Spis treści
WST
P.......................................................................................................................................... 1
1 Innowacje i ich znaczenie w działalności przedsiębiorstwa ................................................. 2
1.1 Istota innowacji i cele wdrażania .................................................................................. 2
1.2 Rodzaje innowacji ......................................................................................................... 6
1.3 Pojęcie dyfuzji innowacji .............................................................................................. 9
1.4 Wybrane sposoby badania dyfuzji innowacji.............................................................. 10
2 Działalność innowacyjna przedsiębiorstwa XXX XXX ..................................................... 14
2.1 Charakterystyka działalności XXX XXX ................................................................... 14
2.2 Charakterystyka wdrożonych innowacji ..................................................................... 14
3 Analiza przebiegu dyfuzji innowacji na przykładzie badanego przedsiębiorstwa. ............. 15
3.1 Metodyka prowadzonych badań. ................................................................................ 15
3.2 Badanie sposobu rozprzestrzeniania wybranych innowacji. ....................................... 17
PODSUMOWANIE ................................................................................................................. 18
BIBLIOGRAFIA ........................................................................................................................ 20
Spis tabel ..................................................................................................................................... 22
Spis rysunków ............................................................................................................................. 23
Spis wykresów ............................................................................................................................ 24
WST
P
Ekonomia współczesnego świata w dużej mierze oparta jest na rozwoju gospo-
darczym uwarunkowanym wprowadzaniem i rozwojem różnego rodzaju innowacji,
które umożliwiają sprostanie potrzebom coraz bardziej wymagających grup odbiorców i
pozycjonowanie produktów na nasyconym rynku. Problemem badawczym podjętym w
niniejszej pracy jest ich dyfuzja, a dokładniej dyfuzja innowacji produktowych. Inno-
wacje produktowe to wprowadzanie w miejsce produktów będących już na rynku pro-
duktów zupełnie nowych, bądz
też ich zmodyfikowanych wersji, które stanowią do-
kładniejszą odpowiedz
na potrzeby konsumentów. Dyfuzja innowacji jest procesem
rozprzestrzeniania się i upowszechniania innowacji w nowych systemach społecznych.
Celem niniejszej pracy jest analiza przebiegu dyfuzji innowacji produktowych
na przykładzie badanego przedsiębiorstwa, badanie sposobu rozprzestrzeniania wybra-
nych innowacji produktowych i ich adaptacji w środowisku gospodarczym firmy.
Badanie przeprowadzono w XXX XXX XXX XXX prowadzącym prace zwią-
zane z wynalazczością i wdrożeniami rozwiązań technicznych.
Pierwszy rozdział pracy poświęcony jest rozwinięciu zagadnienia samej inno-
wacji, przybliżeniu jej istoty oraz rodzajów. Zdefiniowano również pojęcie dyfuzji in-
nowacji oraz sposoby jej badania.
W drugim rozdziale podjęto tematykę działalności innowacyjnej przedsiębior-
stwa XXX XXX od momentu jego powstania, charakterystykę działalności przedsię-
biorstwa oraz wdrożonych innowacji produktowych i ich wpływu na funkcjonowanie
firmy w chwili obecnej.
Trzeci rozdział zawiera analizę przebiegu dyfuzji innowacji na przykładzie ba-
danego przedsiębiorstwa. Opisane zostały w nim także wykorzystane metody badań
oraz sam proces badania sposobu rozprzestrzeniania wybranych innowacji.
Przy pisaniu niniejszej pracy oparto się na literaturze traktującej o teoretycznych
aspektach problematyki innowacji. Natomiast badanie własne w części empirycznej
pracy oparto przede wszystkim o materiały z
ródłowe firmy XXX XXX.
1
1 Innowacje i ich znaczenie w działalności przedsiębiorstwa
We współczesnej gospodarce innowacje stanowią jeden z istotnych elementów wa-
runkujących przetrwanie podmiotów gospodarczych na rynku i ich rozwój. Innowacje
pozwalają na uzyskanie przewagi konkurencyjnej, która zapewnia silną pozycję konku-
rencyjną na rynku.
1.1 Istota innowacji i cele wdrażania
Pojęcie innowacja pochodzi od łacińskiego słowa innovatio, co oznacza odnowić.
Zgodnie z definicją encyklopedyczną, innowacja to wdrożenie w gospodarce nowych
technologii, organizacji i instytucji1. Innowacje są to kreatywne zmiany w strukturze
społecznej, w systemie gospodarczym, w technice oraz przyrodzie2, czyli wszelkie roz-
wiązania zagadnień, które zmieniają obecny stan rzeczy, wdrażają nowości i mają twór-
czy charakter.
Pomimo stwierdzenia P.F. Druckera nie potrafimy jeszcze opracować teorii inno-
wacji. Wiemy już dostatecznie wiele, by móc określić, kiedy, gdzie i jak szuka się w
systematyczny sposób okazji do innowacji, w jaki sposób ocenia się szansę na ich suk-
ces oraz ryzyko w przypadku niepowodzenia. Potrafimy opracować, choć kontur prak-
tyki innowacji3. W literaturze przedmiotu podjęto wiele prób stworzenia odpowiedniej
definicji innowacji. Prekursorem innowacyjności jest J. Schumpeter, według którego
innowacje interpretowane są jako nieciągłe projekty nowych związków czynników wy-
twórczych ujętych w pięciu przypadkach:
1. wprowadzenie nowego produktu lub jego gatunku, którego konsumenci jeszcze nie
znali,
2. wprowadzenie nowego sposobu produkcji, który nie był jeszcze użyty w danym
sektorze przemysłu,
3. otwarcie nowego rynku, na którym dany rodzaj przemysłu w kraju nie był wcześniej
wdrożony, pomimo tego, czy rynek istniał już wcześniej, czy nie,
4. otrzymanie nowych surowców lub półfabrykatów,
1
Materiały z
ródłowe portalu: http://encyklopedia.pwn.pl stan na dzień 2014-02-26
2
S. Marciniak, Innowacje i rozwój gospodarczy, Politechnika Warszawska, Warszawa 1988, s. 8.
3
P.F. Drucker, Innowacja i przedsiębiorczość. Praktyka i zasady, PWE, Warszawa 1922, s. 40-45.
2
5. stworzenie nowej organizacji jakiegoś przemysłu, na przykład utworzenie monopo-
lu4.
W literaturze definicje interpretowane są w wąskim oraz szerokim ujęciu. W pierw-
szym ujęciu innowacje określane są jako zmiany opierające się na nowej lub nie użytej
dotąd wiedzy. Najczęściej przywoływaną definicją w tym podejściu jest ta od Ch. Fre-
emana, który rozumie to zagadnienie jako pierwsze handlowe przeznaczenie nowego
towaru, procesu lub urządzenia5. Pokrewny pogląd możemy spotkać u E. Mansfield a,
którego zdaniem innowację stanowi pierwsze zastosowanie danego przedmiotu6.
W ujęciu szerszym innowacje odnoszą się do wszystkich dziedzin życia, zaczynając
od nowych sposobów w życiu gospodarczym lub społecznym, a kończąc na nowych
nurtach myślowych i kulturowych. To właśnie, według P. Druckera innowacje nie
ograniczały się tylko do technologii lecz jest to zjawisko głównie o charakterze spo-
łecznym i ekonomicznym. Również w jego definicji można doszukać się sformułowa-
nia, że innowacja jest dla przedsiębiorców instrumentem, dzięki któremu ze zmiany
czynią okazję do przyjęcia nowej działalności gospodarczej lub świadczenia nowych
usług7. Do ujęcia szerokiego można dopisać poglądy przedstawiane przez Ph. Kotlera,
według którego innowacja odnosi się do wyrobu, usługi lub pomysłu, który jest uważa-
ny przez kogoś za nowy8. Natomiast definicję J. Penca można umieścić między podej-
ściem wąskim a szerokim innowacji, jako tworzenie lub modyfikowanie wyrobów, pro-
cesów, technik i metod działania, które są widziane przez dane przedsiębiorstwo jako
nowe oraz nowatorskie w danej dziedzinie i prowadzą do zwiększenia efektywności
wykorzystania zasobów będących w jego dyspozycji9.
W literaturze przedmiotu definicje innowacji można również podzielić według ujęć
rzeczowych i czynnościowych. W pierwszym podejściu każda myśl, zachowanie lub
rzecz, która jest nowa, czyli jakościowo różna od dotychczasowych odmian 10 lub pe-
wien szczególny wytwór, zagadnienie lub praktyka, która dotyczyć może osiągnięć w
dziedzinie nowych urządzeń, materiałów, technologii, produktów, jak też nowych do-
wodów naukowych, pojęć, teorii, metod badania.11.
4
J. Schumpeter, Teoria rozwoju gospodarczego, PWN, Warszawa 1960, s. 103-104.
5
Ch. Freeman, The Economics of Industrial Innovation, F. Printer, London 1982, s. 7.
6
E. Mansfield, Industrial Research and Technological Innovation, W.N. Norton, New York 1968, s. 12.
7
P.F. Drucker, Innowacja i przedsiębiorczość. Praktyka i zasady, PWE, Warszawa 1922, s. 29.
8
Ph. Kotler, Marketing, Wyd. Gebethner i S-ka, Warszawa 1944, s. 322.
9
J. Penc, Innowacje i zmiany w firmie, Wyd. Placet, Warszawa 1999, s. 143.
10
K. Karcz, Procesy dyfuzji innowacji: podejście marketingowe, Akademia Ekonomiczna im. K. Ada-
mieckiego, Katowice 1997, s. 14.
11
Ibidem, s. 14.
3
W drugim znaczeniu, według definicji Z. Pietrasińskiego, innowacja to modyfikacje
umyślnie wprowadzone przez człowieka lub zaprojektowane przez układy cybernetycz-
ne, które polegają na zamianie istniejących stanów rzeczy innymi ocenianymi pozytyw-
nie w świetle określonych kryteriów i łączącymi się w sumie na postęp12.
Według J. Baruka, innowacje powinny posiadać następujące cechy:
-� są celowymi, wprowadzonymi przez człowieka zmianami w aktualnym stanie,
-� ich przedmiotem może być; produkt, proces, metoda zarządzania, organizacja lub
rynek,
-� muszą znalez
ć praktyczne zastosowanie, które jednocześnie jest pierwszy raz użyte
w danej społeczności,
-� ich efektem są korzyści ekonomiczne, techniczne lub społeczne,
-� są środkiem do realizacji celów rozwojowych organizacji,
-� pełnią rolę nośnika postępu technicznego, o ile przynoszą korzystne efekty ekono-
miczne,
-� wymagają określonej wiedzy ekonomicznej, technicznej, rynkowej i socjopsycholo-
gicznej13.
Głównymi celami wdrażania przez przedsiębiorstwa innowacji są zdobycie pozycji
na rynku i zwiększenie przewagi konkurencyjnej, rozwój przedsiębiorstwa, jego nowo-
czesność oraz wzrost wartości przedsiębiorstwa. Organizacje są zmuszane do co raz
większej rywalizacji poprzez rosnące wymagania konsumentów, nasycenie rynku pro-
duktami oraz szybkość zmian w technice i technologii.
Z kolei, według A. Pomykalskiego, celem przedsiębiorstwa w zakresie innowacji
powinno być wzmocnienie jego pozycji konkurencyjnej poprzez wprowadzenie na ry-
nek tylko tych produktów i usług, które obronią się lub wzmocnią pozycje konkuren-
cyjną14. Natomiast J. Bogdanienko zwraca uwagę na specyfikę relacji innowacje-
konkurencyjność, stwierdzając, że innowacje decydują o konkurencyjności organizacji,
to znaczy o jego możliwości utrzymania się na rynku. I dlatego nie jest prawdziwa teza,
że wprowadzanie innowacji jest ryzykowne  przeciwnie, to brak innowacji może być
zagrożeniem dla istnienia przedsiębiorstwa15.
12
Z. Pietrasiński, Ogólne i psychologiczne zagadnienia innowacji, PWN, Warszawa 1970, s. 9.
13
J. Baruk, Zarządzanie wiedzą i innowacjami, Wyd. Adam Marszałek, Toruń 2006, s. 102.
14
A. Pomykalski, Innowacje, Wyd. Politechniki A
ódzkiej, A
ódz
200, s. 17-18.
15
J. Bogdanienko, Zarządzanie innowacjami, SGH, Warszawa 1998, s. 10.
4
Postawienie za główny cel osiągnięcie zysku i pomnażanie kapitału jest szeroko
krytykowane w literaturze ekonomicznej, ponieważ sama maksymalizacja zysku nie
oznacza, że przedsiębiorstwo rozwija się. Dlatego długookresowym celem działalności
przedsiębiorstwa powinien być jego rozwój. Jednak słusznie zostało zauważone przez
W. de Laveauxa, że kto myśli wyłącznie o zysku, niekoniecznie będzie myślał o rozwo-
ju przedsiębiorstwa. Ten zaś, kto za swój cel przyjmuje rozwój przedsiębiorstwa będzie
musiał dążyć do osiągnięcia zysku, bo zysk jest koniecznym etapem na drodze do roz-
woju przedsiębiorstwa przemysłowego16.
Innowacje stanowią integralną część mechanizmu funkcjonowania przedsiębior-
stwa, a zatem istnieje potrzeba włączenia ich do przyjętych strategii działania, które
wyznaczają cele jego funkcjonowania. Cele te można podzielić według różnych kryte-
riów ich różnicowania i taką próbę podziału specyfikacji celów działalności innowacyj-
nej przedsiębiorstwa podjął K. Szatkowski w poniższej tabeli17:
Tabela 1. Cele działalności innowacyjnej przedsiębiorstwa
Obszar działalności Cele działalności innowacyjnej
Rozwój przedsiębiorstwa,
Powiększenie zysku,
Zwiększenie wartości przedsiębiorstwa,
Produkcja Wprowadzenie nowych towarów na rynek,
wyrobu Duża konkurencyjność produktów na rynku,
Zdobywanie nowych odbiorców w kraju i za granicą,
Większa jakość i funkcjonalność wyrobu,
Podwyższenie prestiżu przedsiębiorstwa,
16
W. de Laveaux, Cel działania przedsiębiorstwa,  Problemy postępu technicznego , 1987, s. 6-7.
17
K. Szatkowski, Zarządzanie innowacjami technicznymi i organizacyjnymi pod red. Marka Brzezińskie-
go, Difin, Warszawa 2001, s. 26-28.
5
Unowocześnienie bazy technicznej przedsiębiorstwa,
Zwiększenie oszczędności materiałów i energii,
Technologia Zapewnienie lepszego BHP na stanowisku pracy,
produkcji Lepsze wykorzystanie drogich i trudno dostępnych materiałów i
surowców,
Zwiększona ochrona środowiska,
Lepsze dostosowanie się do zmiennych potrzeb rynku.
Podniesienie wydajności i efektywności pracy.
Wydajniejsze wykorzystanie stanowisk pracy.
Organizacja i Racjonalizacja zatrudnienia pracowników w przedsiębiorstwie.
zarządzanie Lepsze wykorzystanie maszyn i urządzeń w przedsiębiorstwie.
Zmniejszenie lub zlikwidowanie strat nadzwyczajnych w przed-
siębiorstwie.
Usprawnienie transportu wewnątrzzakładowego.
y
ródło: K. Szatkowski, Zarządzanie innowacjami technicznymi i organizacyjnymi pod red. Marka Brze-
zińskiego, Difin, Warszawa 2001, s. 28.
Różnorodność definicji pojęcia innowacje, jaka występuje w literaturze przedmiotu
może utrudniać jednoznaczne zinterpretowanie tego pojęcia. Jednak zgodnie można
przyjąć, że innowacje są jednym z najważniejszych czynników przyczyniających się do
rozwoju przedsiębiorstw, a co za tym idzie, całej gospodarki.
1.2 Rodzaje innowacji
W literaturze przedmiotu spotyka się różne kryteria klasyfikacji innowacji ponie-
waż, jak wynika z powyższego podrozdziału, innowacja nie posiada jednej konkretnej
definicji. To jak innowacje są klasyfikowane zależy od celów, do jakich mają one słu-
żyć. Większość typów innowacji jest ze sobą związana i często można je przydzielić do
kilku grup. Podział innowacji pozwala określić jej wpływ na postęp oraz przyporząd-
kować do odpowiedniej kategorii działalności człowieka.
Zasadniczo innowacje można podzielić na cztery grupy tak jak zrobił to J. Penc:
-� innowacje funkcyjne, zaspakajające nowe, dotychczas nie odkryte potrzeby spo-
łeczne, a więc służące nowym zastosowaniom,
6
-� innowacje przedmiotowe (produktowe), polegające na wprowadzeniu nowych wy-
robów w miejsce dotychczas użytkowanych, ale znacznie lepiej spełniających funk-
cje, dla których zostały stworzone,
-� innowacje procesowe (technologiczne), opierające się na wprowadzeniu nowych
metod produkcji, usprawniających wytwarzanie i czyniących ją tańszą, czy też
przynoszących ulepszenie warunków pracy i jej środowiska,
-� innowacje organizacyjne, polepszające organizację pracy i produkcji, poprawiające
stan bezpieczeństwa i higieny pracy i ułatwiające człowiekowi jej wykonywanie18.
Powyższy podział innowacji jest tylko jednym z wielu. Do kryteriów podziału in-
nowacji można zaliczyć także: oryginalność zmian, skalę wielkości i zakres skutków,
z
ródła innowacji, stopień złożoności procesu innowacyjnego, uwarunkowania psycho-
społeczne, mechanizm pobudzania oraz zakres oddziaływania.
Uwzględniając kryterium oryginalności zmian, innowacje można podzielić na dwie
grupy: innowacje kreatywne (twórcze, oryginalne) oraz innowacje imitujące (wtórne,
naśladowcze). Pierwsza grupa odnosi się do samodzielnych odkryć i wynalazków danej
jednostki i mają one istotne znaczenie w gospodarce, natomiast druga grupa powstaje w
wyniku naśladowania i zapożyczania pierwotnych dokonań19.
Ze względu na skalę wielkości i zakres skutków, jakie niosą za sobą innowacje,
dzielą się one na innowacje strategiczne (duże) oraz innowacje taktyczne (małe). Inno-
wacje duże są wtedy, kiedy wprowadzone zostały wielkie zmiany, które dotyczą projek-
tów długofalowych mających duże znaczenie dla przyszłości przedsiębiorstwa oraz kie-
dy wpływają na jego rozwój oraz poszczególne dziedziny, jak i funkcje. W innowacjach
małych, wprowadzane są na bieżąco zmiany w technice produkcji, technologii, meto-
dach wytwarzania i organizacji. Mają one na celu podniesienie sprawności funkcjono-
wania przedsiębiorstwa, a wprowadzane ulepszone produkty o lepszej jakości, zaspoka-
janie potrzeb społeczeństwa20.
Natomiast ze względu na z
ródła powstania innowacji, można podzielić je na inno-
wacje krajowe oraz zagraniczne. W innowacjach krajowych opracowywanie rozwiązań
odbywa się w ramach własnych działów badawczo-rozwojowych, w placówkach nau-
kowo-badawczych, na uczelniach wyższych i tym podobnych. Innowacje zagraniczne
charakteryzują się przejmowaniem rozwiązań z zagranicy w postaci licencji, patentów,
18
J. Penc, Innowacje i zmiany w firmie, Wyd. Placet, Warszawa 1999, s. 144.
19
Ibidem, s. 144-145.
20
Ibidem, s. 145.
7
imitacji, know-how bądz
też przez tworzenie joint-ventures lub korzystania z franchi-
singu21.
Z kolei kryterium stopnia złożoności procesu innowacyjnego pozwala dokonać po-
działu na innowacje sprzężone i niesprzężone. Innowacje niesprzężone powstają w wy-
niku działalności twórczej jak i naśladowczej wykonywanej przez pojedynczą jednostkę
wykorzystującą jedynie własną wiedzę i własny kapitał przeważnie, do prywatnych
celów. Innowacje sprzężone są podstawą rozwoju współczesnego przedsiębiorstwa po-
nieważ wymagają one współpracy wielu osób, instytucji czy zespołów badawczych22.
Według warunków psychospołecznych osób realizujących projekty innowacyjne,
innowacje określane są jako refleksyjne, bezrefleksyjne, zamierzone i niezamierzone. Z
innowacjami refleksyjnymi mamy do czynienia, gdy członkowie grupy społecznej
świadomie realizują zmiany przez nich wprowadzone w celu dokonania przeobrażeń w
społeczno-technologicznym procesie produkcji. Innowacje bezrefleksyjne występują
wtedy, gdy wprowadzane innowacje wydają się oczywiste i wynikają z doświadczenia
społeczno-zawodowego pracowników. Wynikiem planowania przedsięwzięć są inno-
wacje zamierzone, natomiast innowacje niezamierzone wprowadzane są spontanicznie
pod wpływem zasłyszanych opinii i oddziaływań23.
Zgodnie z kolejnym kryterium mechanizmu pobudzania do innowacji, można wy-
różnić dwie grupy: innowacje podażowe i popytowe. Odkrycia i wynalazki w pierwszej
grupie powstają dzięki dociekliwości badawczej i predyspozycjom twórczym oraz po-
trzebie samorealizacji uczonych. Przeciwieństwem innowacji podażowych są innowacje
popytowe, obecnie są one bardziej popularne ponieważ stymulowane są przez potrzeby
rynkowe i pozarynkowe. Ta grupa innowacji jest odpowiedzią na istniejące zapotrze-
bowanie24.
Natomiast ze względu na zakres oddziaływania i uzyskiwane efekty, innowacje
dzieli się na procesowe i produktowe, które są ze sobą powiązane. Wytworzenie nowe-
go produktu będzie potrzebować nowego procesu produkcyjnego, a nowy proces zmieni
cechy wytwarzanych produktów25.
Występowanie w literaturze różnorodności definicji innowacji, powoduje powsta-
wanie wielu kryteriów ich podziału. W związku z tym, jedna innowacja może być oce-
21
Ibidem, s. 145.
22
Ibidem, s. 145.
23
W. Janasz, K. Kozioł-Nadolna, Innowacja w organizacji, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, War-
szawa 2011, s. 29.
24
Ibidem, s. 31.
25
Ibidem, s. 27.
8
niona według kilku kryteriów, czyli jednocześnie być zakwalifikowana do kilku grup
innowacji. Nie jest łatwe przydzielanie danej innowacji do konkretnej grupy na podsta-
wie przyjętego kryterium, ponieważ granice pomiędzy niektórymi rodzajami innowacji
są mało sprecyzowane.
1.3 Pojęcie dyfuzji innowacji
Dyfuzja innowacji to proces, w którym innowacja przyswajana jest w nowych
systemach społecznych. Gdy po pierwszej udanej adaptacji dana innowacja rozprze-
strzenia się w skali krajowej lub międzynarodowej trzeba uznać, że proces dyfuzji in-
nowacji istnieje w danym systemie. Za dyfuzję innowacji można też przyjąć zjawisko
przepływu informacji, wiedzy, idei, produktów oraz usług wśród kultur czy subkultur
lub rynków bądz
segmentów rynku26.
Mówiąc o dyfuzji innowacji trzeba wziąć pod uwagę rozróżnienie pojęć: adapta-
cji, imitacji i dyfuzji. Adaptacja inaczej przyswojenie, przyjęcie lub akceptacja, wystę-
puje w momencie podjęcia decyzji przez konsumenta o wykorzystaniu innowacji. Jest
to proces psychologiczny i istnieje od momentu, w którym klient po raz pierwszy usły-
szy o danej innowacji aż do końcowego przyjęcia. Imitacja inaczej naśladownictwo
powstaje w wyniku zapożyczeń pierwotnych dokonań czyli nie ma charakteru nowator-
skiego. Natomiast dyfuzja czyli rozprzestrzenienie, przenikanie czy rozpowszechnianie
jest to komunikowanie i upowszechnianie innowacji w systemie społecznym od miejsca
powstania do jej odbiorców. Podsumowując zatem, dyfuzja innowacji polega na jej ak-
ceptacji przez jednostki zaliczające się do struktury społecznej lub na imitacji danej
innowacji przez podmioty, które nie są inicjalnymi innowatorami27.
Rozpowszechnianie innowacji może zachodzić w trzech dziedzinach. Pierwszą
sferą jest proces badań, rozwoju i produkcji, w którym innowacja jest urzeczywistniana
przez uczestników procesu tworzenia idei i koncepcji, następnie innowacja przenoszona
jest z ośrodków badawczo-rozwojowych do przedsiębiorstw, po czym przechodzi do
fazy komercjalizacji. W drugiej dziedzinie innowacja przekazywana jest pomiędzy
przedsiębiorstwami w zakresie i pomiędzy wyznaczonymi układami gospodarczymi.
Trzecia płaszczyzna to zjawisko upowszechniania innowacji w zakresie struktury spo-
łecznej, w której innowacje akceptowane są przez klienta indywidualnego. Procesami w
26
K. Karcz, Procesy dyfuzji innowacji: podejście marketingowe, Akademia Ekonomiczna im. K. Ada-
mieckiego, Katowice 1997, s. 28.
27
A. Pomykalski, Innowacje, Wyd. Politechniki A
ódzkiej, A
ódz
200, s. 110-111.
9
dwóch pierwszych płaszczyznach jest łatwo kierować. Według teoretyków jak i prakty-
ków należy to robić, natomiast w trzeciej płaszczyz
nie proces przebiega w znacznie
bardziej niekontrolowany i spontaniczny sposób28.
We wszystkich trzech dziedzinach można dostrzec wspólne cechy rozprzestrze-
niania się innowacji. W każdym przykładzie występuje podmiot, którego można okre-
ślić jako dawcę innowacji, sama innowacja, ogniwa pośredniczące w rozpowszechnia-
niu innowacji, oraz podmiot, który możemy zdefiniować jako biorcę innowacji.
W wielu przypadkach w procesie dyfuzji innowacji to przedsiębiorstwa i instytu-
cje występują w podwójnej roli, jako dawca oraz biorca innowacji, natomiast klient in-
dywidualny postrzegany jest tylko jako biorca, lecz po dłuższej analizie, konsumenta
indywidualnego również można nazwać dawcą innowacji, ponieważ gdy konsument
podejmuje decyzję o zakupie danego wyrobu poprzez jego użytkowanie lub wynalezie-
nie nowego zastosowania dla produktu przekazuje w swojej grupie społecznej informa-
cje na temat nowego sposobu zaspakajania potrzeb29.
W literaturze przedmiotu dyfuzja innowacji określana jest jako proces przyswaja-
nia danej innowacji w nowych układach społecznych. Jest również postrzegana jako
proces, w którym innowacja przekazywana jest różnymi kanałami w określonym czasie,
pomiędzy uczestnikami układu społecznego.
1.4 Wybrane sposoby badania dyfuzji innowacji
Do badań nad procesem dyfuzji innowacji potrzebne są bogate i zróżnicowane
z
ródła informacji. Przekonanie, że działania zachodzące w procesie dyfuzji innowacji, o
charakterze masowym i uniwersalnym, pozwalające na ułożenie w logiczny łańcuch
przyczynowo-skutkowy, jest podstawą do prowadzenia testów. W badaniach należy
stosować dwa rodzaje z
ródłowych podstaw: z
ródła teoretyczne, takie jak modele, meto-
dy badawcze, reguły wnioskowania, dzięki którym możliwe jest dokonanie pomiaru,
oceny i interpretacji zgromadzonych danych oraz z
ródła empiryczne czyli dane stano-
wiące właściwą podstawę do badań30 (Tabela 2).
28
Brdulak H., Gołębiowski T., Współna Europa: innowacyjność w działalności przed-siębiorstw: praca
zbiorowa, wyd. Difin, Warszawa 2003, s. 59.
29
K. Karcz, Procesy dyfuzji innowacji: podejście marketingowe, Akademia Ekonomiczna im. K. Ada-
mieckiego, Katowice 1997, s. 26, 34.
30
Z. Kędzior, K. Karcz, Badania marketingowe w praktyce, PWE, Warszawa 1996, s. 62.
10
Tabela 2. Wybrane metody badania dyfuzji innowacji
Metody marketingowe Metody matematyczne
bezpośrednia, pośred-
gdzie:
E
nia, jawna, ukryta, Model E.  liczba potencjalnych użytkowników inno-
Obserwacja
wacji ( poziom nasycenia przyjęty arbitral-
uczestnicząca, nieucz- Mansfielda
nie),
estnicząca t  czas,
a,b  stałe,
gdzie:
dX(t)/dt  tempo zmian w skumulowanej
liczbie nabywców, którzy już dokonali zakupu
bezpośredni (osobi-
w czasie t,
X(t)  ogólna liczba nabywców, którzy dokona-
sty), swobodny lub z
li zakupu w czasie t,
Model
Wywiad kwestionariuszem,
m  liczba potencjalnych nabywców, czyli
F. Bassa
rynek potencjalny,
telefoniczny, głębi-
[m-X(t)]  pozostała liczba nabywców, którzy
nowy, zogniskowany
jeszcze nie dokonali zakupu w czasie t,
p  współczynnik innowacji, będący prawdo-
podobieństwem pierwszego zakupu przez
grupę innowatorów,
q  współczynnik naśladownictwa, będący
podstawowym parametrem dyfuzji,
gdzie:
Q, - przyrost penetracji rynku w okresie t,
pocztowa, prasowa, Model Fourta
Ankieta
Q  potencjalna sprzedaż wyrażona w procen-
audytoryjna i Woodlocka
cie wszystkich nabywców,
r  stopa penetracji,
t - czas
test skojarzeń słow-
gdzie:
Metody nych, test uzupełnia- Model
a,d  cons,
m0  wielkość potencjału rynku w momencie
projekcyjne nia zdań, test rysun- S. Kalisha
wprowadzenia produktu na rynek,
kowy
N(t)  liczba nabywców, którzy dokonali
zakupu w czasie t,
P(t)  cena produktu.
y
ródło: Opracowanie własne na podstawie literatury zawartej w tabeli.
Aby zbadać zjawisko dyfuzji innowacji należy między innymi zebrać potrzebne
dane na temat:
11
-� konsumentów, którzy biorą udział w przebiegu rozprzestrzeniania innowacji, ta-
kich jak:
�� cechy społeczne,
�� cechy demograficzne,
�� cechy ekonomiczne,
�� cechy rozmieszczenia,
�� cechy osobowości,
�� cechy systemu wartości,
�� cechy stylu życia,
�� cechy postaw, motywacji i zachowań,
-� istotnych cech innowacji oraz relacji z innymi produktami,
-� otoczenia, w jakim odbywa się zjawisko dyfuzji, głównie cech:
�� struktury społecznej (rodzina, sąsiedzi),
�� mikrośrodowiska mieszkalnego,
�� infrastruktury marketingowej,
�� rynku krajowego i zagranicznego.
W badaniach dotyczących dyfuzji innowacji korzysta się również ze z
ródeł pośred-
nich oraz bezpośrednich. Większość badań przeprowadzanych jest na podstawie wy-
łącznie z
ródeł pośrednich lecz nie są one wystarczające, stąd konieczność posługiwania
się metodami i technikami badawczymi, które swoje informacje czerpią ze z
ródeł pier-
wotnych. Takie metody to obserwacja, wywiad, ankieta oraz metoda projekcyjna31.
Obserwacja może być bezpośrednia, pośrednia, jawna, ukryta, uczestnicząca oraz
nieuczestnicząca i polega na zamierzonym, planowanym i systematycznym zbieraniu
informacji na podstawie spostrzeżeń na temat podmiotów uczestniczących w zjawisku
dyfuzji, ich zachowań podczas pozyskiwania i konsumpcji wyrobów, przekazywania
informacji oraz relacji między podmiotami biorącymi udział w procesie dyfuzji.
Wywiad osobisty, telefoniczny, swobodny lub kwestionariuszowy polega na zbie-
raniu informacji w ramach procesu wzajemnego komunikowania się obejmującego re-
prezentatywne próby badawcze. Pomiaru dokonuje się na podstawie kwestionariusza
lub scenariusza wywiadu czy dyspozycji do wywiadu.
31
K. Karcz, Procesy dyfuzji innowacji: podejście marketingowe, Akademia Ekonomiczna im. K. Ada-
mieckiego, Katowice 1997, s. 58, 60.
12
Ankieta pocztowa, prasowa lub audytoryjna jest najpopularniejszą formą zbierania
informacji w badaniach nad zjawiskiem dyfuzji innowacji, a polega ona na dostarczeniu
respondentom kwestionariuszy zawierających pytania zamknięte, otwarte lub pół otwar-
te i zazwyczaj stosowana jest w metodach ilościowych.
Z kolei metoda projekcyjna występuje w formie testów na skojarzenia słowne, ry-
sunkowe, uzupełniania zdań i jest pośrednią formą pytań lub bodz
ców skierowanych do
respondenta, w celu uzyskania informacji o charakterze jakościowym32.
Po przeprowadzeniu badań tymi technikami można określić autentyczność postaw
respondentów wobec innowacji oraz ominąć blokady i bariery w ukazaniu rzeczywi-
stych uczuć.
By zbadać procesy dyfuzji innowacji można również użyć technik specjalnych
umożliwiających zmierzenie norm struktury społecznej wobec procesu nowatorskiego,
testów racjonalności oraz ustalenia przywództwa opinii w badanych populacjach. Do
podstawowych sposobów ustalenia przywództwa opinii należą:
1. badania włączające wszystkich uczestników danej społeczności gdzie ustala się
kogo respondenci radzą się, a kogo odrzucają - są to badania socjometryczne,
2. wyłonienie podmiotów, które według prowadzącego badanie wiedzą kto jest
przywódcą opinii w danej społeczności - są to badania  kluczowych informato-
rów ,
3. ustalenie przez badacza za pomocą wielu pytań w jakim stopniu sam respon-
dent uważa się za przywódcę opinii - jest to technika samookreślenia33.
Matematyczne modele dyfuzji innowacji są ważne w prowadzeniu badań nad pro-
cesem dyfuzji innowacji, lecz w przeciwieństwie do podejścia marketingowego nie wy-
jaśniają wszystkich uwarunkowań badanego procesu. Nie pokazują jakie występują ce-
chy, postawy i zachowania klientów, którzy uczestniczą w procesie dyfuzji, oraz nie
wykazują jakie są relacje pomiędzy konsumentami.
32
Ibidem, s. 61-62.
33
W. Makarczyk, Przyswajanie innowacji, Ossolineum, Wrocław 1971, s. 48-49.
13
2 Działalność innowacyjna przedsiębiorstwa XXX XXX
2.1 Charakterystyka działalności XXX XXX
2.2 Charakterystyka wdrożonych innowacji
14
3 Analiza przebiegu dyfuzji innowacji na przykładzie bada-
nego przedsiębiorstwa.
3.1 Metodyka prowadzonych badań.
Prowadząc badania można posługiwać się różnymi metodami badawczymi, któ-
rych każda dyscyplina naukowa posiada wiele. Zwykle przy rozwiązywaniu konkretne-
go problemu badawczego jedną metodę przyjmuje się jako główną, a inne są metodami
pomocniczymi34. W badaniach dotyczących przedsiębiorstwa XXX XXX zostały zasto-
sowane następujące metody badawcze: dedukcja, obserwacja, analiza materiałów z
ró-
dłowych, analiza literatury, analiza rynku.
Tabela 3. Wykorzystane metody badawcze
Etap badania Metoda badawcza
Dedukcja
Zbieranie informacji
Analiza literatury
Analiza rynku
Badanie empiryczne
Obserwacja bezpośrednia
Formułowanie wniosków Analiza materiałów z
ródłowych
Wykresy
Prezentacja wyników Tabele
Rysunki
y
ródło: Opracowanie własne.
Dedukcja to proces rozumowania polegający na przechodzeniu od ogółu do
szczegółu, czyli proces myślowy, w którym na podstawie wiadomości o całości, można
wnioskować o niektórych elementach z danej całości. Jest to zatem  zabieg myślowy
oparty na przyjęciu podstawowych norm, których słuszność uznaje się bez ograniczeń i
następującym po tym dalszym wnioskowaniu opartym na zasadach logiki prowadzący
do bardziej szczegółowych twierdzeń ogólnych35.
34
J. Apanowicz, Metodologia ogólna, wyd. Bernardium, Gdynia 2002, s. 61.
35
Ibidem, s. 25.
15
Metoda obserwacji w wielu przypadkach jest podstawowym sposobem groma-
dzenia materiału badawczego do opisu i klasyfikacji w celu poznania badanej rzeczywi-
stości. Pozwala między innymi stawiać hipotezy, gromadzić określone dane, weryfiko-
wać i selekcjonować zgromadzony materiał badawczy, jak również uściśla podjętą w
danym problemie badawczym problematykę, pomaga formułować wnioski, sprzyja na-
wiązywaniu kontaktu z badaną populacją36. Istnieją różne rodzaje obserwacji, jest nią
między innymi obserwacja uczestnicząca, która występuje gdy badający stanie się
uczestnikiem badanej zbiorowości i jest przez nią akceptowany, może występować pod
dwoma postaciami: jawnej lub ukrytej. Obserwacja uczestnicząca jawna polega na poin-
formowaniu grupy o roli badającego. Obserwacja ukryta występuje wówczas, gdy ba-
dana grupa nie jest świadoma roli, jaką spełnia jej członek37.
Analiza to proces myślowy polegający na rozłożeniu pewnej całości na jej części
składowe i rozpatrywanie, każdej z nich osobno38. Istnieją różne rodzaje analizy, takie
jak: analiza literatury, analiza materiałów z
ródłowych i analiza rynku.
Istota analizy literatury polega na wskazaniu celowości, oryginalności i nowego
ujęcia wyłonionego i podjętego do badań problemu. Za pomocą tej metody można
wskazać co jest znane, a co nie jest znane, co już istnieje i jest zawarte w literaturze, a
czego nie ma i należy za pomocą badań poznać i udowodnić. Poznania dokonuje się za
pomocą analizy i krytyki literatury badanego zagadnienia39.
Analiza materiałów z
ródłowych polega na gromadzeniu, selekcji, opisie i nauko-
wej interpretacji zawartych w nich interesujących faktów. Jest to metoda opierająca się
na wyodrębnieniu, a następnie rozłożeniu i interpretacji elementów składowych kon-
kretnego procesu rzeczywistego działania40.
Analiza rynku jest dyscypliną, która umożliwia poznanie rynku na skutek okre-
ślonej metodyki badań. Celem analizy rynku jest kreowanie przesłanek podejmowania
decyzji przez systematyczną obserwację elementów rynku i stosunków rynkowych, wy-
krywanie i analizę współzależności i prawidłowości zachodzących w zjawiskach i pro-
cesach rynkowych. Metodyka analizy rynku łączy w sobie metody ekonomiczno-
społeczne i matematyczno-statystyczne41.
36
Ibidem, s. 62-63.
37
T. Pilch, T. Bauman, Zasady badań pedagogicznych., wyd. Żak, Warszawa 2001, s. 88.
38
J. Apanowicz, Metodologia ogólna, wyd. Bernardium, Gdynia 2002, s. 24.
39
Ibidem, s. 72.
40
Ibidem, s. 74.
41
Ibidem, s. 74-75.
16
3.2 Badanie sposobu rozprzestrzeniania wybranych innowacji.
17
PODSUMOWANIE
Innowacje stanowią obecnie jeden z podstawowych czynników rozwoju i prze-
trwania firmy na rynku. Sama maksymalizacja zysku nie oznacza, że przedsiębiorstwo
rozwija się. Dlatego długookresowym celem działalności przedsiębiorstwa powinien
być jego postęp. Rozwój technologiczny wymusza na przedsiębiorstwach wykorzysty-
wanie nowych rozwiązań w zakresie metod produkcji, zarządzania czy marketingu, a
przede wszystkim poszerzenie asortymentu o nowe produkty. Innowacje decydują o
konkurencyjności organizacji, to znaczy o możliwości utrzymania się na rynku i dlatego
brak innowacji może być zagrożeniem dla istnienia przedsiębiorstwa.
Jednocześnie należy pamiętać, że innowacja nie miałaby racji bytu bez efektyw-
nej dyfuzji, czyli akceptacji przez jednostki zaliczające się do struktury społecznej.
Pierwszą sferą dyfuzji jest proces badań, rozwoju i produkcji, w którym innowacja jest
urzeczywistniana przez uczestników procesu tworzenia idei i koncepcji, następnie in-
nowacja przenoszona jest z ośrodków badawczo-rozwojowych do przedsiębiorstw, po
czym przechodzi do fazy komercjalizacji. W drugiej sferze innowacja przekazywana
jest pomiędzy przedsiębiorstwami w zakresie i pomiędzy wyznaczonymi układami go-
spodarczymi. Trzecia płaszczyzna to zjawisko upowszechniania innowacji w zakresie
struktury społecznej, w której innowacje akceptowane są przez klienta indywidualnego.
Wszystkie wyżej wymienione procesy można zaobserwować w działalności
prowadzonej przez przedsiębiorstwo XXX XXX, które od początku swojego istnienia
zajmuje się pracami związanymi z wynalazczością i wdrożeniami rozwiązań technicz-
nych.
Prowadząc badania w przedsiębiorstwie zostały wykorzystane różne metody ba-
dań, takie jak: dedukcja, obserwacja, analiza literatury, materiałów z
ródłowych oraz
rynku. Głównym z
ródłem danych było moje wieloletnie doświadczenie związane z wy-
konywaną pracą w XXX XXX. Dostęp do baz danych oraz bezpośredni kontakt z kon-
trahentami umożliwił zebranie informacji potrzebnych do przeprowadzenia badań na
potrzeby niniejszej pracy.
YYY cieszą się największym zainteresowaniem wśród klientów z branży spo-
żywczej i w tym też sektorze procent instalacji wykonanych przez XXX XXX jest naj-
większy. Natomiast odbiorcami produktu jakim jest ZZZ są kontrahenci tylko z sektora
energetycznego, co wynika z zaawansowania technologicznego, na który nie każdy od-
biorca może sobie pozwolić. HHH są nieodłącznym elementem instalacji przy wyko-
18
rzystaniu YYY są jednak również stosowane do LLL w szkołach, obiektach sportowych
oraz w domach osób prywatnych. Obszar wykorzystania PPP to głównie przedsiębior-
stwa z branży energetycznej czyli elektrociepłownie, ale zapotrzebowanie na ich stoso-
wanie pojawia się również w sektorze spożywczym, włókienniczym jak również na
potrzeby projektów instalacyjnych XXX.
Najszersze zastosowanie wśród innowacji produktowych badanego przedsię-
biorstwa mają TTT trafiają głównie do odbiorców zakwalifikowanych do branży służby
mundurowe, ale ich użytkownikami bywają także pracownicy służby zdrowia, urzędów
i administracji, firm transportowych, komunikacyjnych, ochroniarskich i innych. KKK
znajdują zastosowanie głównie w pracy straży pożarnej i w branży gazowniczej.
Wszystkie innowacje produktowe badanego przedsiębiorstwa posiadają odbior-
ców w całej Polsce, ale to YYY coraz częściej sprzedawane są do krajów europejskich i
pozaeuropejskich. Głównym rynkiem zbytu tego produktu jak na razie jest rynek
wschodni lecz przy współpracy z firmą OOO, XXX XXX stara się rozwijać sieć dys-
trybucji i pozyskać nowych klientów również wśród krajów zachodnich.
Przykład badanego przedsiębiorstwa potwierdza potrzebę i zasadność wdrażania
innowacji w celu utrzymania rozwoju firmy i konkurencyjności na rynku. Wprowadza-
nie w produkowanych czy sprzedawanych przez XXX XXX urządzeniach modyfikacji
pozwalających na sprostanie potrzebom klienta, przełożyło się na wzrost sprzedaży i
ugruntowanie pozycji konkurencyjnej przedsiębiorstwa. & &
Wyjście naprzeciw oczekiwaniom odbiorców, zarówno instytucjonalnych jak i
indywidualnych we wszystkich sektorach gospodarki sprawia, że firma ze spokojem
może myśleć o swojej przyszłości.
19
BIBLIOGRAFIA
I. y
ródła zwarte
1. Apanowicz J., Metodologia ogólna, wyd. Bernardium, Gdynia 2002.
2. Baruk J., Innowacje czynnikiem efektywnego rozwoju przedsiębiorstwa, wyd. Uni-
wersytetu Marii Skłodowskiej-Curie, Lublin 1992.
3. Baruk J., Zarządzanie wiedzą i innowacjami, wyd. Adam Marszałek, Toruń 2006.
4. Bogdanienko J., Zarządzanie innowacjami, SGH, Warszawa 1998.
5. Bogdanienko J., Innowacyjność przedsiębiorstw: praca zbiorowa, Uniwersytet Mi-
kołaja Kopernika, Toruń 2004.
6. Brdulak H., Gołębiowski T., Współna Europa: innowacyjność w działalności przed-
siębiorstw: praca zbiorowa, wyd. Difin, Warszawa 2003.
7. Drucker P.F., Innowacja i przedsiębiorczość. Praktyka i zasady, PWE, Warszawa
1922.
8. Freeman Ch., The Economics of Industrial Innovation, F. Printer, London 1982.
9. Janasz W., Determinanty działalności innowacyjnej przedsiębiorstw, PWE, War-
szawa 2007
10. Janasz W., Kozioł-Nadolna K., Innowacja w organizacji, PWE, Warszawa 2011.
11. Janasz W., Innowacje w strategii rozwoju organizacji w Unii Europejskiej, wyd.
Difin, Warszawa 2009
12. Karcz K., Procesy dyfuzji innowacji: podejście marketingowe, Akademia Ekono-
miczna im. K. Adamieckiego, Katowice 1997.
13. Kasperkiewicz W., Systemy funkcjonowania gospodarki a innowacje, wyd. Uniwer-
sytetu A
ódzkiego, A
ódz
1989.
14. Kędzior Z., Karcz K., Badania marketingowe w praktyce, PWE, Warszawa 1996.
15. Kotler Ph., Marketing, wyd. Gebethner i S-ka, Warszawa 1944.
16. Makarczyk W., Przyswajanie innowacji, Ossolineum, Wrocław 1971, s. 48-49.
17. Mansfield E., Industrial Research and Technological Innovation, W.N. Norton,
New York 1968.
18. Marciniak S., Innowacje i rozwój gospodarczy, Politechnika Warszawska, Warsza-
wa 1988.
19. Penc J., Innowacje i zmiany w firmie, wyd. Placet, Warszawa 1999.
20
20. Pietrasiński Z., Ogólne i psychologiczne zagadnienia innowacji, PWN, Warszawa
1970.
21. Pilch T., Bauman T., Zasady badań pedagogicznych., wyd. Żak, Warszawa 2001
22. Pomykalski A., Innowacje, wyd. Politechniki A
ódzkiej, A
ódz
2001.
23. Pomykalski A., Zarządzanie Innowacjami, PWN, A
ódz
2001.
24. Schumpeter J., Teoria rozwoju gospodarczego, PWN, Warszawa 1960.
25. Szatkowski K., Zarządzanie innowacjami technicznymi i organizacyjnymi pod red.
Marka Brzezińskiego, wyd. Difin, Warszawa 2001.
II. Czasopisma
1. De Laveaux W., Cel działania przedsiębiorstwa,  Problemy postępu technicz-
nego , 1987.
III. Materiały z
ródłowe przedsiębiorstwa XXX XXX
1. Bazy danych XXX XXX
2. Materiały informacyjne dla potencjalnych klientów
IV. y
ródła internetowe
1. http://encyklopedia.pwn.pl stan na dzień 2014-02-26
21
Spis tabel
Tabela 1. Cele działalności innowacyjnej przedsiębiorstwa ............................................ 5
Tabela 2. Wybrane metody badania dyfuzji innowacji .................................................. 11
Tabela 3. Cechy charakterystyczne innowacji produktowych wdrożonych w badanym
przedsiębiorstwie ........................................................ Błąd! Nie zdefiniowano zakładki.
Tabela 4. Wykorzystane metody badawcze.................................................................... 15
Tabela 5. Dyfuzja innowacji produktowych XXX XXX na świecie.................. Błąd! Nie
zdefiniowano zakładki.
Tabela 6. Dyfuzja innowacji w układzie sektorowym Błąd! Nie zdefiniowano zakładki.
22
Spis rysunków
Rysunek 1. Struktura organizacyjna XXX XXX ........ Błąd! Nie zdefiniowano zakładki.
Rysunek 2. Dyfuzja innowacji produktowych XXX XXX w Polsce ................. Błąd! Nie
zdefiniowano zakładki.
Rysunek 3. Dyfuzja innowacji produktowych XXX XXX na świecie............... Błąd! Nie
zdefiniowano zakładki.
23
Spis wykresów
Wykres 1. Kształtowanie się zatrudnienia w XXX XXX........... Błąd! Nie zdefiniowano
zakładki.
24