Nurty w polskiej literaturze barokowej.








 

 Reklama  Kontakt   










serwis gotowce.com na
CD

GRY w JAVIE
dla telefonów NOKIA
i SIEMENS










Cenisz
sobie swój czas? Zamów wypracowania na płycie
CD





  Temat:  Nurty w polskiej literaturze
barokowej.
W dużym uproszczeniu mówi się, że w literaturze
polskiego baroku zaistniały dwa nurty. Pierwszy z nich to nurt
dworski, drugi - ziemiański. Nurt dworski, rozwijający się
na dworach magnackich i królewskim, reprezentują Jan Andrzej
Morsztyn i Daniel Naborow- ski. Ten typ poezji uprawiany był na wzór
europejski, naśladował zwłaszcza i wzorował się na twórczości
włoskiego Marina. Był to nurt kosmopolityczny, czerpiący z wzorów
zachodnich, a z niechęcią odnoszący się do rodzimych, polskich
tradycji. Poezja dworska miała zaskakiwać odbiorcę, bawić i
uatrakcyjniać dworskie spotkania i przyjęcia, wreszcie dowodzić
mistrzostwa autora. Nurt ziemiański (zwany inaczej
sarmackim) opanował przede wszystkim polskie dworki szlacheckie.
Odmiennie od nurtu dworskiego, ogromną wagę przykładał do rodzimych
tradycji, tworzył ideologię szlachecką. Za największych twórców
uważa się Wacława Potockiego i Jana Chryzostoma Paska. Jan
Andrzej Morsztyn urodził się w roku 1620 pod Krakowem w rodzinie
bogatego mieszczanina. Otrzymał staranne wykształcenie, później
poświęcił się służbie dworskiej i dyplomatycznej. Osiadł na dworze
Tęczyńskich w Sandomierskiem, gdzie uzyskał opinię inteligentnego i
wytwornego dworzanina. Poezję tworzył dla własnej przyjemności. Był
pod dużym wpływem włoskiego poety Marina, stąd częste określenie
Morsztyna mianem polskiego marinisty. (MARINIZM to kierunek w
poezji, podkreślający jej zabawową funkcję. Według marinistów poezja
miała zaskakiwać niezwykłością formy i olśniewać czytelnika,
jednocześnie go bawiąc. Była to poezja salonowa, błyskotliwa, o
błahej, nierzadko frywolnej treści i pięknej, misternej formie.
Nazwę swą zaczerpnęła od włoskiego poety G. Mariniego). Jego
twórczość zachowała się w postaci dwóch zbiorów: "Kanikuła albo psia
gwiazda" (1647) oraz "Lutnia" (1661). Na twórczość Morsztyna
składają się sonety, epigramaty, listy poetyckie, erotyki. Dokonał
także przekładu na polski francuskiej tragedii klasycystycznej -
"Cyda" Pierre'a Corneille'a. Za Jana III Sobieskiego oskarżony
został o zdradę i zmuszony do opuszczenia kraju. Zmarł w Paryżu w
roku 1693. Szczególnie wyraźnie zaakcentowany został
marinistyczny char 190 akter poezja Morsztyna w sonecie "Cuda
miłości". Jest to wiersz, który mówi o cierpieniach, jakie sprawia
miłość. Jest ona uczuciem bardzo skomplikowanym (podkreślić to mają
liczne paradoksy). Zgodnie z barokową ideą konceptyzmu Morsztyn
oparł wiersz na wieloznaczności i symbolice słowa "ogień". Ujawnia
się on w sformułowanej na zakończenie wiersza poincie, z której
wynika, że źródłem wszelkich ci fac erpień podmiotu lirycznego są
piękne oczy dziewczyny, przed urokiem których nie sposób się
wybronić. Inny utwór Morsztyna to "Niestatek", żartobliwy i
nieco złośliwy wiersz, skierowany pod adresem kobiet. Poeta stosuje
anaforę, rozpoczynając każdy wers od słowa "prędzej", a następnie
wyliczając szereg niemożliwych sytuacji. Na zakończenie stwierdza
natomiast, iż prędzej nastąpią wymienione wcześniej zjawiska, niż
"będzie stateczna która białogłowa". W utworze Morsztyna -
sonecie "Do trupa" zestawione są obok siebie śmierć i miłość.
Koncept wiersza oparty został więc na zaskakującym porównaniu.
Kontrasty i paradoksy doprowadzić mają czytelnika do nieoczekiwanego
wniosku. Utwór ma charakter monologu lirycznego, skierowanego do
tytułowego trupa. W pierwszej części podmiot liryczny wylicza
podobieństwa, jakie łączą go z nieboszczykiem: obaj są zabici,
bezrozumni, skrępowani i wtrąceni w ciemność. Druga część sonetu
przynosi opis różnic. Trup bowiem milczy, kochanek może się zaś
skarżyć. Zmarły nic już nie czuje - żyjący cierpi natomiast
straszliwe katusze. Ostateczna pointa zawiera się w twierdzeniu, iż
łatwiej umrzeć i rozsypać się w proch, niż żyć, będąc miotanym przez
rozpalone żądze i namiętności. Z zestawienia tych analogii i
sprzeczności nasuwa się paradoksalny wniosek - iż zmarły jest w
znacznie lepszej sytuacji niż żyjący. Zdumiewać może tak zaskakujące
przedstawienie obrazu zakochanego człowieka, z którego wynika, iż
lepiej być martwym niż zakochanym. Lekkie, błyskotliwe
wiersze o tematyce głównie miłosnej i towarzyskiej są zasadniczą
spuścizną literacką Jana Andrzeja Morsztyna. Są one efektem
znajomości reguł poetyckich, przestrzegania zasad sztuki poetyckiej
oraz sprawności językowej zdobytej głównie przez liczne przekłady z
języków obcych, a także naśladowania znakomitych wzorów, m.in.
antycznych (Horacy, Anakreont), włoskiej (Tasso, Petrarca, Marino) i
polskiej (Kochanowski). Kunsztowna poezja Morsztyna inspirowana była
nurtem marinizmu. Stąd właśnie bierze się chęć zadziwienia
czytelnika, niezwykła ilość paradoksów, wyszukanych metafor,
epitetów i porównań. Stąd też zaczerpnięty jest konceptyzm, na
którym często poeta opierał budowę swych wierszy. Poezja Morsztyna
miała charakter intelektualny, sprawiając jednocześnie pozory
żywiołowości. Były to jednak utwory warsztatowe, powstające przez
świadome zastosowanie określonych środ- ków. Wiersze
Morsztyna informują, iż sztuka poetycka nie zawsze nastawiona jest
na bezpośrednie i wierne odtwarzanie rzeczywistości, iż poeta nie
musi być prawdomówny. Są raczej dowodem na to, iż poezja stała się
jego jedynym celem i sensem poszukiwań. Daniel Naborowski
stanowi doskonały przykład "poety doctusa", poety gruntownie
wykształconego i znającego swoje rzemiosło. Jego wszechstronne
wykształcenie to efekt studiów w Bazylei, Orleanie, a także nauk u
Galileusza. Naborowski był prawdziwym wirtuozem słowa. Jego
twórczość jest niezwykle różnorodna, ma w swym dorobku zarówno
poważne wiersze o przemijaniu ludzkiego życia, jak i frywolne
żarciki. Wiersze Naborowskiego doskonale ukazują problemy i
rozterki, dręczące ludzi baroku, a wynikające z trwającej
kontrreformacji, zagubienia w świecie i obawy przed śmiercią.
Tematykę taką podejmuje np. wiersz "Marność", który swym
tytułem nawiązuje do starotestamentowej księgi Koheleta. Księga ta
mówi o sensie istnienia człowieka, o jego stosunku do Boga i rzeczy
materialnych. Przewodnią myślą całej księgi jest stwierdzenie
"vanitas, vanitatum et omnia vanitas" (marność nad marnościami i
wszystko marność). Podobnie rozpoczyna się utwór Naborowskiego:
"Świat hołduje marności". Natura ludzka powoduje, iż człowiek dąży
do zdobywania wartości materialnych, oddalając się równocześnie od
Boga. Mimo, iż wszystkie te wartości przemijają, są bardzo nietrwałe
i ulotne, stara się on je zdobyć. A nigdy nie dadzą mu one
szczęścia. Według poety jedyną stałą wartością jest Bóg i to w jego
kierunku powinno się zmierzać. 192 Nie należy jednak odrzucać
wszystkich przedmiotów doczesnych i ziemskich, należy jedynie
zachować w swym postępowaniu umiar i rozsądek. Życie człowieka
powinno być pobożne i uczciwe, w nieustannej bojaźni bożej.
Doprowadzi to do tego, iż człowiek bez lęku oczekiwał będzie kresu
swych dni. Podobną problematykę porusza wiersz "Krótkość
żywota". Jest to efekt refleksji nad ulotnością i przemi fae
jalnością ludzkiego życia. Dla Naborowskiego życie to krótkie i
ulotne mgnienie, znikome i często nieuchwytne w porównaniu z ogromem
wieczności. Człowiek jawi się jako drobina, a jego życie trwa
niespełna ułamek sekundy. Jego egzystencja to "dym, wiatr, błysk,
głos, punkt". Nieustannie poddawany jest on działaniu płynącego
czasu. Na świecie nic nie trwa wiecznie, wszystko przemija.
Z kolei inny utwór Naborowskiego, "Do Anny", jest próbą
znalezienia trwałych wartości w otaczającym poetę świecie.
Nagromadzenie przykładów zjawisk ulotnych i przemijających służy
autorowi do wyeksponowania pointy, w której stwierdza, iż jedyną nie
przemijającą wartością jest jego miłość do Anny. Podobny
charakter ma wiersz "Cnota grunt wszytkiemu". Tu również dostrzec
można nagromadzenie przykładów mówiących o przywiązaniu człowieka do
rzeczy nietrwałych i przemijających. Dopiero pointa zawiera
pouczenie, iż wartością trwałą i prawdziwą jest cnota m pojmowana
jako umiejętność prowadzenia umiarkowanego, szczęśliwego i godnego
życia. Naborowski uprawiał głównie poezję kunsztowną,
wyrafinowaną. Doskonale operował teorią konceptu, tworząc
zaskakujące pointy i prowadząc czytelnika do niespodziewanych
wniosków. Jego poezja to głównie rozważania filozoficzno -
egzystencjalne. Nurtują go takie problemy, jak śmiertelność
ludzkiego ciała, poczucie nieśmiertelności duszy, przemijalność
życia, duchowy głód wieczności, istnienie człowieka w nieustannie
zmieniającym się świecie oraz potrzeba zachowania własnej
tożsamości. Niektórzy poeci pojmowali życie jako walkę ze światem i
własnymi słabościami (np. Sęp - Szarzyński), inni, przekonani o
nikłej wartości ludzkich starań, proponowali postawę bierną,
pojmując życie jako ciągłe umieranie, a śmierć jako początek
prawdziwego życia. Jeszcze inni, podkreślając nietrwałość, ale i
świetność istniejącego świata, proponowali, by przed śmiercią
nacieszyć się jego urokami. Naborowski w tych dramatycznych
rozważaniach zachowuje równowagę ducha. To prawda, że świat jest
ogromny, a człowiek to jedynie drobina, ale taki świat należy po
prostu przyjąć. Z tego przeświadczenia rodzi się poczucie równowagi,
stoicki umiar i spokój, wiara w określone wartości oraz ład życiowy,
wprowadzany przez spokojny i zrównoważony umysł człowieczy.
Wacław Potocki urodził się na południu Polski w roku 1621.
Wywodził się z szlacheckiej rodziny ariańskiej. Kształcony był w
duchu patriotyzmu i tolerancji religijnej, dlatego tak boleśnie
przeżył ustawę z roku 1658, nakazującą arianom opuszczenie
Rzeczypospolitej. By nie opu[...] kraju, przeszedł na katolicyzm.
Jego spuścizna literacka jest niezwykle obfita, obejmuje dwa zbiory
jego utworów: "Moralia abo rzeczy do obyczajów, nauk i przestróg"
(1688) i "Ogród, ale nie plewiony..." (1690). Są to poematy, liryki
religijne, wiersze polityczne, patriotyczne i okolicznościowe. Z
utworów tych wyłania się barwny obraz życia szlachecko -
ziemiańskiego XVII - wiecznej Rzeczypospolitej, nakreślony z
prawdziwym mistrzostwem oraz z zachowaniem wszelkich realiów.
Wiersze Potockiego cec[...]e język niewyszukany, ale jednocześnie
żywy, bardzo obrazowy, a przy tym czysty, nie zanieczyszczony
makaronizmami. W wierszu "Nierządem Polska stoi" Potocki
ukazuje obraz państwa w stanie całkowitego rozkładu i wewnętrznej
anarchii. Nikt nie przestrzega żadnych praw, które zresztą tworzone
są naprędce i w pośpiechu. Sprawiedliwość to puste słowo, nic nie
znaczące. Bogaci wyzyskują i uciskają biednych, panuje prawo
silniejszego, każdy dba o siebie. Najsilniejsza warstwa społeczna,
magnateria, bezwzględnie wykorzystuje drobną i średnią szlachtę,
która "dzięki" temu żyje w nędzy. Innym utworem,
krytykującym Polaków jest wiersz "Zbytki polskie", wskazujący na złe
cechy i przyzwyczajenia Polaków. Autor wylicza największe wady
narodowe: skłonność do nieustannych zabaw, rozmiłowanie w luksusie,
przywiązanie do wytwornego stroju, obżarstwo i pijaństwo.
Rzeczpospolita jest coraz biedn 192 iejsza, słabsza, zwiększa się
niebezpieczeństwo jej upadku, a tymczasem szlachta bawi się w
najlepsze. Potocki krytykuje głupotę i krótkowzroczność szlachty,
która wraz z upadkiem kraju musi utracić dotychczasowe przywileje,
bogactwa i pozycję. Z kolei wiersz "Pospolite ruszenie"
ukazuje słabość, zniewieściałość i dezorganizację polskiej szlachty.
Gdy w obozie wojskowym pospolitego ruszeni d87 a dobosz wzywa do
walki, nikt mimo bezpośredniego zagrożenia, nie staje do boju.
Ponadto dobosz o mały włos nie zostaje pobity przez... szlachtę,
oburzoną przerwaniem jej snu. Ironia Potockiego w pełni ukazuje
anarchię panującą wśród szlachty. Każdy szlachcic ma własną dumę i
nią kierowany nikogo nie chce słuchać. Wśród wielu polskich
poetów i twórców epoki baroku u Potockiego związek z krajem, ze
swoim stanem, z ziemiańskim bytowaniem wyraził się najgłębiej i
najsilniej. Wiele utworów Potockiego stanowi jakby ówczesny rachunek
obywatelskiego sumienia narodu. Tworzą one ponadto swoistą panoramę
życia szlachecko - ziemiańskiego. Potocki miał silne poczucie
społecznej odpowiedzialności pracy pisarskiej - stąd tak wiele u
niego utworów poruszających sprawy narodowe, moralne i społeczne.
Swe zadanie pojmował jako potrzebę przedstawiania przykładów
prawdziwej cnoty i właściwych postaw. Dlatego też chętnie sięgał do
dzieł historyków i moralistów rzymskich.




 Info:-Przedmiot: Barok-Zakres: Język
Polski-Autor:
 --Dodano: 2003-01-02



 
Drukuj prace

Wyślij SMSa



Zobacz więcej
...

------- Autorzy serwisu nie
odpowiadają za treść umieszczanych prac. -------






prace | p.dyplomowe | książki | ściągi | ściąga UV | forum | linki | logosy | reklama | kontakt





Ta strona pochodzi z serwisu gotowce.comCopyright © 2000-2003