PEDAGOGIKA RODZINY
EGZAMIN
1. PEDAGOGIKA RODZINY PODSTAWY METODOLOGICZNO  TEORYTYCZNE
Pedagogika rodziny jako subdyscyplina pedagogiczna, której przedmiotem jest wychowanie
w rodzinie rozpatrywane w szerokim znaczeniu z uwzględnieniem aspektów socjalizacji,
enkulturacji, wychowania (wraz z opieką) oraz autokreacji.
a) ENKULTURACJA  nabywanie określonych kompetencji kulturowych
b) AKULTURACJA  pewne zjawiska które mają miejsce podczas zderzenia dwóch kultur
c) INKULTURACJA  polega na tym że nabywamy pewne wzory kulturowe w sposób bierny
2. PEDAGOGIKA RODZINY JAKO NAUKA
�� Przedmiot badań : wychowanie w rodzinie
�� Aspekty wychowania : intencjonalne i naturalne
�� Metodologia : badania opisowo-wyjaśniające (empiryczne) oraz rozumiejąco-
interpretacyjne (hermeneutyczne)
�� Badania : Inter  i multidyscyplinarne
�� Stan pedagogiki rodziny : In statu nascendi
3. ELEMENTY STRUKTURY PEDAGOGIKI RODZINY
ż� Teoria i metodyka wychowania w rodzinie
ż� Teoria i metodyka przygotowania do życia w rodzinie
ż� Teoria i metodyka pedagogizacji rodziny
ż� Poradnictwo rodzinno  wychowawcze
ż� Historia wychowania
Cel : wypracowanie uporządkowanych syntetycznie koncepcji rodziny jako kategorii
pedagogicznej oraz wychowania rodzinnego.
4. PA
ASZCZYZNY WYCHOWANIA RODZINNEGO
�� W rodzinie
�� Dla rodziny (ku rodzinie na jej rzecz)
�� Przez rodzinę (dzięki rodzinie, poprzez rodzinę, ku społeczeństwu)
5. RODZINA JAKO WARTOŚĆ W KONTEKŚCIE PRZEMIAN MODELU RODZINY (od tradycyjnej do
ponowoczesnej)
a) Rodzina jako wartość
�� Definiowanie  rodziny jest wieloznaczne
�� Rodzina jest kategorią polimorficzną (wspólnotą, instytucją, grupą społeczną,
grupą naturalną itp.)
�� Rodzina jest wartością pełną
�� Rodzina jest wartością daną i zadaną
1
b) Rodzina  założenia analizy przemian
�� Rodzina jest dziełem kultury i społeczeństwa
�� Istnieje zależność między rodziną a systemem społeczno-kulturalnym
�� Zmiana w jednym systemie, wywołuje zmiany w drugim i odwrotnie
�� Rodzina jest strukturą dynamiczną
c) Złożoność i różnorodność rodziny
�� Różnorodność sposobów rozumienia rodziny (2 ujęcia)
* rodzina to grupa osób połączonych stosunkiem małżeńskim i rodzicielskim,
która mieszka razem i tworzy jedno gospodarstwo domowe ( rodzina nuklearna =
rodzice + dzieci ą� model stworzony w epoce industrializacji koniec XVIII wieku
na świecie a w Polsce po II w. ś)
* rodzina jest to grupa osób połączonych stosunkiem małżeństwa, rodzicielstwa
oraz pokrewieństwa zarówno biologicznego jak i adopcyjnego (rodzina
wielopokoleniowa = tradycyjna)
�� Wielopostaciowość (polimorficzność) rodziny
�� Różnorodność ujęć badawczych
�� Różnorodność dyskursów (typów wiedzy o rodzinie)
d) Rodzina ma zapewnić
ż� Ciągłość biologiczną i kulturalną
ż� Regulacje zachowań seksualnych
Rodzina jest to grupa osób których łączą specyficzne relacje zbudowane na bazie
więzi osobowych, bliskich i intymnych.
6. DEFINICJE KLASYCZNE VS DEFINICJE PONOWOCZESNE RODZINY
a) Definicje  klasyczne rodziny
�� Związek heteroseksualny
�� Małżeństwo
�� Dziecko
�� Wspólne zamieszkiwanie i prowadzenie domu
b) Definicje  ponowoczesne rodziny (nie wymagają powyższych warunków)
7. RÓŻNORODNOŚĆ UJ
Ć (DEFINICJI) RODZINY
�� UJ
CIE UNIWERSALNE (normatywne określanie pokrewieństwa)  rodzina w
kontekście węższym i szerszym, rodzina nuklearna vs rodzina duża
�� UJ
CIE STRUKTURALNE (skład i członkowstwo czyli struktura rodziny)  minimum
dziecko i rodzic
�� UJ
CIE FUNKCJONALNE (cele i funkcje rodziny)
- funkcja intymności
- funkcja socjalizacyjna
�� UJ
CIE INKLUZYWNE (otwarte)  relacje, motywy i preferencje jednostek
-  jakakolwiek grupa dorosłych i dzieci
-  jakiekolwiek połączenie dwóch lub więcej osób
- umowa społeczna
-  wzajemna umowa
2
8. FUNKCJE RODZINY
Są to zadania które rodzina (rodzice) realizują na rzecz swoich członków i społeczeństwa.
Rodzaje funkcji rodziny to:
�� Emocjonalno  ekspresyjna
�� Socjalizacyjna
�� Prokreacyjna
�� Stratyfikacyjna
�� Ekonomiczna
�� Opiekuńcza
Wg Tyszki :
I grupa ą� funkcje biopsychiczne ( prokreacyjna, seksualna)
II grupa ą� funkcje ekonomiczne (materialno -ekonomiczna, opiekuńczo-zabezpieczająca)
III grupa ą� funkcję społeczno-wyznaczające ( klasowa, legalizacyjno- kontrolna)
IV grupa ą� funkcje socjalizacyjno - psychologiczne (socjalizacyjna, kulturalna, rekreacyjno 
towarzyska)
9. RODZINA NUKLEARNA
a) Zalety
ż� A
atwość zainicjowania i zakończenia rodziny
ż� A
atwe sumowanie i rozdzielenie własności
ż� Więzi biologiczne pokrywają się ze społecznymi
ż� Dwupokoleniowość
ż� Jeden rodzic, jedno dziecko
ż� Duża mobilność
ż� Odpowiada romantycznemu ideałowi miłości (miłość w diadzie)  osłabienie
więzi dużej rodziny
ż� Mniejsza presja nad kontynuacją tradycji rodzinnych, określonej obyczajowości,
stylu życia
b) Wady
ż� Uboższa stabilizacja rodziny (np. dziecko narażone na wpływ jednej osoby)
ż� Mniejsze wsparcie ekonomiczne, psychologiczne, światopoglądowe
ż� Mniejsza pomoc i poczucie bezpieczeństwa
ż� Mniej trwała, łatwo się rozpada (wystarczy odejście jednej osoby  partnera,
rodzica)
ż� Podstawą jest małżeństwo lub kohabitacja, konkubinat
10. RODZINA JAKO KATEGORIA POLIMORFICZNA
a) Rodzina jako grupa (mała, duża, pierwotna, społeczna)
�� Grupa społeczna
Ł� Wspólne gospodarstwo domowe
Ł� Relacje wewnętrzne
Ł� Więzi pokrewieństwa
Ł� Więzi świadomościowe
Ł� Liczne role (małżeństwo, rodzicielstwo)
Ł� Należy do powszechników kultury
3
�� Grupa pierwotna
Ł� Trwała
Ł� Niewielka
Ł� Mała liczebność członków
Ł� Więzi intymne i osobowościowe
Ł� Agenda socjalizacji
Ł� Posiada więzi wspólnoty
b) Rodzina jako instytucja
�� Funkcje rodziny
�� Potrzeby indywidualne i społeczne
�� Prawa i obowiązki jej członków
�� Kontrola społeczna
�� Instytucja uniwersalna
c) Rodzina jako wspólnota
ż� Poczucie odrębności, niepowtarzalna atmosfera
ż� Wspólnota przeżyć, intensywność
ż� Silne poczucie przynależności członków
ż� Silne więzi
ż� Poczucie wspólnych celów, wzajemna pomoc w ich realizacji
ż� Zaspokojenie potrzeb psychicznych
ż� Wspólnotę stworzą związki dobrane pod względem cech:
- społeczno  kulturalnych
- osobowościowych
- charakterologicznych
- próbna motywacja
d) Rodzina jako środowisko życia
�� Naturalność
�� Psychiczność
�� Duchowość
�� Społeczność
�� Rodzinność
e) Rodzina jako środowisko wychowania
Ł� Elementy przyrodnicze
Ł� Elementy społeczne
Ł� Elementy kulturowe
11. CECHY RODZINY JAKO ŚRODOWISKA WYCHOWANIA wg Piekarskiego
Ł� Sfera materialno  rzeczowa (obejmuje czynnik ekonomiczny, sytuację
mieszkaniową oraz wykształcenie rodziców)
Ł� Sfera oddziaływań o charakterze wychowawczym (postawy rodziców, style
wychowania, rodzaj sankcji wychowawczych, atmosfera wychowawcza, sposób
spędzania czasu wolnego, uczestnictwo w kulturze, struktura rodziny kto ma władze>, relacje i więzi między członkami rodziny)
Ł� Sfera wartości (cele, treści wychowawcze)  cele wychowania, uznawane przez
rodzinę systemy wartości, aspiracje życiowe i edukacyjne, uznawane wzory i
autorytety
4
12. RODZINA JAKO KATEGORIA POLIMORFICZNA  WIELKOŚĆ UJ
Ć BADAWCZYCH
Ł� Ujęcie strukturalno  funkcjonalne (rodzina jako podsystem społeczny)  T.
Parsons, R. Bales, W. Goode
Ł� Ujęcie interakcyjne (bada się specyficzne interakcje od strony socjologicznej)  G.
Mead, R. Blood, W. Burgerss, R. Wunch
Ł� Ujęcie sytuacyjne (jak rodzina zachowuje się pod wpływem zmian społecznych) 
J. Boosard, R. Hill, Z. Tyszka
Ł� Ujęcie rozwojowe (mówi ono o fazach które przechodzi rodzina oraz jakie kryzysy
zachodzą w rodzinie)  E. Duvall, R. Hill, M. Ziemska
Ł� Ujęcie instytucjonalne  J. Sirjamski, G. Zimmerman
13. RÓŻNORODNOŚĆ TYPÓW WIEDZY O RODZINIE
�� Rodzina w dyskursie normatywnym
�� Rodzina w dyskursie instrumentalno  technicznym
�� Rodzina w dyskursie emancypacyjnym (praktyczno  moralnym lub krytycznym)
14. DYSKURS WIEDZY O RODZINIE W NAUKACH SPOA
ECZNYCH
a) Wiedza normatywna : Jak powinniśmy działać ? Na podstawie jakiego celu organizować
cel i działania ?
b) Wiedza instrumentalna : Jak działać skutecznie/efektywnie? Jakie zastosować środki,
metody, formy realizacji ?
c) Wiedza emancypacyjna (Krytyczna) : Jaki jest sens działania ? Dlaczego działamy ? Co je
uprawomocnia ?
15. RODZINA W DYSKURSIE NORMATYWNO  IDEOLOGICZNYM ą� ZARZUTY
(wiedza o rodzinie jest normatywna a ujawnia się to na 4 płaszczyznach)
a) EPISTEMOLOGICZNA : opis czy wartościowanie ?
Ł� Za dużo wartościowania rodziny, za mało jej opisu (mówi się jaka powinna być, a
nie jaka jest)
Ł� Przykłady normatywności : pełność rodziny, realizacja funkcji, style wychowania
b) SENSU DZIAA
ANIA : praktyka czy teoria ?
Za mało refleksyjnego namysłu nad działaniem, a za dużo moralizatorstwa, pouczania i
ulepszania
c) UMIEJSCOWIENIA : (spór) intencjonalność czy efektywność ?
Ł� Za mało namysłu nad intencją a za dużo nad skutecznością działań ; rozziew
między intencją zawartą w celach wychowania a wynikami, efektami działań
pedagoga (np.  wypadek przy pracy czy  błąd w sztuce )
Ł� Przykład normatywności : normatywny charakter postaw rodzicielskich
(techniczne instrukcje obsługi)
d) JAKOŚCI AKSJOLOGICZNEJ : (spór) etyka czy ideologia / wartości czy ideologia ?
16. RODZINA W DYSKURSIE NORMATYWNO - IDEOLOGICZNYM ą� PRZYKA
ADY
NORMATYWNOŚCI
v� Rodzina jest  święta nie podejmuje się prób interpretacji przemian (w sferze
wartości, stylów życia, jakości życia, praktyk)
5
v� Postrzega się zmiany zachodzące w rodzinie jako z
ródło zagrożeń oraz kryzysu
rodziny
v� Zagrożeniami dla rodziny są :
- zmiany w systemie wartości
- indywidualizm
- ideologia sukcesu
- zmiany roli kobiety
- zmiany w modelu rodziny
17. RODZINA W DYSKURSIE NORMATYWNO  IDEOLOGICZNYM ą� NIEBEZPIECZEC
STWA
�� Uproszczona wizja świata, wychowania i rodziny
�� Domknięta wizja edukacji (bardzo mocna kontrola od celów aż po wyniki)
�� Bezrefleksyjna afirmacja celów
�� Odrzucenie innych poglądów i argumentów
�� Niezgoda na rzeczywistość (np. przemiany rodziny)
�� Tęsknota za idealizowaną przeszłością jako układem odniesienia (np. rodzina
tradycyjna)
�� Postularny charakter wiedzy
18. RODZINA W DYSKURSIE INSTRUMENTALNO  TECHNICZNYM
a) Wiedza odnosi się do doświadczenia, kontroli i działań sprawczych w panowaniu nad
światem
Akcentuje się : użyteczność i przydatność rodziny
b) Nowe teorie analizy rodziny za pomocą pojęć ekonomicznych : organizacji, kapitału,
zasobów, kosztów i zysków
c) Teza o adaptacyjnym funkcjonowaniu rodziny
Ł� W sferze demograficznej (rodzina dostosowuje się do rynku pracy, kosztów
wychowania dziecka, warunków pracy, rodzina aktywnie uczestniczy w
przemianach społecznych)
[obecnie : dziecko prestiżem rodziny  dziecko musi być bardzo dobrze
wychowane i wykształcone ]
Ł� Rodzina współcześnie jest bardziej stabilna i bezpieczna niż z epoki
przedindustrialnej (mniejsza śmiertelność, szanse dla kobiet, lepsze warunki
wspólnego wychowania dzieci)
[kiedyś : dzieci traktowano przedmiotowo  za bardzo się do nich nie
przywiązywano żeby po ich śmierci za bardzo się nie załamywać]
Ł� Rodzina nadal jest miejscem wzajemnych świadczeń i wsparcia (nadal są
intensywne kontakty, wsparcie ekonomicznie ) zmieniło się jednak pojęcie
zasobu rodziny; kiedyś wsparcie to redukcja niedoborów konsumpcyjnych , dziś 
emocjonalne inwestowanie w kapitał ludzki
[ więzi rodzinne w Czechach i na Węgrzech są bardzo osłabione  ludzie starsi są
wyszydzani ]
6
Ł� Rodzina nadal pełni najważniejsze funkcje, pomimo zmian w relacjach między
makro i mikrostrukturami:
ż� Rodzina nadal produkuje : dzieci, emocje, posiłki, zwiększa szanse na
satysfakcję materialną jej członków
ż� Dobrobyt jednostek rośnie, gdy pozostają one w rodzinie niż gdyby
pozostawały samotne
ż� Rodzina nadal zapewnia bezpieczeństwo ekonomiczne (analiza procesów
migracyjnych)
ż� Ludzie w swych działaniach motywowani są własnym interesem, w
rodzinie ma miejsce wymiana zasobów i dóbr
ż� Sprzyja zdrowiu (szczególnie mężczyzn ponieważ oni częściej chorują lub
popadają w patologie)
19. RODZINA W DYSKURSIE INSTRUMENTALNO  TECHNICZNYM ą� TEORIE
a) WYMIANY  zasoby używane w wymianie : pieniądze, dobra, usługi, miłość, prestiż,
informacja, tożsamość, pomoc, uczuciowość, ekspresyjność, towarzyskość, integracja
społeczna, role rodzinne, role małżeńskie, role rodzicielskie
b) RACJONALNEGO WYBORU - ludzie zachowują się zgodnie z kalkulacją kosztów i zysków
(życie rodzinne, małżeństwo, posiadanie dzieci)
Rodzina jako nagroda dla indywidualnych jednostek
[relacja : rodzic  dziecko jest relacją stałą i pierwotną nie można jej niczym rozerwać]
[ po okresie wojennym bardzo popularne były małżeństwa mieszane np. między kulturowe
lub między klasowe ]
[po wojnie było dużo rozwodów wynikało to z niedojrzałości i nieprzemyślanych małżeństw]
c) STRUKTUROALNO  FUNKCJONALNE podejście do problemów rodziny i jej przemian
(rodzina jest  światem w rozwoju )
20. RODZINA W DYSKURSIE EMANCYPACYJNYM (PRAKTYCZNO  MORLANYM LUB KRYTYCZNYM)
a) Wiedza w tym dyskursie ma charakter refleksyjny i emancypacyjny (nawiązanie do
koncepcji hermeneutycznych)
b) Wiedza jest refleksyjnym wglądem w intersubiektywne doświadczenie związane z życiem
rodzinnym
c) Poszukiwanie sensu i znaczeń jakie ludzie nadają rodzinie (np. rolom rodzicielskim,
znaczeniu domu rodzinnego, wychowywaniu dziecka i małżeństwa)
d) Dzięki zrozumieniu sytuacji ludzie mogą zmienić swoje zachowanie
e) Najważniejsze jest jak ludzie opisują pojęcie zrozumienia:
Ł� Koncepcje zrozumienia i komunikacji wg J. Hobermasa, M. Heideggera, H.
Gadmensa
Ł� Zadaniem badacza jest osiągnąć  rozumiejący wgląd w rzeczywistość
warunkiem jest podjęcie wysiłku interpretacji ( rozumienie sensu i racji działań
człowieka)
7
f) Bardzo istotnym elementem jest komunikacja
g) Wiedza ta polega na zdobyciu kompetencji:
Ł� Interpretacyjnych  zdolność rozumiejącego odnoszenia się do świata, siebie
samego (pytanie o sens naszych działań)
Ł� Moralnych  zdolność do refleksji moralnej (jaki powinienem być, jak
postępować)
Ł� Komunikacyjnych  zdolność do dialogu z innym i samym sobą (zrozumienie
siebie)
Ł� Psychologicznych  odwaga, odporność na stres, odporność na lęki
Ł� Działaniowe  żeby ludzie umieli zaplanować swoje własne życie
21. KONCEPCJE PRZEMIAN RODZINY
a) KONCEPCJA KLASYCZNO  UNIWERSALNA : rodzina jest instytucją powszechną i
uniwersalną ( w wymiarze ludności) posiada pierwotnie, nieprzemijające wartości w
sferze jej misji, cech strukturalnych oraz wewnętrznych relacji (tradycyjny paradygmat
analiz)
b) KONCEPCJA KONWERGACJI : przemiany zachodzące w rodzinie są podobne w różnych
kręgach kulturowych. Zwłaszcza w obszarze Europy upodabniają się do siebie w zakresie:
wielkości, struktury, funkcji, wielości i różnorodności (nowoczesny paradygmat analiz)
22. KONCEPCJE PRZEMIAN RODZINY W DYSKURSACH
a) W dyskursie normatywno  ideologicznym (przemiany rodziny oznaczają zagrożenia 
czym grozi nam stan bezdzietności ?)
Teza o detronizacji rodziny, jej rozkładzie, upadku w wyniku modernizacji społecznej (P.
Beger, A. Gehlen, R. Scruton)
�� Deinstytucjonalizacja rodziny (kryzys rodziny jako instytucji, instytucje tracą swój
obiektywny sens, tradycje instytucjonalizowanego zachowania jednostek zostają
rozbite)
�� Subiektywizacja (rodzina przestaje regulować ludzkie zachowania, jej normy
tracą moc, obowiązująca staje się zindywidualizowanym projektem życiowym)
�� Detradycjonalizacja (odchodzenie od przestarzałych form)
�� Laicyzacja (pozbawienie rodziny transcendentalnej, redukcja sakralnego wymiaru
rodziny)
Wyrazem kryzysu w rodzinie jest wg F. Adamskiego:
Ł� Wypieranie wartości rodzinnych
Ł� Szerzenie idei, poglądów, form zachowań godzących w istotę małżeństwa i
rodziny
Ł� Podważenie i osłabienie roli rodziny w procesie jednostronnego i społecznego
stawania się  człowiekiem
Poglądy:
Ł� Zniszczenie rodziny jako fundamentalnej instytucji społecznej
Ł� Kulturowa wojna o rodzinę
Ł� Rodzina jako wróg postępowej ideologii, jako instytucja agresywna (ideologia
marksistowska, feministyczna, gender, homoseksualna)
8
b) W dyskursie instrumentalno  technicznym (przemiany rodziny oznaczają nowy kierunek
przemian rodziny  dokąd zmierza rodzina ?)
Tezy : D. Bell, N. Postman, A. Bloom
�� Nie ma kryzysu rodziny. Rodzina jest i była podstawową grupą i instytucją
społeczną
�� Jej znaczenie jest duże i takie będzie w przyszłości
�� Dominującą formą będzie model : rodzina monogamiczna i heteroseksualna
�� Przemiany rodziny są naturalnym elementem rozwoju rodziny oraz wynikiem
zachodzących zmian
c) W dyskursie emancypacyjnym (przemiany rodziny rodzą pytania o ich sens i znaczenie dla
zachowań oraz działań ludzkich  jaka jest rodzina ? co oznacza być ojcem/matką?)
Poprzez wgląd w rzeczywistość rodzina i jej integrację należy zrozumieć istotę przemian
aby zdobyć o nich wiedze i móc np. wspierać rodzinę (w zakresie kompensacji moralnych,
interpretacyjnych, komunikacyjnych)
23. ZAA
OŻENIA ANALIZY PRZEMIAN MODELU RODZINY
v� Rodzina jest kategorią uniwersalną i indywidualną
v� Rodzina jest dziełem kultury i społeczeństwa (rodzina  dziecko swoich czasów)
v� Między rodziną a systemem społeczno  kulturalnym istnieje zależność. Zmiana w
jednym systemie wywołują zmiany w drugim systemie
v� Obiektywnym kryterium znaczenia rodziny jest miejsce w kulturowym systemie
wartości
v� Subiektywnym kryterium znaczenia rodziny jest miejsce i rola w strukturze
osobowości konkretnej jednostki
v� Obiektywne znaczenie rodziny może różnić się od subiektywnego
v� Rodzina posiada swoją tożsamość. Jest ona dynamiczna. Zmienia się wraz z fazami
życia rodzinnego, doświadczeniami jednostek jest uwarunkowane życie rodzinne i
społeczno  kulturowe
24. PRZEMIANY MODELU RODZINY  ZAWARTE W 3 W
TKACH
Ł� Społeczeństwa przednowoczesnego
(rodziny tradycyjne  w Europie do końca XIX wieku, a w Polsce do lat 30. XX
wieku)
Ł� Społeczeństwa nowoczesnego
(rodziny nowoczesnej  w Europie koniec wieku XVIII do połowy XX wieku, a w
Polsce po II w. ś do końca lat 80.)
Ł� Społeczeństwa ponowoczesnego
(rodziny ponowoczesnej  w Europie od II połowy XX wieku, a w Polsce od lat
90.)
25. MODELE RODZINY  RÓŻNICE
�� Mentalność
�� Relacje rodzinne
�� Stosunek do bliskości i intymności
�� Nadawanie znaczeń wartościom
�� Kultura wychowania
�� Pozycja społeczna członków rodziny
9
�� Możliwość współdziałania
�� Hierarchia wartości
26. MODELE RODZINY
Ł� Rodzina tradycyjna (mentalność kolektywistyczna oraz hierarchiczne myślenie o
rodzinie i społeczeństwie)
Ł� Rodzina nowoczesna (mentalność indywidualistyczna i równościowe
postrzeganie rodziny)
Ł� Rodzina ponowoczesna ( pogłębiona mentalność indywidualistyczna i
równościowe postrzeganie rodziny  relacje interpersonalne)
Ł� Rodzina post  ponowoczesna ( rodzina przepuszczalna - rodzinna świadomość
i równościowe relacje interpersonalne)
27. RODZINA TRADYCYJNA  MENTALNOŚĆ KOLEKTYWISTYCZNA
v� Integralny związek z rodziną, podporządkowanie rodzinie
v� Postrzeganie siebie w kategoriach członka rodziny
v� Prymat praw grupy, ignorowanie indywidualności
v� Silne zróżnicowanie ze względu na role rodzinne (płeć)
v� Role są ściśle ustalone przez normy grupowe
v� Członków rodziny obowiązuje zawsze działanie na rzecz rodziny
v� Moralny nakaz poświęcania się dla jej dobra
v� Odpowiedzialność za rodzinę i stawanie w jej obronie
v� Wybór wartości zgodnych z tradycją
a) INSTYTUCJA
Ł� Rodzina duża, wielopokoleniowa
Ł� Mentalność kolektywistyczna
Ł� Hierarchiczna struktura władzy
Ł� Więzi formalno  rzeczowe, relacje asymetryczne, dystans między pokoleniami
Ł� Rodzina jako instytucja do realizacji określonych zadań narzuconych przez
społeczeństwo
Ł� Brak intymności (brak bliskości psychicznej pomimo bliskości fizycznej)
Ł� Cele : walka o przetrwanie, bezpieczeństwo
b) MAA
ŻEC
STWO
Ł�  szczęście oznaczało  dobre małżeństwo (wierność i dzieci)
Ł� Nie miłość lecz dobór  odpowiedniego partnera (miłość w przyjaz
ni)
Ł� Dobra żona : cierpliwa, uprzejma, miłosierna, posłuszna mężowi
Ł� Dobry mąż : szanować żonę, troszczyć się o rodzinę, sprawować kontrole, płodzić
dzieci
Ł� Dobrze działające gospodarstwo
Ł� Małżeństwo i dziecko stanowiły układ gospodarczy (charakter zadaniowy)
c) DZIECKO
Ł� Dziecko  wartość instrumentalna ( ręce do roboty ,  dzieci jako mali dorośli )
Ł� Brak przywiązywania się do dziecka
Ł� Miłość rodzicielska : chronić dziecko przed złem i wyrabiać w nim jak najlepsze
cechy
Ł� W wychowaniu model zależności ( posłuszeństwo, religijność, postrzeganie norm
moralnych, szacunek dla starszych, dbałość o porządek)
Ł�  dobry ojciec : strażnik wartości i autorytet
Ł�  dobra matka : dobra gospodyni i opiekunka
10
Ł� Macierzyństwo  misja dla kobiety
d) INTYMNOŚĆ
Ł� Zbyt duży dystans między płciami i pokoleniami
Ł� Nie przywiązywanie się do drugiego człowieka
e) ZALETY I WADY
Ł� Zalety
�� Trwałość, stabilność (poczucie bezpieczeństwa)
�� Przejrzysta struktura
�� Jasno określone reguły
�� Wyraz
ne granice między rodzicami i dziećmi
�� Otwartość na środowisko zewnętrzne
�� Silna pozycja mężczyzny (odpowiedzialność za rodzinę)
Ł� Wady
�� Instrumentalne traktowanie człowieka (kobiety, dziecka)
�� Przemoc
28. RODZINA NOWOCZESNA I PONOWOCZESNA (mentalność indywidualistyczna)
�� Człowiek określa się częściej w kategorii własnego  Ja
�� Prymat jednostki nad grupą
�� Stosunki z drugimi osobami oparte są na zasadzie wymiany, współpracy, rywalizacji
�� Podstawą wzajemnych relacji jest wzajemność interesów i korzyści
�� Poczucie własnej wartości zależy od osiąganych sukcesów
�� Jednostka sama podejmuje aktywność i realizuje cele
�� Cele służą samorealizacji jednostki
�� Dobro jednostkowe jest stawiane ponad dobro rodzinne
�� Role mają charakter kontaktu
�� Jednostka sama odpowiada za siebie
�� Rodzina nie ponosi odpowiedzialności za swych członków
29. RODZINA NOWOCZESNA
a) Związek społeczny
Równościowe postrzeganie rodziny, mają dystans między pokoleniami
W relacjach rodzinnych odkrywanie intymności (wzajemne porozumienie, miłość
 ma romantyczny charakter, przyjaz
ń)
Małżeństwo staje się romantycznym związkiem we dwoje
Szczęście rodzinne i osobiste wypływa z dobrego małżeństwa
Udana seksualność sposobem wyrażania miłości do współmałżonka
Autonomia  możliwość samodzielnych wyborów
Egalitaryzm praw i obowiązków  nowa struktura rodziny
Przyjazny i romantyczny stosunek do dziecka (owoc miłości rodziców)
[dziecko  element prestiżu]
[dziecko trzeba chronić od cierpienia (oprócz Norwegii)]
b) Kultura wychowawcza
�� Cel wychowania: emancypacja (samorozwój, samodzielność, wolność,
partnerstwo)  wychowanie intencjonalne
11
�� Uwaga skierowana na dziecko  lepsze warunki życiowe, poświęcenie mu czasu,
obdarowywanie miłością
��  dobra matka z początku XX wieku  to dobra gospodyni, kocha swe dzieci i
opiekuje się nimi
��  dobra matka w połowie XX wieku  odznacza się empatią i zrozumieniem
�� Przemiany modelu matki  w kierunku pogłębiania wzajemnej intymności oraz
podmiotowości dziecka
�� Model ojca nie zmienia się tak szybko lecz ma powoli nabierać cech żeńskich w
póz
niejszych czasach ojciec również ma zajmować się dzieckiem
c) Zalety i wady
Ł� Zalety
�� Model sprzyja dziecku  infantocentrycznym
�� Zaspokaja potrzeby bezpieczeństwa i miłości
�� Dziecko chronione jest przed światem dorosłych
�� Dziecko jest wymiarem romantycznym (owoc miłości rodziców)
�� Tworzy jasno określone granice zewnętrzne
�� Redukuje stres
�� Rozwija podmiotowość oraz więzi osobowe w rodzinie
Ł� Wady
�� Racjonalizacja dziecka (w kategoriach ekonomicznych  kosztów i
korzyści medycznych)
�� Z jednej strony wzrost intymności a z drugiej strony spadek wrażliwości
na dziecko (ambiwalentne postawy)
�� Osłabły więzi międzypokoleniowe oraz poczucie rodzinnej tożsamości
�� Wzrost nieufności młodych w stosunku do dorosłych
30. RODZINA PONOWOCZESNA (POSTPRZEMYSA
OWA)
[ w Europie zachodniej od lat 60tych XX wieku a w Polsce od końca XX wieku (oraz początki
XIX wieku)]
a) Najważniejsze cechy rodziny ponowoczesnej
�� Wzrost indywidualizmu, autonomii i wolności jednostki
�� Wolność od zobowiązań, odpowiedzialności od dziecka
�� Wzrost odpowiedzialności za siebie (tylko  za siebie)
�� Wzrost potrzeby samorealizacji
�� Sens życia  pogłębienie intymności w bliskich relacjach, z równymi mu osobami
w intymnych związkach
�� Wzrost postaw konsumpcyjnych i hedonistycznych
�� Dyferencjacja norm i wartości w rodzinie
�� Wspieranie wartości tradycyjnych
�� Nie chęć wchodzenia w role małżeńskie i rodzicielskie ( post  rodzinna
świadomość )
[I model  przetrwanie
II model  poszukiwanie miłości
III model poszukiwanie jakości życia]
12
b) Związek partnerski
Stosunki na zasadzie uznania (związek nieformalny), rywalizacji oraz kontraktu
(bardzo szybko nawiązujemy intymne relacje ale również bardzo szybko i często
są one nie trwałe)
Podstawą relacji jest: wzajemność interesów, obopólność korzyści i atrakcyjność
osobistą
Relacje między partnerami mają charakter  czystej relacji (zaufanie,
autentyczność, satysfakcja, negocjacje, brak stałości)
Dobry związek  negocjacje, zrozumienie, przyjemność
Seks nie służy budowaniu trwałych układów
Oddzielenie seksu od miłości, małżeństwa, prokreacji
Miłość ma charakter kontraktowy
Wymagana tolerancja, kompromis, nieustanna refleksyjność, przymus
samodzielnych wyborów
c) Post - rodzinna świadomość /różnorodność modeli rodziny i form alternatywnych/
�� Rodzina monoparentalna z wyboru ą� jeden rodzic z dzieckiem
�� Rodzina wielorodzinna (wielokrotnie zrekonstruowana) ą� zbudowana na bazie
poligamii sukcesywnej  zawieramy związek mamy dzieci, rozwodzimy się,
ponownie zawieramy związek
�� Rodzina dwustopniowa ą� polega na tym że najpierw mamy kohabitacje a po
urodzeniu dziecka następuje formalizacja związku
�� Rodzina weekendowa ( na odległość )
�� Związki konsensualne (kohabitacja i konkubinat)
�� Związki typu LAT i Dinks ą� podwójny dochód i żadnych dzieci
�� Rodzina dwu karier ą� podobna do rodzin typu DINKS
31. RODZINA PONOWOCZESNA
a) Relacje z dzieckiem (the king pair with a child)
Przeciążenia podmiotowością roli rodzicielskiej (efekt: rezygnacja z wychowania
własnych dzieci, marginalizacja swojej roli, brak zainteresowania dzieckiem,
niechęć do posiadania dzieci)
Rodzina  parentocentryczna (pierwszeństwo : potrzeby rodziców)
Relacje rodzicielskie zmieniają się na relacje partnerskie
Partnerstwo rozumiane jest opacznie, przedwczesne wymuszanie samodzielności
na dziecku w celu redukcji stresu i odpowiedzialności, koleżeńskie relacje mają
ułatwić te zadanie ( przyśpieszanie dzieciństwa )
Cele wychowania:
- samodzielność
- niezależność
- odpowiedzialność
- przekaz wartości typowy dla kultury prefiguratywnej
b) Zagrożenia relacji z dzieckiem
�� Adultyzacja dzieci a infantylizacja rodziców (zacieranie granic między światem
dorosłych a dziećmi)
�� Rezygnacja rodziców z bycia autorytetami
�� Ignorowanie potrzeb i autonomii dziecka na korzyść potrzeb i autonomii
dorosłych (nowe modele rodziny)
�� Rozluz
nienie więzi dzieci z rodzicami ( pokolenie dzieci bez rodziców ) dalszy
spadek zaufania do dorosłych
13
�� Instrumentalizacja oraz  odczarowanie wzajemnych relacji (trening, techniki
zamiast autentycznej relacji, odarcie relacji z miłości, intymności)
c) Zagrożenia
ż� Nietrwałość (strach przed trwałym zagrożeniem i odpowiedzialnością)
ż� Dekonstrukcja wartości rodzinnych ( w hierarchii i znaczeniu)
ż� Dekonstrukcja podejścia do wierności małżeńskiej
ż� Kruchość, nietrwałość wzajemnych relacji
ż� Dopasowanie związku do własnej rewizji szczęścia (dążenie do  granic rodziny )
ą� dawniej odwrotnie
ż� Nowi rodzice: andragogiczny ojciec  ojciec  matkujący , bezpłciowy,
 macierzyństwo , rezygnacja z ojcostwa
ż� Matka  ojcująca ,  ojco  matka , DDM ą� dość dobra matka
ż� Napięta relacja między pracą a domem
32. RODZINA POST  PONOWOCZESNA ( RODZINA PRZEPUSZCZALNA )
a) Świat przenika do rodziny i rozpuszcza strukturę rodziny, role, reguły życia rodzinnego,
wewnątrzrodzinne granice
(przepuszczalność granic rodziny = rodzina elastyczna)
Zacieranie granic ą� między pracą a domem oraz między dorosłością a
dzieciństwem
Napięta relacja między domem a pracą
b) Nacisk na : pracę, rozwój, karierę, edukację
c) Stres, poczucie niepewności
d) Brak wsparcia społecznego i instytucjonalnego dla rodziny
e) Typy rodzin: rodzina pracująca ( dwóch karier ), rodzina rozwiedziona, monoparentalna,
adopcyjna, zrekonstruowana wielokrotnie
f) Miłość kontraktowa, konsensualna (zastępuje ona miłość romantyczną)
g) Odchodzenie od matrocentryzmu w kierunku partnerstwa
h) Rodzina zaspokaja potrzeby dorosłych (parentocentryczna) a nie dziecka
i) Pozycja dziecka jest niekorzystna, są one zaniedbywane kosztem pracy i rozwoju rodziców
j) Bardziej pokojowa adolescencja (mniejsza potrzeba separacji ze strony młodych)
k) Podstawą wychowania jest znajomość technik wychowawczych (eksperci, poradniki)
l) Ściślej zdefiniowane kompetencje rodziców
m) Zmiana relacji rodzicielskich na partnerskie (zmniejszenie odpowiedzialności i ułatwia
stosunki)
n) Kurczenie się dzieciństwa (zanikanie kultury dziecięcej, zastępowanie przez kulturę
tworzoną dla dzieci przez dorosłych), przyśpieszenie dzieciństwa
o) Adultyzacja dzieci
p) Zanikanie obszarów normalności
33. PODSUMOWANIE  KIERUNKI I RODZAJE PRZEMIAN
�� Od rodziny homogenicznej do rodziny heterogenicznej ( w zakresie modeli rodziny
oraz wzorów, ról, zachowań rodzinnych, stylów życia)
�� Od rodziny dużej, stabilnej w strukturze przez rodzinę małą, słabą, nietrwałą aż do
rodziny w  agonii
�� Od mentalności kolektywistycznej poprzez mentalność indywidualistyczną aż do
mentalności indywidualistycznej pogłębionej
14
�� Od rodziny otwartej na społeczeństwo do rodziny otwartej na jednostkę (wzrost
wolności, otwarta struktura ról, relację nastawione na osobę)
�� Od rodziny spójnej do rozproszonej
�� Od rodziny jako wspólnoty do rodziny jako stowarzyszenia
�� Od jednorodności do różnorodności
�� Od modelu zależności w wychowaniu dziecka (autorytet, transmisja wartości) do
modelu niezależności (autonomia, wolność, samodzielność, partnerstwo)
�� Od rodziny opartej na normach moralnych do rodziny opartej na relacjach
34. PARADOKSY PRZEMIAN RODZINY
�� Od barku intymności poprzez jej odkrywanie aż do  terroru intymności
�� Od dystansu pomiędzy płciami poprzez względną równowagę aż do rywalizacji i walki
płci
�� Od niekwestionowanej wartości dziecka do odrzucenia wartości dziecka
�� Od instrumentalnego traktowania dziecka poprzez traktowanie romantyczne aż do
traktowania pragmatycznego
�� Od traktowania dziecka jako  mały dorosły do  przyśpieszenia dzieciństwa
�� Od rodziny jako z
ródła bezpieczeństwa poprzez rodzinę jako z
ródło miłości do
rodziny jako miejsca do rozwoju indywidualnego  Ja
�� Od rodziny jako wspólnoty poprzez rodzinę jako związek przyjacielski do  post 
rodzinnej świadomości czyli luz
nych związków
�� Miłość, seks, erotyka nie wzmacniają współcześnie związków tylko jednostkę
�� Od norm moralnych do norm estetycznych
�� Od postrzegania dziecka kiedyś przez walkę o przetrwanie a teraz przez
samorealizację i karierę rodziców
�� Kiedyś dzieci chroniono przed dorosłymi a teraz dorośli chronią się przed dziećmi
35. NOWE CECHY KULTURY RODZINNEJ (kultura rodzinna stanowi zbiór oczekiwań i przekonań)
a) Bliskość  dystans (R. Bellah)
b)  Terror intymności (U. Beck)
c)  Czysta relacja (A. Giddens)
d) Relacja między płciami: niepewność, konflikty, rywalizacja, niechęć do długotrwałych
zobowiązań, trudności w określeniu zachowań społecznie pożądanych i akceptowanych
e) Zasada przyjemności (wyklucza : starość, rutynę, przyzwyczajenie, konsumpcjonizm)
f) Najważniejsza jest wolność
g) Strach przed dzieckiem i odpowiedzialnością za jego rozwój i wychowanie
h) Przesadna racjonalizacja rodzicielstwa i relacji z dzieckiem   mediatyzacja relacji ,
 relacja terapeutyczna (grozi to spłyceniem wrażliwości na dziecko,
uprzedmiotowieniem dzieci)
i) Miłość, bliskość, troska staje się kwestią wiedzy i polem do stosowania odpowiednich
technik
j) Rodzicom coraz trudniej być wzorem moralnym dla dzieci, rozdarcie pomiędzy
powinnością a wolnością
15
36. DEFINICJE
v� Postawa terapeutyczna w związku  odnalezienie własnego  ja , dbanie o własną
niezależność, poznanie siebie, samoakceptacja, samorealizacja, pełna szczera
komunikacja
v� Język terapeutyczny   obowiązek komunikowania własnych życzeń i uczuć oraz
podejmowanie prób przezwyciężenia problemów w związku
v� Pomoc i wsparcie zastępowane empatią i zrozumieniem
v� Rodzina przestaje być bazą szerokiej trwałej solidarności i bezwarunkowej akceptacji
v�  Kultura terapeutyczna  warunki dla związków wrażliwych
37. PRZEMIANY OJCOWSTWA  PRZEMIANY M
SKOŚCI
Stary ojciec ą� ojciec wyrazisty, jasno określony, wymagający wzór moralny, strażnik wartości
i społeczny  służący dziecku za przykład do naśladowania
a) Przemiany ojcostwa
�� Ojciec  władca i Bóg
�� Ojciec autorytet
�� Ojciec  breadwinner
�� Ojciec  nieobecny w domu i w wychowaniu potomstwa
�� Ojciec  matkujący
b) Przemiany męskości  od  ojca w starym stylu do  ojca nowego
v� Ściśle określona rola ojca ( szedł do pracy i zarabiał pieniądze na utrzymanie
rodziny )  zgodnie z teorią funkcjonalistyczną
v� W latach 60-tych prowadzono badania nad:
Ł� Fenomenem nieobecności ojca (synowi potrzebna jest dyscyplina ze strony
ojca matki gorzej dyscyplinują)
Ł� Zachowaniami niemowląt (jakość ich relacji z ojcem jest taka sama jak z
matką  ojciec może być  substytutem matki , zastępczym opiekunem)
Ł� Ojcowie bawią się z dziećmi bardziej energicznie, dziwniej,  wyłącznie (nie
robią innych rzeczy w tym samym czasie jak matki)
v� W latach 80-tych  nowy ojciec : na zachodzie kobiety poszły do pracy, ojcowie
stają się tak samo kompetentni jak matki
c) Cechy nowego
Ł� Zajmuje się dłużej dziećmi od  starych ojców
Ł� Ma dużo większy wpływ na dzieci (niż ojcowie oddalony)
Ł� Udział ojca korzystnie wpływa na rozwój dziecka (kompetencje poznawcze
dziecka, rozwój społeczny
38. PRZEMIANY OJCOSTWA  TRUDNOŚCI
�� Nie ma wsparcia we wzorach starszej generacji
�� Ojcowie posiadają coraz więcej obowiązków (np. rodzenie z kobietami, urlopy
ojcowskie, gotowanie itp.)
�� Znoszą coraz więcej wymagań, utyskiwań, niezadowolenia ze strony partnerek mimo
większego zaangażowania w socjalizację dzieci
�� Często są bezradni, zestresowani, wymagane są od nich ambiwalentne zachowania
(praca zawodowa vs dom)
16
�� Wyrażana dla nich jest emocjonalna bliskość z dzieckiem (nie dla ojców w starszym
pokoleniu)
39. TYPY NOWEGO OJCA (trzy postacie ojcostwa)
a) Opiekun pierwszoplanowy (zastępujący całkowicie matkę)
b) Opiekun pomocniczy
c) Ojciec niezaangażowany w opiekę (dostarczyciel zasobów)
40. ZALETY NOWEGO OJCOSTWA DLA M
ŻCZYZNY
�� Pozytywny wpływ na samopoczucie
�� Dobre relację z dzieckiem chronią przed stresem w pracy (są  buforem )
�� Małżeństwo i dobre relację z dziećmi znacznie  cywilizują mężczyznę
�� Ojcowie mieszkający z dziećmi  rzadziej cierpią na depresje, mają poczucie większej
satysfakcji z życia, często mają większe osiągnięcia w pracy i lepsze kontakty z
krewnymi
[Generatywność ą� kontakty między generacjami]
41. ZAGROŻENIA OJCOSTWA
�� Mają mniej czasu na życie towarzyskie
�� Mają poczucie ambiwalencji
�� Jest stres związany z wychowaniem dzieci (  przymusem ze strony nowych ideologii
rodziny)
�� y
le pełnione ojcostwo grozi utratą partnerki
�� y
le pełnione ojcostwo rodzi wiele problemów wychowawczych (problemy z
dyscypliną)
42. ODNOŚNIE PRZEMIAN OJCOSTWA  BADANIA
Przemiany ojcostwa łączą się z przemianami męskości. Rodzi się tu pytanie  Czy te
przemiany ojcostwa wskazują na zanikanie patriarchatu? . Zdania ekspertów są podzielone.
Są dwa zdania:
�� dekonstrukcja ojcostwa
�� destrukcja ojcostwa
Część badaczy twierdzi że patriarchat nadal istnieje a świadczy o tym że nadal mamy do
czynienia z przemocą rodzinną i z ryzykanckimi zachowaniami. Jest taka teza  Nie mamy
zaniku patriarchatu lecz patriarchat zmienia się w sposób naskórkowy czyli zewnętrzny i że
jest on teraz bardzo za-ewoluowany tzn. posmarowany  kremem   kremem może być
(elementy zmieniające mężczyznę):
�� edukacja (która zmiękcza mężczyznę)
�� emancypacja kobiet
�� prawo (ponieważ jest ono bardziej ukierunkowane na pomoc)
�� zmiany w warunkach pracy (nie ma już w pracy stosunków hierarchicznych są już
tylko demograficzne)
�� mass-media
17
Wyrazem tych zmian jest powstanie nowego ojca może to też wynikać z tego że tych dzieci
jest coraz mniej i nie trzeba już tak długo pracować na ich utrzymanie. Dzisiaj zajmowanie się
dzieckiem jest postrzegane (dla mężczyzny) jako przyjemny element spędzania wolnego
czasu. Z badań wynika że mężczyz
ni jeżeli chodzi o zadania przy dziecku dostają te zadania
łatwiejsze i przyjemniejsze aniżeli kobieta
[ najbardziej zaniknął patriarchat w krajach skandynawskich]
[ Polska i stare kraje unii wykazuje zmiany w tej sferze pośrednie]
[ w Rosji i w krajach bałkańskich przemiany są najwolniejsze]
[ najbardziej podatni są młodzi ludzi z klasy średniej]
[kraje skandynawskie  kultura żeńska (nastawiona na relację miedzy ludzkie) natomiast
Bałkany to kultura męska]
43. PRZEMIANY MODELU MATKI (od  starej matki do  nowej matki )
a)  Stary model matki (do lat 60.)
v� Macierzyństwo jest misją,  przeznaczeniem , powołaniem kobiety
v� Miłość macierzyńska jest czymś naturalnym, wrodzonym instynktem
v� Bycie  dobrą matką jest drogą do osobistego szczęścia i społecznego szacunku
v� Matka w XIX wieku i pierwszej połowie XX wieku jest skłonna zrezygnować ze
swojej wolności, redukować swój egoizm
v� Matka jest odpowiedzialna za dzieci, powinna poświęcać więcej czasu dla dziecka
niż dla siebie
v� Kobieta musi być gotowa poświęcić dziesięć lat swojego życia (20-30r.ż) na
wychowanie dziecka, od tego zależy sukces wychowawczy
v� Matka postrzegana jako opiekunka i nauczycielka
v� Matka jest odpowiedzialna i winna za szczęście lub nieszczęśliwe życie dziecka
v� Kobieta otrzymywała wsparcie ze strony religii (znaczenie kultu maryjnego w
Polsce)
v� Kobiety które nie chciały mieć dzieci były piętnowane
b)  Nowa matka z lat 70.
�� W PRL u  dobra matka lokuje sny o potędze w swoich dzieciach
�� Troszczy się o przyszłość dzieci  i ogranicza swoją płodność (lepiej jest mieć
mniej dzieci ale dobrze wykształconych, niż więcej których los byłby niepewny)
�� Miłość matki nie jest już selektywna, nie czyni różnicy między starszymi a
młodszymi dziećmi
�� Psychologowie zaczynają  rozgrzeszać matki za ewentualne niepowodzenia
macierzyństwa
�� Macierzyństwo nie musi stanowić najważniejszego celu w życiu
c)  Nowa matka z lat 90. (DDM ą� dość dobra matka)
v� Mniej odpowiedzialna za dziecko, ma mniejsze poczucie winy, prawo do
popełniania błędów oraz prawo do niedoskonałości
v� Nie ma  złych matek tylko co najwyżej  chore matki
18
v� Jest społeczne przyzwolenie na niekochanie własnego dziecka
v� Miłość macierzyńska nie jest naturalna tylko określana konstruktem społecznym
i kulturalnym zależnym od historycznego kontekstu
v� Matka posiada prawo do niepewności i bezradności (pomogą we wszystkim
eksperci)
v� Matka ma prawo oczekiwać od ojca dziecka zaangażowania i pełnej pomocy przy
dziecku
d)  Nowa matka
�� Matka ma prawo do samodzielnych wyborów w zakresie form macierzyństwa i
realizacji tego macierzyństwa (np. samodzielne opiekowanie się dzieckiem lub
oddanie dziecka pod opiekę osobą lub instytucją, karmienie piersią czy butelką,
wybór metod wychowawczych itp.)
�� Każdy wybór jest dobry tj. akceptowany społecznie jeżeli jest to indywidualny
wybór matki
�� Prawo do samorealizacji i własnego szczęścia, nawet kosztem dziecka np.
mniejsza ilość czasu spędzanego z nim
��  dobro matki nie musi być podporządkowane  dobru dziecka
19