Kształtowanie uczuć patriotycznych w polskiej literaturze renesansowej (omów na
podstawie wybranych utworów)
- pojawia się w wielu miejscach Pieśni Kochanowskiego: "o spustoszeniu Podola
przez Tatarów", kiedy to Tatarzy napadli na Polskę i uprowadzili 50 tyś. ludzi;
pokazując rozpacz i żal z powodu losu Polaków nawołuje do obrony kraju przed
najeźdźcami; apeluje o męstwo, odwagę, wydanie pieniędzy na obronę (ciężko było
z tym); Przestrzega przed starymi błędami i krytykuje nieumiejętność wyciągania
wniosków z historii; widać wyraźne zaangażowanie emocjonalne autora Odprawa: na
wydarzeniach trojańskich Kochanowski modeluje sytuację międzynarodową Polski.
Porusza jednak tematykę ogólną, ponadczasową - konfliktu interesu jednostki i
państwa oraz odpowiedzialności obywateli za losy kraju: Kochanowski piętnuje
brak praworządności, przekupstwo szlachty (polityków), niesprawiedliwość,
nieprzygotowanie kraju do obrony, nieodpowiedzialność przyszłych obrońców kraju
(młodzież), przedkładanie własnego interesu władcy nad interes ogółu, posłów za
demagogię i prywatę; Kochanowski pokazuje także cechy idealnego władcy;
Ostatecznie jednak, gdy kraj znajduje się w stanie zagrożenia, wszyscy
obywatele przygotowują się od obrony. Andrzej Frycz Modrzewski: O poprawie
Rzeczypospolitej: Autor w pięciu księgach daje obraz proponowanych reform,
jakie powinny objąć Rzeczpospolitą, aby zapanował ład. Obyczaje podstawą
praworządnego kraju, państwo jako dobrowolna organizacja społeczna powstała dla
zapewnienia członkom spokojnego i szczęśliwego życia. Król elekcyjny (wybierany
również przez chłopów), urzędy nie dziedziczne, awans ze względu na
umiejętności; Prawa: wszyscy równi wobec niego (kara za mężobójstwo), tak jak
równi wobec Boga, czyli reforma sądownictwa, też chce kar dla wrogów
Rzeczypospolitej; Kościół - zmiany i reformy wewnętrzne, uniezależnienie
państwa od papiestwa które reprezentuje obce krajowi interesy, zwolennik
Irenizmu (zakończenie wojen wyznaniowych, tolerancja wyznaniowa); Szkolnictwo:
żąda unowocześnienia programów nauczania i udostępnienia szkół dla wszystkich,
zwiększenia nakładów na; Wojny: potrzeba reformy wojskowości, skutecznej do
obrony, ale tylko w wypadku najazdu z zewnątrz. Piotr Skarga - jezuita,
publicysta i żarliwy patriota "Kazania sejmowe", powstały pod wpływem problemów
sejmu polskiego, którego obrady często kończyły się rozwiązaniem bez decyzji.
Potrzeba: moralności narodu (warunek szczęścia i potęgi państwa, władza
przykładem ma być); wylicza 6 chorób Polski: brak miłości ojczyzny, brak zgody
politycznej, anarchia religijna, osłabienie władzy królewskiej, niesprawiedliwe
prawa, niekarność grzechów jawnych. Dalej mówi, że miłość do ojczyzny
podstawowym obowiązkiem obywatela, upadek ojczyzny równoważny z klęską
obywateli; wśród rodaków powinna być zgoda; jej brak może być wykorzystany
przez sąsiadów (proroctwo?); reformacja pogłębia niezgodę narodową. Religia
katolicka jedynym ratunkiem, katalizatorem zjednoczenia (kontrreformacja);
państwem powinien rządzić król zgodnie z radami mądrej rady. "Złota wolność
szlachecka" prowadzi do anarchii; bez praw sprawiedliwych nie ma wolności,
wylicza niesprawiedliwe prawa (w tym prawo o mężobójstwie ); ale akceptuje
stany społeczne;