Nurty w polskiej literaturze barokowej.











Piątek, 21 Kwietnia Imieniny obchodzą: Anzelm, Feliks, Bartosz
 



















  Sciaga.pl > Prace
> Barok
>
Home | Reklama | Info
| Mail






Gdzie Cz@T ???



Gdzie jestSciaga.pl
?
















Nurty w polskiej
literaturze barokowej.










kategoria:   J.polski
zakres:   Barok
dodano:   1999-07-21




W dużym
uproszczeniu mówi się, że w literaturze polskiego baroku zaistniały
dwa nurty. Pierwszy z nich to nurt dworski, drugi - ziemiański.
Nurt dworski, rozwijający się na dworach magnackich i
królewskim, reprezentują Jan Andrzej Morsztyn i Daniel Naborow- ski.
Ten typ poezji uprawiany był na wzór europejski, naśladował
zwłaszcza i wzorował się na twórczości włoskiego Marina. Był to nurt
kosmopolityczny, czerpiący z wzorów zachodnich, a z niechęcią
odnoszący się do rodzimych, polskich tradycji. Poezja dworska miała
zaskakiwać odbiorcę, bawić i uatrakcyjniać dworskie spotkania i
przyjęcia, wreszcie dowodzić mistrzostwa autora. Nurt
ziemiański (zwany inaczej sarmackim) opanował przede wszystkim
polskie dworki szlacheckie. Odmiennie od nurtu dworskiego, ogromną
wagę przykładał do rodzimych tradycji, tworzył ideologię szlachecką.
Za największych twórców uważa się Wacława Potockiego i Jana
Chryzostoma Paska. Jan Andrzej Morsztyn urodził się w roku
1620 pod Krakowem w rodzinie bogatego mieszczanina. Otrzymał
staranne wykształcenie, później poświęcił się służbie dworskiej i
dyplomatycznej. Osiadł na dworze Tęczyńskich w Sandomierskiem, gdzie
uzyskał opinię inteligentnego i wytwornego dworzanina. Poezję
tworzył dla własnej przyjemności. Był pod dużym wpływem włoskiego
poety Marina, stąd częste określenie Morsztyna mianem polskiego
marinisty. (MARINIZM to kierunek w poezji, podkreślający jej
zabawową funkcję. Według marinistów poezja miała zaskakiwać
niezwykłością formy i olśniewać czytelnika, jednocześnie go bawiąc.
Była to poezja salonowa, błyskotliwa, o błahej, nierzadko frywolnej
treści i pięknej, misternej formie. Nazwę swą zaczerpnęła od
włoskiego poety G. Mariniego). Jego twórczość zachowała się w
postaci dwóch zbiorów: "Kanikuła albo psia gwiazda" (1647) oraz
"Lutnia" (1661). Na twórczość Morsztyna składają się sonety,
epigramaty, listy poetyckie, erotyki. Dokonał także przekładu na
polski francuskiej tragedii klasycystycznej - "Cyda" Pierre'a
Corneille'a. Za Jana III Sobieskiego oskarżony został o zdradę i
zmuszony do opuszczenia kraju. Zmarł w Paryżu w roku 1693.
Szczególnie wyraźnie zaakcentowany został marinistyczny
charakter poezja Morsztyna w sonecie "Cuda miłości". Jest to wiersz,
który mówi o cierpieniach, jakie sprawia miłość. Jest ona uczuciem
bardzo skomplikowanym (podkreślić to mają liczne paradoksy). Zgodnie
z barokową ideą konceptyzmu Morsztyn oparł wiersz na wieloznaczności
i symbolice słowa "ogień". Ujawnia się on w sformułowanej na
zakończenie wiersza poincie, z której wynika, że źródłem wszelkich
cierpień podmiotu lirycznego są piękne oczy dziewczyny, przed
urokiem których nie sposób się wybronić. Inny utwór
Morsztyna to "Niestatek", żartobliwy i nieco złośliwy wiersz,
skierowany pod adresem kobiet. Poeta stosuje anaforę, rozpoczynając
każdy wers od słowa "prędzej", a następnie wyliczając szereg
niemożliwych sytuacji. Na zakończenie stwierdza natomiast, iż
prędzej nastąpią wymienione wcześniej zjawiska, niż "będzie
stateczna która białogłowa". W utworze Morsztyna - sonecie
"Do trupa" zestawione są obok siebie śmierć i miłość. Koncept
wiersza oparty został więc na zaskakującym porównaniu. Kontrasty i
paradoksy doprowadzić mają czytelnika do nieoczekiwanego wniosku.
Utwór ma charakter monologu lirycznego, skierowanego do tytułowego
trupa. W pierwszej części podmiot liryczny wylicza podobieństwa,
jakie łączą go z nieboszczykiem: obaj są zabici, bezrozumni,
skrępowani i wtrąceni w ciemność. Druga część sonetu przynosi opis
różnic. Trup bowiem milczy, kochanek może się zaś skarżyć. Zmarły
nic już nie czuje - żyjący cierpi natomiast straszliwe katusze.
Ostateczna pointa zawiera się w twierdzeniu, iż łatwiej umrzeć i
rozsypać się w proch, niż żyć, będąc miotanym przez rozpalone żądze
i namiętności. Z zestawienia tych analogii i sprzeczności nasuwa się
paradoksalny wniosek - iż zmarły jest w znacznie lepszej sytuacji
niż żyjący. Zdumiewać może tak zaskakujące przedstawienie obrazu
zakochanego człowieka, z którego wynika, iż lepiej być martwym niż
zakochanym. Lekkie, błyskotliwe wiersze o tematyce głównie
miłosnej i towarzyskiej są zasadniczą spuścizną literacką Jana
Andrzeja Morsztyna. Są one efektem znajomości reguł poetyckich,
przestrzegania zasad sztuki poetyckiej oraz sprawności językowej
zdobytej głównie przez liczne przekłady z języków obcych, a także
naśladowania znakomitych wzorów, m.in. antycznych (Horacy,
Anakreont), włoskiej (Tasso, Petrarca, Marino) i polskiej
(Kochanowski). Kunsztowna poezja Morsztyna inspirowana była nurtem
marinizmu. Stąd właśnie bierze się chęć zadziwienia czytelnika,
niezwykła ilość paradoksów, wyszukanych metafor, epitetów i
porównań. Stąd też zaczerpnięty jest konceptyzm, na którym często
poeta opierał budowę swych wierszy. Poezja Morsztyna miała charakter
intelektualny, sprawiając jednocześnie pozory żywiołowości. Były to
jednak utwory warsztatowe, powstające przez świadome zastosowanie
określonych środ- ków. Wiersze Morsztyna informują, iż
sztuka poetycka nie zawsze nastawiona jest na bezpośrednie i wierne
odtwarzanie rzeczywistości, iż poeta nie musi być prawdomówny. Są
raczej dowodem na to, iż poezja stała się jego jedynym celem i
sensem poszukiwań. Daniel Naborowski stanowi doskonały
przykład "poety doctusa", poety gruntownie wykształconego i
znającego swoje rzemiosło. Jego wszechstronne wykształcenie to efekt
studiów w Bazylei, Orleanie, a także nauk u Galileusza. Naborowski
był prawdziwym wirtuozem słowa. Jego twórczość jest niezwykle
różnorodna, ma w swym dorobku zarówno poważne wiersze o przemijaniu
ludzkiego życia, jak i frywolne żarciki. Wiersze Naborowskiego
doskonale ukazują problemy i rozterki, dręczące ludzi baroku, a
wynikające z trwającej kontrreformacji, zagubienia w świecie i obawy
przed śmiercią. Tematykę taką podejmuje np. wiersz
"Marność", który swym tytułem nawiązuje do starotestamentowej księgi
Koheleta. Księga ta mówi o sensie istnienia człowieka, o jego
stosunku do Boga i rzeczy materialnych. Przewodnią myślą całej
księgi jest stwierdzenie "vanitas, vanitatum et omnia vanitas"
(marność nad marnościami i wszystko marność). Podobnie rozpoczyna
się utwór Naborowskiego: "Świat hołduje marności". Natura ludzka
powoduje, iż człowiek dąży do zdobywania wartości materialnych,
oddalając się równocześnie od Boga. Mimo, iż wszystkie te wartości
przemijają, są bardzo nietrwałe i ulotne, stara się on je zdobyć. A
nigdy nie dadzą mu one szczęścia. Według poety jedyną stałą
wartością jest Bóg i to w jego kierunku powinno się zmierzać. Nie
należy jednak odrzucać wszystkich przedmiotów doczesnych i
ziemskich, należy jedynie zachować w swym postępowaniu umiar i
rozsądek. Życie człowieka powinno być pobożne i uczciwe, w
nieustannej bojaźni bożej. Doprowadzi to do tego, iż człowiek bez
lęku oczekiwał będzie kresu swych dni. Podobną problematykę
porusza wiersz "Krótkość żywota". Jest to efekt refleksji nad
ulotnością i przemijalnością ludzkiego życia. Dla Naborowskiego
życie to krótkie i ulotne mgnienie, znikome i często nieuchwytne w
porównaniu z ogromem wieczności. Człowiek jawi się jako drobina, a
jego życie trwa niespełna ułamek sekundy. Jego egzystencja to "dym,
wiatr, błysk, głos, punkt". Nieustannie poddawany jest on działaniu
płynącego czasu. Na świecie nic nie trwa wiecznie, wszystko
przemija. Z kolei inny utwór Naborowskiego, "Do Anny", jest
próbą znalezienia trwałych wartości w otaczającym poetę świecie.
Nagromadzenie przykładów zjawisk ulotnych i przemijających służy
autorowi do wyeksponowania pointy, w której stwierdza, iż jedyną nie
przemijającą wartością jest jego miłość do Anny. Podobny
charakter ma wiersz "Cnota grunt wszytkiemu". Tu również dostrzec
można nagromadzenie przykładów mówiących o przywiązaniu człowieka do
rzeczy nietrwałych i przemijających. Dopiero pointa zawiera
pouczenie, iż wartością trwałą i prawdziwą jest cnota m pojmowana
jako umiejętność prowadzenia umiarkowanego, szczęśliwego i godnego
życia. Naborowski uprawiał głównie poezję kunsztowną,
wyrafinowaną. Doskonale operował teorią konceptu, tworząc
zaskakujące pointy i prowadząc czytelnika do niespodziewanych
wniosków. Jego poezja to głównie rozważania filozoficzno -
egzystencjalne. Nurtują go takie problemy, jak śmiertelność
ludzkiego ciała, poczucie nieśmiertelności duszy, przemijalność
życia, duchowy głód wieczności, istnienie człowieka w nieustannie
zmieniającym się świecie oraz potrzeba zachowania własnej
tożsamości. Niektórzy poeci pojmowali życie jako walkę ze światem i
własnymi słabościami (np. Sęp - Szarzyński), inni, przekonani o
nikłej wartości ludzkich starań, proponowali postawę bierną,
pojmując życie jako ciągłe umieranie, a śmierć jako początek
prawdziwego życia. Jeszcze inni, podkreślając nietrwałość, ale i
świetność istniejącego świata, proponowali, by przed śmiercią
nacieszyć się jego urokami. Naborowski w tych dramatycznych
rozważaniach zachowuje równowagę ducha. To prawda, że świat jest
ogromny, a człowiek to jedynie drobina, ale taki świat należy po
prostu przyjąć. Z tego przeświadczenia rodzi się poczucie równowagi,
stoicki umiar i spokój, wiara w określone wartości oraz ład życiowy,
wprowadzany przez spokojny i zrównoważony umysł człowieczy.
Wacław Potocki urodził się na południu Polski w roku 1621.
Wywodził się z szlacheckiej rodziny ariańskiej. Kształcony był w
duchu patriotyzmu i tolerancji religijnej, dlatego tak boleśnie
przeżył ustawę z roku 1658, nakazującą arianom opuszczenie
Rzeczypospolitej. By nie opuszczać kraju, przeszedł na katolicyzm.
Jego spuścizna literacka jest niezwykle obfita, obejmuje dwa zbiory
jego utworów: "Moralia abo rzeczy do obyczajów, nauk i przestróg"
(1688) i "Ogród, ale nie plewiony..." (1690). Są to poematy, liryki
religijne, wiersze polityczne, patriotyczne i okolicznościowe. Z
utworów tych wyłania się barwny obraz życia szlachecko -
ziemiańskiego XVII - wiecznej Rzeczypospolitej, nakreślony z
prawdziwym mistrzostwem oraz z zachowaniem wszelkich realiów.
Wiersze Potockiego cechuje język niewyszukany, ale jednocześnie
żywy, bardzo obrazowy, a przy tym czysty, nie zanieczyszczony
makaronizmami. W wierszu "Nierządem Polska stoi" Potocki
ukazuje obraz państwa w stanie całkowitego rozkładu i wewnętrznej
anarchii. Nikt nie przestrzega żadnych praw, które zresztą tworzone
są naprędce i w pośpiechu. Sprawiedliwość to puste słowo, nic nie
znaczące. Bogaci wyzyskują i uciskają biednych, panuje prawo
silniejszego, każdy dba o siebie. Najsilniejsza warstwa społeczna,
magnateria, bezwzględnie wykorzystuje drobną i średnią szlachtę,
która "dzięki" temu żyje w nędzy. Innym utworem,
krytykującym Polaków jest wiersz "Zbytki polskie", wskazujący na złe
cechy i przyzwyczajenia Polaków. Autor wylicza największe wady
narodowe: skłonność do nieustannych zabaw, rozmiłowanie w luksusie,
przywiązanie do wytwornego stroju, obżarstwo i pijaństwo.
Rzeczpospolita jest coraz biedniejsza, słabsza, zwiększa się
niebezpieczeństwo jej upadku, a tymczasem szlachta bawi się w
najlepsze. Potocki krytykuje głupotę i krótkowzroczność szlachty,
która wraz z upadkiem kraju musi utracić dotychczasowe przywileje,
bogactwa i pozycję. Z kolei wiersz "Pospolite ruszenie"
ukazuje słabość, zniewieściałość i dezorganizację polskiej szlachty.
Gdy w obozie wojskowym pospolitego ruszenia dobosz wzywa do walki,
nikt mimo bezpośredniego zagrożenia, nie staje do boju. Ponadto
dobosz o mały włos nie zostaje pobity przez... szlachtę, oburzoną
przerwaniem jej snu. Ironia Potockiego w pełni ukazuje anarchię
panującą wśród szlachty. Każdy szlachcic ma własną dumę i nią
kierowany nikogo nie chce słuchać. Wśród wielu polskich
poetów i twórców epoki baroku u Potockiego związek z krajem, ze
swoim stanem, z ziemiańskim bytowaniem wyraził się najgłębiej i
najsilniej. Wiele utworów Potockiego stanowi jakby ówczesny rachunek
obywatelskiego sumienia narodu. Tworzą one ponadto swoistą panoramę
życia szlachecko - ziemiańskiego. Potocki miał silne poczucie
społecznej odpowiedzialności pracy pisarskiej - stąd tak wiele u
niego utworów poruszających sprawy narodowe, moralne i społeczne.
Swe zadanie pojmował jako potrzebę przedstawiania przykładów
prawdziwej cnoty i właściwych postaw. Dlatego też chętnie sięgał do
dzieł historyków i moralistów rzymskich.







Autor: Nieznany

Ocena : 3 








oceń
prace:
1 2 3 4 5 6


Home | Reklama | Info
| Mail


Prace | Pomoc | Książki | Artykuły | News | Katalog | Forum
| Rozrywka






Wszelkie prawa zastrzeżone / All
rights reserved  Sciaga.pl
2000