, techniczne modele
procesów sterowania zafascynowały technologów oddziaływań międzyludzkich. Inżynieria efektywności
docierania do odbiorcy, zmian zachowań w nikłym stopniu uwzględnia optymalny rozwój osoby. Długotrwałe
badania wskazują, że skuteczność oddziaływań na odbiorcę bardziej zależy od warunków społecznych niż od
samego przekazu (Goban-Klas, 2000, s. 25). W emitowanym przed kilkoma laty telewizyjnym programie
Gorąca linia Stanisław Lem indagowany przez dziennikarkę o losy rozwoju cywilizacyjnego odpowiedział, że
największe osiągnięcia fizyki, innych nauk ścisłych nie rozwiążą o wiele ważniejszych i trudniejszych
problemów protestujących pielęgniarek.
Badając pedagogiczny wymiar mass mediów, w założeniu należy określić odbiorcę  młodego człowieka
żyjącego w realnych warunkach środowiskowych, jego zdolności i predyspozycje do realizacji celów życiowych
podejmowanych świadomie jako decyzje wolne, zgodne z zasadą podmiotowości osoby.
Wolność w wychowaniu do życia
Rozważania pedagogiczne, analiza procesu wychowania zakładając swoją skuteczność musi
uwzględniać dobrowolną akceptację przez ucznia rad oraz pouczeń nauczyciela. Trafnym wydaje się
przypomnienie słów Immanuela Kanta, który w Krytyce władzy sądzenia zaznacza, że  Tylko tam, gdzie
wyobraz
nia w swej wolności pobudza intelekt, a ten bez [pomocy] pojęć wprawia wyobraz
nię w grę opartą na
prawidłach, przedstawienie udziela się nie jako myśl, lecz jako wewnętrzne uczucie celowego stanu umysłu
(Kant, 1986, s.213).
W dobie globalizacji, obaw o własną tożsamość bardzo ważnym zadaniem jest wychowanie młodego
pokolenia do wolności wyboru, samodzielnego i odpowiedzialnego podejmowania decyzji. Takie zadanie
stawiane jest współczesnej edukacji, którą Zbigniew Kwieciński rozumie  jako ogół działań, procesów i
warunków sprzyjających rozwojowi człowieka, a rozwój jest określony między innymi poprzez lepsze
rozumienie siebie i relacji ze światem, skuteczniejszą kontrolą własnych zachowań i większe sprawstwo wobec
procesów zewnętrznych (Kwieciński, 2000, s. 233).
Działanie poprzedzone procesem myślowym nie może być w pełni wolne decyzyjnie, ponieważ wolność,
która  swą realność wykazuje w sposób dostateczny przez przyczynowość rozumu w odniesieniu do pewnych
możliwych dzięki niej w świecie zmysłów skutków, nieodparcie postulowanych przez rozum w prawie
moralnym (Kant, 1986, s.494). Cytowane stwierdzenie ma odniesienie do współczesnych nam czasów. W
interpretacji Deklaracji Praw Człowieka z 1948 roku wolność polega na możności robienia wszystkiego, co nie
szkodzi innym (Ossowska, 2000, s.76). Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych z 1966 roku
w artykule 19 wyraz
nie określa, że każdy człowiek ma prawo do posiadania własnych poglądów i swobodnego
ich wyrażania (Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych, 1980, s.15).
Prawo do wspomnianej wolności nie może jednak przekraczać moralnych granic dobra człowieka, w tym
wypadku młodzieży traktującej środki masowego przekazu jako wiarygodne z
ródło poznania świata.
Mass media środkiem poznania
W okresie ostatnich pięćdziesięciu lat telewizja stała się podstawowym z
ródłem informacji. Rozważania
teoretyczne i badania empiryczne wskazują, że dzieci bardzo wcześnie, już w wieku 2-3 lat codziennie oglądają
telewizję (Izdebska, 2001, s.17). Najbardziej aktywnymi widzami są dzieci z rodzin ubogich, zaniedbanych
emocjonalnie, z gorszymi wynikami w nauce. Dla nich telewizja jest wiarygodnym z
ródłem informacji. W
badaniach przeprowadzonych w połowie dziewięćdziesiątych lat przez Pawła Kossowskiego młodzież spędza
przed telewizorem w ciągu tygodnia średnio trzy godziny dziennie, natomiast w soboty i niedziele czas odbioru
programów sięga pięciu godzin (Kossowski, 2000, s. 63). Kreowany obraz staje się wzorem do naśladowania.
Tym też można wytłumaczyć bardzo dużą oglądalność serialu Świat według Kiepskich, szczególnie wysoką
pozycję w konkursie Telekamer.
Interesującym jest porównanie dzisiejszych diagnoz z badaniami połowy lat sześćdziesiątych. Wówczas
również została potwierdzona teza, że  im niższe wykształcenie, tym wyższa ocena telewizji i większa rola w
porównaniu z takimi środkami masowego przekazu, jak radio, gazety i czasopisma (Rudzki, 1966, s.54).
Największe opory wobec telewizji spotykano w środowiskach intelektualnych, gdzie funkcjonował pogląd, że
telewizja standaryzuje kulturę i zaszczepia konformizm.
Dla wychowawcy najważniejszą informacją jest odpowiedz
na pytanie, co ogląda młody człowiek. Okazuje
się, że już kilkuletnie dziewczynki wchodzenie w  dorosłe role życiowe poprzez zabawy w kąciku dla lalek
zastępują nauką z seriali  rodzinnych . Duża, dziecięca spostrzegawczość, szybka, bezrefleksyjna ocena
zdarzeń przyczyniają się analizie wiadomościami wśród rówieśników, często bez konfrontacji z poglądami
rodziców i szkolnych wychowawców Głęboko uzasadniony postulat Jadwigi Izdebskiej rodzinnego oglądania
telewizji jako bardzo ważnego czynnika kształtującego świadomość dziecka (Izdebska, 2001, s. 272) warto
poszerzyć o bieżącą kontrolę i analizę treści przekazów medialnych w czasie zajęć szkolnych już od
najmłodszych lat nauki, co postulował McLuhan w początku lat sześćdziesiątych twierdząc, iż  Jedynym
sposobem na to, by szkoły nie były więz
niami bez krat, jest upowszechnienie nowych technik i wartości
(McLuhan, 2001, s.356).
Starsza młodzież w telewizyjnych przekazach szuka treści zmieniających naprzemiennie wewnętrzne
nastroje. Bardzo plastycznym, oddającym istotę odbioru medialnego przez nastolatków jest stwierdzenie
Derricka de Kerckhove a, że  Telewizja moduluje emocje i naszą wyobraz
nię w sposób porównywalny z siłą
muzyki (Derrick de Kerchove, 2001, s.35). Młodzież dokonuje wyborów programów o banalnej treści,
przesyconych absurdem lub brutalnych scen akcji. Praktycznie telewizja w bardzo niewielkim stopniu jest
z
ródłem wiedzy o świecie. Nastolatkowie, uczniowie średnich szkół, w przeciwieństwie do małych dzieci mają
duży dystans do treści proponowanych przez telewizję. Wirtualny obraz nie zastępuje poszukiwań
bezpośredniego kontaktu z rzeczywistością. Wręcz domagają się wychowawczych propozycji dających
możliwości aktywnego spędzenia czasu.
Elektroniczny, jednostronny telewizyjny przekaz informacji dzięki postępowi technicznemu i
technologicznemu został wzbogacony o interaktywne możliwości komunikowania na odległość. Ekran
komputerowego monitora pozwala śledzić obraz telewizyjnego przekazu, dzięki liniom telekomunikacyjnym
bezpośrednio przesyłać zwrotnie dane do nadawcy komunikatów. Należy się spodziewać, że wkrótce  cała
domena telewizji zostanie wchłonięta przez komputery (Derrick de Kerkhove, 2001, s.66). Rozwój
programowalnych maszyn cyfrowych jest kontynuacją techniki telewizyjnej, wkraczamy w erę telekomputerów.
Powstanie i żywiołowy rozwój Internetu na świecie, w polskiej rzeczywistości nie ma takiej dynamiki
zainteresowania. Z badań Pawła Kossowskiego wynika, że tylko 20,3% młodzieży deklaruje spędzanie czasu
przy komputerze, natomiast przy telewizorze 75%. Dla przeciętnego człowieka funkcja komputera jest trochę
mglista, urządzenie to przytłacza swoimi możliwościami  sztucznej inteligencji Po fazie wykorzystania do gier
komputer postrzegany jest jako medium służące odbieraniu i przekazywaniu informacji. Dzięki przyjaznemu
środowisku interfejsu, hipertekstowi młody człowiek wkroczył na drogę ogólnoświatowej sieci WWW (Derrick
de Kerckhove, 2001, s.24). Zdecydowanie obniża się wiek użytkowników Internetu. Już dzieci wieku
przedszkolnego umieją  klikać na wybranych elementach ekranu. Bardzo sprawnie odnajdują strony o Harrym
Potterze.
Szybki i łatwy dostęp do rzeczywistości wirtualnej budzi obawy zatarcia granicy własnej osobowości,
 Elektryczność zaciera granicę między wrażeniami wewnętrznymi a zewnętrznymi, ponieważ jest obecna
jednocześnie w naszym ciele w postaci impulsów nerwowych, jak i na zewnątrz niego (Derrick de Kerckhove,
2001, s.63).
2
Dla młodzieży komputer stał się przede wszystkim narzędziem rozmów za pomocą słowa pisanego na
ekranie. Nastolatkowie wcielając się role starszych osób, niż są w rzeczywistości, prowadzą dialog za pomocą
Gadu-Gadu, Czat-u. Bardzo pouczającym jest stwierdzenie Talbota, że  Interaktywność jest bardzo zręcznym,
powielanym w rozmaity sposób oszustwem (Derrick de Kerckhove, 2001, s.38). Elektroniczna komunikacja w
grupach dyskusyjnych zastępująca werbalny kontakt jest abstrakcyjna, uczucia są przekazywane pośrednio.
Fałsz treści informacji oscyluje w kierunku sytuacji pożądanych, wyidealizowanych, odbiegających od
rzeczywistości. Starsza młodzież świadoma gry pozorów coraz rzadziej angażuje się w internetowe dyskusje,
wirtualne rozmowy traktuje zabawowo, bardzo przelotnie.
Obserwacja dzisiejszego młodego Polaka prowokuje stwierdzenie, że młodzież poszukuje różnych
sposobów odkrywania siebie, komputery nie są przedmiotem szczególnego pożądania (Kossowski, 2000, s.207).
Używanie komputerów sprowadza się do wykonywania prostych czynności informatycznych, bez głębszego
zastanowienia nad stosowaniem w sytuacjach nietypowych.
Wnioski
Codziennie odkrywaną prawdą jest stwierdzenie, że  W odróżnieniu od wiedzy technicznej wiedza o
człowieku i wartościach nie jest niestety kumulowana: każde pokolenie odkrywa ją na nowo ... (Goban-Klas,
2001, s.114). Współczesna młodzież stojąc u progu decyzji życiowych szuka podpowiedzi nie tylko u rodziców,
nauczycieli w szkole, wśród rówieśników. Korzysta również z propozycji mass mediów. Wolność wyboru
potrzebuje wzmocnienia słuszności podejmowanych działań. Dysponent mass mediów używa ich dla
zapewnienia własnych interesów, niekiedy sprzecznych z dobrem młodego odbiorcy. Częste, słuszne postulaty
wychowania do odbioru mediów przypominają leczenie skutków choroby, a nie przyczyny. W przekazie
najważniejsza jest treść oraz forma komunikatów, które zależą od nadawcy. Dlatego też najskuteczniejszym,
niestety w dużym stopniu utopijnym działaniem staje się wychowanie dysponentów, uświadomienie im
pełnionej roli społecznej w kształtowaniu przemian cywilizacyjnych.
Literatura:
De Kerckhove D. Inteligencja otwarta. Warszawa 2001.
De Kerckhove D. Powłoka kultury. Warszawa 2001.
Goban-Klas T. Media i komunikowaniemasowe. Teorie i analizy prasy, radia, telewizji i
Internetu, Kraków 1999.
Goban-Klas T. Zarys historii i rozwoju mediów, Kraków 2001.
Izdebska J. Rodzina dziecko telewizja. Szanse wychowawcze i zagrożenia telewizji.
Białystok 2001.
Kant I. Krytyka władzy sądzenia. Warszawa 1986.
Kossowski P. Telepokolenie  miejsce telewizji w życiu dzieci i młodzieży.
w: Nastolatki i kultura w drugiej połowie lat dziewięćdziesiątych. Warszawa 2000.
Kossowski P. Teleproletariusze czy internetowi żeglarze  o komputerach i grach
telewizyjnych w życiu dzieci i młodzieży. w: Nastolatki i kultura w drugiej
połowie lat dziewięćdziesiątych. Warszawa 2000.
Kwieciński Z. Tropy  ślady  próby. Studia i szkice z pedagogiki pogranicza.
Poznań-Olsztyn 2000.
McLuhan M. Wybór tekstów, Poznań 2001.
Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych. Warszawa 1980.
Ossowska M. Normy moralne. Warszawa 2000.
Rudzki J. Zafascynowani telewizją. Wrocław 1967.
3