Tkanki, narządy i układy narządów człowieka
1. Tkanka nabłonkowa
" urozmaicona budowa
" zwarty układ komórek, niemal brak substancji międzykomórkowej, utrzymywany dzięki tzw.
błonie podstawnej oraz różnym połączeniom międzykomórkowym
" nieunaczynione, pobieranie substancji odżywczych z leżących pod nią tkanek łącznych
" zdolne do podziałów, duże możliwości regeneracyjne
Podział ze względu na budowę
" Jednowarstwowe
 płaski
Występuje tam, gdzie warstwa oddzielająca nie powinna utrudniać transportu
substancji, np. w pęcherzykach płucnych, naczyniach krwionośnych, sercu, nerkach
(współtworzy torebki ciałek nerkowych). Jądra umieszczone centralnie.
 sześcienny (brukowy, kostkowy)
Budują go komórki równościenne, w których jądra umieszczone są centralnie.
Występuje w kanalikach nerkowych i końcowych odcinkach gruczołów.
 walcowaty (cylindryczny)
Tworzą go wysokie komórki o kształcie nieregularnych graniastosłupów. Jądra znajdują
się w spodniej warstwie cytoplazmy, zaraz nad błoną podstawną. Występuje przede
wszystkim w przewodzie pokarmowym (od żołądka do odbytnicy) oraz w jajowodach.
W jelicie cienkim komórki tego nabłonka posiadają mikrokosmki, które wielokrotnie
zwiększają powierzchnię wchłaniania. Komórki nabłonka jajowodu posiadają rzęski.
 wielorzędowy
Tworzą go wysokie komórki przypominające powyginane graniastosłupy oraz niższe o
klinowym kształcie. Jądra umieszczone na różnej wysokości. Występuje w drogach
oddechowych (jamie nosowej, krtani, tchawicy i oskrzelach). Na powierzchni
występują rzęski pomagające usuwać zanieczyszczenia.
" Wielowarstwowe
 płaski
Zbudowany z kilku warstw komórek, zewnętrzne są spłaszczone. Intensywne podziały
w głębszych warstwach. Stałe odnawianie się. Występuje w jamie ustnej (do przełyku
włącznie), w pochwie, na przedniej części rogówki oka, współtworzy naszą skórę.
Wierzchnie warstwy rogowacieją i obumierają, tworząc elastyczną powłokę ochronną.
Podział ze względu na funkcję
" Pokrywające (wielowarstwowe, jednowarstwowy płaski)
" Gruczołowe (zawierają liczne komórki zdolne do produkcji substancji)
" Zmysłowe (współtworzą narządy zmysłów)
Tkanka Å‚Ä…czna
" funkcje wypełniające, odżywcze, transportowe, mechaniczne (szkieletotwórcze), obronne
" składa się z istoty międzykomórkowej oraz komórek
" istota międzykom. zawiera subst. podst. - galaretowaty śluz (w tk. łącznych właściwych) lub
zmineralizowaną substancję podstawową (w niektórych tk. łącznych oporowych)
" w istocie podstawowej są zanurzone komórki i trzy rodzaje włókien białkowych:
-włókna kolagenowe
Zbudowane z nierozpuszczalnego w wodzie, złożonego białka o nazwie kolagen, duża
odporność na rozrywanie, liczne występowanie w ścięgnach, chrząstkach i kościach.
-włókna sprężyste
Zbudowane z elastyny, tworzą nieregularną, sprężystą sieć, dającą się znacznie
rozciągać, mała odporność na zerwanie. Występowanie w ścianach naczyń
krwionośnych i w chrząstce sprężystej.
-włókna retikulinowe
Tworzą pojedyncze, delikatne włókienka, stanowią subtelne rusztowanie w niektórych
narządach, np. w zrębie węzłów chłonnych.
Tkanki łączne właściwe
Cechą charakterystyczną jest brak substancji twardych w istocie międzykomórkowej, duże
możliwości regeneracyjne i znaczny udział w metabolizmie ustroju.
" tkanka Å‚Ä…czna wiotka
Zawiera dość liczne włókna retikulinowe, otacza naczynia krwionośne, nerwy i mięsnie,
wspólnie z tkanką tłuszczową współtworzy warstwę podskórną.
" tkanka Å‚Ä…czna zbita
Zawiera liczne włókna kolagenowe, przy ich regularnym układzie buduje ścięgna i torebki
stawowe, przy nieregularnym (w skórze właściwej) umożliwia silne odkształcanie.
" tkanka łączna tłuszczowa
Stanowi rezerwę metaboliczną. W warunkach nadwyżki substancji odż. jej liczne komórki
syntetyzują i odkładają w swojej cytoplaz
mie tłuszcze obojętne. Ponadto podskórna
warstwa tej tkanki pełni rolę termoizolacyjną.
 żółta
 brunatna
" tkanka Å‚Ä…czna siateczkowata
Jest bogato unaczyniona i ma bardzo delikatną budowę. Jej komórki kontaktują się ze
sobą za pomocą licznych wypustek. Powstaje w ten sposób przestrzenna sieć, a jej puste
miejsca wypełnia gąbczasta substancja podstawowa, bogata we włókna retikulinowe. Ta
tkanka tworzy takie narządy jak węzły chłonne, grasica oraz zrąb szpiku kostnego.
" tkanka Å‚Ä…czna zarodkowa
Tworzy się tylko w okr. zarodkowym, galaretowata subst. podst. pozbawiona włókien.
Tkanki Å‚Ä…czne oporowe
" tkanka chrzęstna
Nie jest unaczyniona (odżywanie zachodzi dyfuzyjnie) ani unerwiona. W dojrzałej postaci
składa się z istoty międzykomórkowej, w której zanurzone są włókna białkowe oraz
elementy komórkowe, głównie komórki chrzęstne  chondrocyty. Grupy kilku komórek
chrzęstnych wypełniają jamki chrzęstne w istocie podstawowej.
W wypadku urazu mechanicznego, chondrocyty przekształcają się w komórki
chrząstkogubne, które rozpuszczają chrząstkę. Pewna część komórek przekształca się
jednocześnie w komórki chrząstkotwórcze, co pozwala uzupełnić ubytki w tkance.
 szklista
Tworzy nasz szkielet w okresie zarodkowym i płodowym, buduje powierzchnie
stawowe i przymostkowe części żeber. W półprzezr. mleczno-lśniącej istocie podst.
znajdują się liczne grupy chondrocytów, a między nimi  włókna kolagenowe.
 sprężysta
Występuje w małżowinie usznej, współtworzy też część chrząstek krtani i nagłośni. W
istocie podst. zanurzona jest delikatna siateczka włókien elastycznych. Nie ulega
mineralizacji.
 włóknista
W subst. podst. licznie występują grube pęczki włókien kolagenowych, nadaje to dużą
wytrzymałość na zerwanie. Występowanie w miejscach przyczepu ścięgien do kości,
współtworzy także krążki międzykręgowe w kręgosłupie.
" tkanka kostna
Powstaje w drodze kostnienia tkanki chrzęstnej szklistej, lub tkanki łącznej właściwej. W
odróżnieniu od chrząstek, kości są bogato unaczynione i unerwione. Tkanka kostna jest
aktywna pod względem metabolicznym, i jest cały czas przebudowywana.
W istocie międzykomórkowej kości zanurzone są liczne włókna kolagenowe, zwane tutaj
osseinowymi. Subst. podst. ulega silnemu wysyceniu solami mineralnymi, głównie
wapnia. Powodują one, że jest ona twarda i wytrzymała na duże obciążenia mechaniczne.
W istocie międzykomórkowej znajdują się też liczne jamki kostne z komórkami 
osteocytami. Z wiekiem ilość elementów organicznych maleje na rzecz nieorganicznych,
dlatego kości stają się bardziej kruche i łamliwe. W dojrzałych kościach włókna
kolagenowe sÄ… zatopione w subst. podst., tworzÄ…c tzw. blaszki kostne.
 zbita
Pojedyncza blaszka kostna przypomina rynnę  jest łukowato zagięta wzdłuż drugiej
osi. Zwarty układ licznych blaszek otacza koncentrycznie kanał Haversa  na przekroju
poprzecznym widać blaszki jako łuki otaczające światło kanału. Taka pojedyncza
jednostka budulcowa to osteon. Pomiędzy nimi znajduje się istota międzykom. Kanały
Haversa tworzą system Haversa, w którym przebiegają naczynia krwionośne,
limfatyczne i nerwy.
Tkanka kostna zbita tworzy przede wszystkim ramiona długich dz
wigni w szkielecie 
buduje trzony kości długich, w czaszce współtworzy kości osłaniające mózgowie.
 gÄ…bczasta
Podstawę konstrukcyjną tworzą blaszki kostne ciasno owinięte wokół siebie, tzw.
beleczki kostne. Tworzą one przestrzenną sieć. Przestrzenie między nimi wypełnia
szpik kostny. Ażurowe ułożenie pozwala na amortyzowanie przeciążeń, co jest istotne
w pracujących stawach, dlatego tkanka ta występuje głównie w końcowych częściach
kości długich.
Cecha Tkanka zbita Tkanka gÄ…bczasta
Występowanie trzony kości długich końce kości długich
Podst. elem. konstrukcyjny osteon beleczki kostne
Szpik kostny nie tak
Kanały Haversa tak nie
Amortyzacja przeciążeń brak duża
Regeneracja mała duża
Zdolności regeneracyjne kości są duże. W miejscu uszkodzenia tzw. komórki kościogubne
lokalnie rozpuszczają kość. W tym czasie komórki kościotwórcze uzupełniają ubytki bądz

spajajÄ… fragmenty kostne.
Cecha Tkanka chrzęstna Tkanka kostna
Chondrocyty tak nie
Blaszki kostne nie tak
Elementy budulcowe chondrocyty osteocyty
Szybka regeneracja tak nie
Twardość mała wysoka
Mineralizacja nie tak
Tkanki łączne płynne: krew i limfa
" Krew
Krew składa się z substancji międzykomórkowej  osocza, oraz elementów morfotycznych
 krwinek (czerwonych erytrocytów, białych leukocytów oraz płytek krwi  trombocytów).
Osocze jest lekko żółtawą cieczą zawierającą ok. 90% wody, rozpuszczone związki
organiczne (ok. 9%) - z czego większość stanowią białka oraz fibrynogen odpowiedzialny
za tworzenie skrzepów. W osoczu jest rozpuszczona także glukoza oraz niewielka ilość
wolnych kwasów tłuszczowych, hormonów i mocznika. Zw. nieorganiczne stanowią 1%
osocza i są to głównie chlorek sodu, jony wapnia, potasu, magnezu oraz żelaza.
Elementy morfotyczne krwi powstają głównie w czerwonym szpiku kostnym, który
wypełnia m. in. jamy szpikowe kości długich i płaskich. Od 6-7 r życia ten rodzaj szpiku jest
zastępowany przez szpik żółty (tłuszczowy), który nie spełnia funkcji krwiotwórczej. U
dorosłego człowieka szpik czerwony zachowuje się w tkance kostnej gąbczastej, natomiast
żółty  w jamach szpikowych kości długich.
Krew dostarcza tlen z płuc do wszystkich komórek ciała (rola oddechowa), zaopatruje
wszystkie komórki w materiały budulcowe i energetyczne (rola odżywcza), transportuje
zbędne i szkodliwe produkty metabolizmu (rola wydalnicza), bierze udział w procesach
odpornościowych (rola immunologiczna), rozprowadza ciepło, pomaga w utrzymaniu
stałej temperatury ciała (rola termoregulacyjna).
Podział leukocytów:
 Granulocyty
Posiadają swoiste ziarnistości w cytoplazmie oraz płatowate jądro. Neutrofile
stanowią ok. 60% wszystkich leukocytów. Ich funkcją jest obrona przed infekcjami.
Eozynofile stanowią ok 3%, niszczą obce białka, np. alergenne, tworzone są także
przy zarażeniu pasożytami, oraz w czasie zakaz
nych chorób bakteryjnych. Bazofile
stanowią ok 0,5-1% wszystkich leukocytów.
 Agranulocyty
 Limfocyty (25-35%)
Posiadają duże, kuliste jądro, mają kształt okrągławy. Do krwi dostają się mało
aktywne, są pobudzane przez kontakt z alergenem. Wyróżniamy limfocyty T
(dojrzewające w grasicy), oraz limfocyty B (szpikozależne, niedojrzewające w
grasicy, żyją 4-10 dni, produkują przeciw ciała).
 Monocyty (5-8%)
Mają zdolność wydostawania się poza światło naczyń układu krążenia,
szybkiego ruchu pełzakowatego i są komórkami żernymi. Dojrzałe nazywa się
makrofagami. Żyją 3-5 dni. Pożerają we krwi ogromne ilości bakterii i
skrawków obumarłych tkanek.
Cecha Erytrocyty Leukocyty Trombocyty
Liczba [/mmł] 4,5 - 7 mln 6-9 tys. 200-400 tys.
Miejsce wytwarz. czerwony szpik kostny układ limfatyczny, szpik kostny
czerwony szpik kostny
Czas życia 100-120 dni 4-10 dni (limfocyty B) 8-10 dni
3-5 dni (monocyty)
Miejsce rozkładu śledziona, wątroba śledziona śledziona
Kształt komórki okrągłe, dwuwklęsłe kulisty różnorodny
Jądro brak (tylko faza płatowate, kuliste nie
rozwoju)
Barwnik hemoglobina - tak
Rodzaje - - granulocyty: -
neutrofile, eozynofile,
bazofile
- agranulocyty:
limfocyty (T/B),
monocyty
Funkcje transport tlenu i CO‚ obrona przed udziaÅ‚ w procesie
infekcjami, niszczenie krzepnięcia krwi,
obcych organizmów homeostaza
" Limfa (chłonka)
Pośredniczy w dwustronnej wymianie substancji pomiędzy krwią i innymi tkankami. W
skład chłonki wchodzi nieupostaciowane osocze, zbliżone składem do osocza krwi, z
jedynie większą zaw. tłuszczu. Spośród elementów morfotycznych większość stanowią
limfocyty. Chłonka spełnia więc także rolę odpornościową.
Tkanka mięśniowa
Podstawową jednostką czynnościową każdego mięśnia jest włókno mięśniowe. Tak określa się
zarówno pojedynczą komórkę mięśniową gładką, jak i wielojądrzaste włókno mięśnia poprzecznie
prążkowanego szkieletowego. W cytoplazmie włókien mięśniowych koncentrują się białka
kurczliwe, tworząc filamenty. Występują ich dwa rodzaje:
 cienkie, w których skład wchodzi białko o nazwie aktyna
 grube, w których skład wchodzi białko  miozyna
Filamenty zorganizowane są w miofibryle (włókienka kurczliwe). Prążki jasne zawierają fibryle
aktynowe, a ciemne  głównie miozynowe.
Rodzaje tkanki mięśniowej
 Tkanka mięśniowa poprzecznie prążkowana szkieletowa
Tkanka ta buduje aktywną część układu ruchu. Włókna w mięśniu ułożone są równolegle
do siebie, co zwiększa siłę skurczu. Ich wnętrze jest wypełnione głównie pęczkami
miofibryli. Spłaszczone jądra komórkowe, których liczba może dochodzić do kilkuset w
jednym włóknie, znajdują się na obrzeżach komórki. Mięśnie te są dobrze ukrwione i
unerwione, ich skurcz zależy od naszej woli. Skurcz szybki, szybkie męczenie się tkanki.
 Tkanka mięśniowa poprzecznie prążkowana serca
Podstawowe jednostki budulcowe tkanki serca sÄ… jedno-, rzadko dwujÄ…drzastymi
komórkami. Miejsca połączeń międzykomórkowych nazwane zostały wstawkami. W
 oczkach sieci komórkowej występują liczne naczynia krwionośne. Skurcze serca są
niezależne od naszej woli, chociaż pośrednio możemy na nie wpływać. Skurcz dość szybki,
rytmiczny. Nie występuje męczenie się.
 Tkanka mięśniowa gładka
Współtworzy ściany narządów wewnętrznych: przewodu pokarmowego, naczyń
krwionośnych, limfatycznych i narządów moczowo-płciowych. Włókna gładkie skupiają się
najczęściej w pasma, bądz
w błony mięśniowe. Mogą pozostawać w długotrwałym
skurczu, nawet przy niedoborze tlenu. Zbudowana jest z jednojÄ…drzastych wrzecionowych
komórek, cytoplazmę wypełniają liczne miofibryle, ilość białek kurczliwych jest mniejsza
niż we włóknach poprzecznie prążkowanych, ułożenie filamentów jest nieregularne,
skurcze są niezależne od naszej woli. Skurcz wolny.
Tkanka nerwowa i glejowa
Podstawową jednostką anatomiczną tej tkanki są komórki nerwowe (neurony) oraz komórki
glejowe. Komórki glejowe są odpowiedzialne za odżywanie i ochronę komórek nerwowych.
Zadaniem neuronów jest szybkie przesyłanie informacji wzdłuż komórki, od dendrytu do neurytu.
Dendryty zwykle są krótkie i mają drzewkowaty kształt. Neuryt (akson) rozgałęzia się na końcu,
zwykle jest jeden na komórkę, i może osiągać długość do 1m. Długie wypustki kończące się w
znacznej odległości od ciała komórki nerwowej to włókna nerwowe. Wiele włókien, np. neuryty
przewodzące impulsy z rdzenia kręgowego do mięśni szkieletowych, są grube i mają osłonkę
rdzenną (mielinową) oraz komórkową. W miejscach styku komórek osłonkowych występują
przerwy w osłonce rdzennej. Są to przewężenia Ranviera. Osłonka mielinowa jest dobrym
izolatorem elektrycznym. Zdolności regeneracyjne są małe.
Złącza pomiędzy komórkami nerwowymi to synapsy. Gdy impuls osiąga zakończenie neurytu
(błonę presynaptyczną), do szczeliny synaptycznej otwierają się pęcherzyki zawierające mediator
(np. acetyloholinę lub noradrenalinę). Dyfuduje on przez szczelinę i pobudza białkowe receptory
w błonie postsynaptycznej, wyzwalając w kolejnej komórce impuls nerwowy. Istnieją także
synapsy nerwowo-mięśniowe i nerwowo-gruczołowe.