Nauczanie przedszkolne i zintegrowane
Innowacyjne metody pracy w przedszkolu
Krystyna Cichowska  Pieróg
Przedszkole Miejskie Nr 20 w Mielcu
Myślenie w 6 kapeluszach wg Edwarda de Bono
Edward de Bono jest światowym autorytetem w dziedzinie tzw. technik
twórczego myślenia. Jego programy są realizowane w wielu przedszkolach i szko-
łach w Europie Zachodniej. Metoda  6 myślowych kapeluszy jest stosowana w
procesie twórczego rozwiązywania problemu. W każdym kapeluszu, w zależności
od koloru, myśli się nieco inaczej. 6 różnorodnych kapeluszy symbolizuje sześć
różnych sposobów myślenia, analizy, rozwiązywania problemów i argumentacji.
Kapelusz biały: FAKTY
Biały to czystość. Zakładając biały kapelusz kierujemy uwagę na  czyste dane,
fakty, informacje.
Kapelusz czerwony: EMOCJE
Czerwień jest kolorem emocji (czerwone serce). Zakładając kapelusz czerwony
kierujemy uwagę na emocje, które odczuwamy w związku z sytuacją problemową.
W czerwonym kapeluszu mamy prawo wyrażać swoje odczucia na gorąco, wyrażać
to, co odczuwamy w związku z tą sprawą, z tym pomysłem, mówić, czy to nam się
podoba, czy nie, czy coś budzi niepokój lub zachwyt. Odczuć emocjonalnych nie
należy uzasadniać (bo wtedy myśli się w innym kapeluszu).
Kapelusz żółty: OPTYMIZM
Kolor żółty jest kolorem złota, korzyści, zysków. Widzenie spraw przez
optymistyczne okulary. Myśląc w żółtym kapeluszu szukamy wyłącznie korzyści,
zalet, dobrych stron danego rozwiązania.
Kapelusz czarny: PESYMIZM
Kolor czarny kojarzy się z krytyką, przerysowaniem sytuacji, zagrożeniem,
niepowodzeniem. Zakładając czarny kapelusz szukamy negatywnych stron danego
rozwiązania. Wskazujemy na wady, niedociągnięcia, braki, zagrożenia, uboczne
skutki. Czarny kapelusz chroni nas przed popełnieniem błędów, nakazuje myśleć
krytycznie i szukać prawdy przez wynajdywanie błędów. Czarny kapelusz musi
pokazać dane, które uzasadniają wyrażanie negatywnego stanowiska w określonej
sprawie.
37
Krystyna Cichowska  Pieróg  Innowacyjne metody pracy w przedszkolu
Kapelusz niebieski: RÓWNOWAGA
Kolor niebieski to kolor nieba, które jest nad nami. To kolor chłodnego,
bezstronnego obserwatora, który ogląda  z góry , to co się dzieje. Zakładając
niebieski kapelusz przyglądamy się procesowi rozwiązywania problemu z lotu
ptaka (z góry). Obserwujemy przebieg i organizację pracy myślowej. Niebieski
kapelusz zakłada zawsze osoba kierująca grupą (nauczyciel).
Kapelusz zielony: MOŻLIWOŚCI
Kolor zielony to kolor innowacyjnych badaczy. Zakładając zielony kapelusz
szukamy nowych, twórczych rozwiązań, pomysłów, możliwości, propozycji.
Myślenie w zielonym kapeluszu to myślenie aktywne, kreatywne, innowacyjne,
niestandardowe.
Edward de Bono nie określa kolejności używania kapeluszy, gdyż różne
sytuacje problemowe wymagają innej kolejności zakładania kapeluszy. Jednakże
istnieją pewne zasady, którymi można się kierować:
Jeśli problem wzbudza emocje zakładamy najpierw czerwony kapelusz, by je
sobie uświadomić i zwerbalizować.
Jeśli problem nie wzbudza silniejszych emocji, zakładamy biały kapelusz,
następnie zielony, żółty, czarny i czerwony.
Najpierw zakładamy żółty kapelusz potem czarny (nie odwrotnie), gdyż trudniej
jest znalez
ć pozytywne strony pomysłu po negatywnych.
Każdego kapelusza można używać dowolną ilość razy.
Zawsze na końcu zakładamy kapelusz czerwony, by stwierdzić, jak nam się
podoba ostateczny pomysł.
Metoda  6 myślowych kapeluszy Edwarda de Bono przynosi bardzo dobre
efekty podczas rozwiązywania sytuacji problemowej  dzieci wspólnie wypracowu-
ją zasady postępowania. Inną ważną zaletą tej metody jest to, że kształci ona
aktywną postawę wobec sytuacji problemowej. Dziecko przestaje traktować
pojawienie się problemu jako efekt finalny niekorzystnego splotu okoliczności (na
zasadzie: to koniec  mam problem). Pojawienie się problemu staje się wyzwaniem
(mam problem  a więc muszę go rozwiązać), początkiem pracy myślowej, mobili-
zuje dziecko do podejmowania wysiłku intelektualnego, który staje się przyjemnoś-
cią, gdyż przynosi wymierne korzyści  rozwiązanie problemu. Poza tym rozwiązy-
wanie problemu w grupie daje dzieciom poczucie bezpieczeństwa, wzajemnie ich
inspiruje, generuje pomysły. Dzieci nabywają umiejętności twórczego rozwiązy-
wania problemów w zespole.
Edward de Bono proponuje nowe sposoby myślenia  poprzez zadawanie
prowokacyjnych pytań dzieciom:  Co by było, gdyby...?
Prowokacje, Hipotezy, Fantazje to narzędzia myślowe wg Edwarda de Bono,
poszerzają pomysłowość, rozkręcają myślenie i produkują innowacyjne idee. W ten
sposób możemy tworzyć nowe rozwiązania, możliwości, oryginalne pomysły.
38
CKPiDN w Mielcu  Zeszyty nauczycielskie  Nr 1/2004
Myślenie twórcze jest umiejętnością, którą można i należy rozwijać u małego
dziecka, stosując techniki twórczego myślenia: Kapelusze myślowe, Prowokacje,
Hipotezy i Fantazje. Prowokacje i Fantazje mobilizują umysł dziecka do stawiania
odpowiedzi na pytanie  Co by było, gdyby...? .
Przykłady:
PROWOKACJA:
Nie byłoby grubasów
Nie byłoby sklepów
Co by było, gdyby człowiek spożywczych
nie musiał jeść?
Rodzice mieliby więcej
pieniędzy
Mamy nie musiałyby gotować
obiadów
HIPOTEZY: Dlaczego dzieci się biją? (spróbuj wysunąć kilka hipotez)
FANTAZJE: Co by było, gdybyś złowił złotą rybkę?
Co by było, gdybyś mógł latać jak ptak?
Buddyjska terapia uspokajająca wg K. G. Junga
Słowo  mandala  znaczy centrum, obwód, koło. Motyw koła jest wszędzie 
istnieje od zarania dziejów człowieka. Ideę mandali do współczesnej psychologii
wprowadził Karl Gustaw Jung  szwajcarski psychiatra. Jung odkrył, że rysowanie
i malowanie mandali jest naturalną częścią procesu indywidualizacji. Zachęcał
swoich pacjentów do zawierzenia wyobraz
ni i spontanicznego tworzenia mandali
bez z góry zaplanowanego wzoru. Mandala może być stosowana jako skuteczna
droga  narzędzie odkrywania siebie. Tworząc mandalę komponujemy osobisty
symbol, który ujawnia kim jesteśmy w danym momencie. Mandala znalazła
zastosowanie w psychoterapii. Szwajcarski psycholog K. G. Jung (1875  1961)
zainteresował się uzdrawiającym wpływem na duszę obrazów wpisanych w koło.
Stwierdził, że malowanie mandali zarówno zdrowym jak też chorym psychicznie
pozwala osiągnąć spokój i opanowanie.. Wyjątkowo pozytywnie na pracę przy
mandali reagują nerwowe i  trudne dzieci. Systematyczna praca z okrągłymi
obrazkami nadzwyczajnie wspomaga rozwój dziecięcej osobowości. Mandala
poprawia u dzieci koncentrację. Dzieci nadpobudliwe, które nie potrafią usiedzieć
w spokoju i ciszy uspakajają się dzięki mandali. Z kolei dzieci niechętne do
39
Krystyna Cichowska  Pieróg  Innowacyjne metody pracy w przedszkolu
działania, dzięki energii wyzwalanej przez pracę z mandalą stają się aktywniejsze
i weselsze. Przy wprowadzeniu mandali bardzo ważna jest rozmowa wstępna
o mandalach. Dziecko ma dobrze przyjrzeć się mandali  uspokoi się. Zaczyna
malować mandalę od zewnątrz w kierunku środka. Okręg zaczynamy malować
w dowolnym kolorze  ten kolor oznacza stosunek z otoczeniem. Wybór kolorów
zależy od dziecka, które rysuje mandalę. Użyte kolory i formy są odbiciem procesu
życia. Kolor w mandalach wyraża najgłębsze myśli, odczucia, intuicje a nawet
doznania fizyczne.
Lekarz  psychiatra K. G. Jung podczas jednego ze swych życiowych kryzysów
nieświadomie malował zawsze okrągłe kształty, które miały być odbiciem jego
stanu ducha. Wówczas nie wiedział, że jego  obrazy duszy mają formę mandali.
Z czasem stwierdził, że malowanie mandali łagodzi wewnętrzne wzburzenie i leczy
rany. Zanim przezwyciężył własny kryzys minęło 10 lat. Po tym czasie została
uleczona jego osobowość. W dalszej pracy Jung jako lekarz, w leczeniu nerwic,
schizofrenii i innych chorób psychicznych proponował pacjentom terapię buddyjską
 dzięki tej metodzie pacjenci aktywnie angażują się w proces uzdrowienia.
 Korzyści wynikające ze stosowania terapii buddyjskiej:
 mandala rozwija twórczą wyobraz
nię;
 mandala przywraca spokój, opanowanie zarówno chorym jak i zdrowym;
 mandala ma wyjątkowy wpływ na dzieci nerwowe i niespokojne;
 malując mandalę dzieci i dorośli uspakajają się i koncentrują;
 mandala pomaga opanować pośpiech, nerwowość, niepokój i stres;
 rysując mandalę pracujemy nad emocjami dzieci, nie robimy mandali po to
by zdiagnozować dziecko, lecz po to by skupić dziecko przez pewien czas
przy malowaniu mandali.
Bibliografia:
1. de Bono E.: Naucz swoje dziecko myśleć. Prima, Warszawa 1994.
2. de Bono E.: Sześć kapeluszy, czyli sześć sposobów myślenia. Medium, 1996.
3. Bonstingl J. J.: Szkoły Jakości, wprowadzenie do TQM w edukacji. CODN
1996.
4. Karolak W.: Twoja Mandala.
5. Wuillemet S., Cavelius A. A.:, Mandala  buddyjska terapia uspakajająca.
40
CKPiDN w Mielcu  Zeszyty nauczycielskie  Nr 1/2004
Przykładowy scenariusz
Temat: Co by było, gdyby& ?  twórcze rozwiązywanie sytuacji problemowej
w zespole
Cele:
 wykorzystanie metody aktywizującej  6 myślowych kapeluszy w twór-
czym myśleniu dzieci;
 kształcenie aktywnej postawy wobec sytuacji problemowej;
 dostarczenie wiadomości i doświadczeń ułatwiających zachowanie się
dzieci w konkretnej sytuacji życiowej;
 rozwiązywanie problemów;
 rozwijanie twórczej wyobraz
ni poprzez tworzenie i kolorowanie mandali.
Cele operacyjne (przewidywane osiągnięcia i umiejętności dzieci):
Dziecko:
 potrafi myśleć twórczo;
 współdziała w zespole podczas twórczego rozwiązywania problemu;
 potrafi myśleć krytycznie w konkretnej sytuacji problemowej;
 umie poprawnie się wypowiadać;
 potrafi uświadomić sobie i nazwać własne uczucie w związku z danym
problemem;
 słucha uważnie i rozumie wypowiedzi kolegów;
 przestrzega kolejności w wypowiadaniu się;
 rozwija własne zdolności poznawcze: pamięć, koncentrację, uwagę, myślenie;
 odczuwa potrzebę opiekowania się zwierzętami;
 zna kolory i potrafi je prawidłowo nazwać;
 potrafi nadać tytuł ilustracji (mandala).
Środki dydaktyczne: kolorowe kapelusze: biały, czerwony, żółty, czarny, zielony,
niebieski, koła wycięte z białego kartonu, kredki woskowe  wszystkie kolory,
pisaki.
Forma: grupowa.
Przebieg:
1. Zawiązanie kręgu rozpoczynającego zajęcie  powitanie poprzez puszczenie
 Iskierki przyjaz
ni .
2. Nauczycielka zakłada biały kapelusz i przedstawia sytuację problemową:
Nie uwierzycie, co mi się dzisiaj przydarzyło. Rano ktoś dzwonił do drzwi,
otworzyłam  nikogo nie było. Już zamykałam drzwi, kiedy zauważyłam tekturowe
pudełko. Zajrzałam do środka, i nie zgadniecie, co tam było! Maleńki piesek! Był
prześliczny: biały w czarne łatki, cały trząsł się z zimna, albo ze strachu. Kiedy go
41
Krystyna Cichowska  Pieróg  Innowacyjne metody pracy w przedszkolu
wzięłam na ręce wtulił się we mnie i zaczął szczekać. Nie mogłam go tak zostawić,
więc zabrałam pieska do domu. Teraz mam problem, bo nie wiem czy powinnam
zatrzymać pieska, czy go komuś oddać. Nie mogę o tym myśleć. Pomóżcie mi podjąć
decyzję.
3. Pomyślcie w żółtym kapeluszu i powiedzcie mi, dlaczego powinnam
zatrzymać pieska u siebie. Jakie korzyści będę z tego miała? Co dobrego
wyniknie z tego, że będę miała małego pieska w domu?
4. Dziecko, które chce przedstawić swój argument zakłada żółty kapelusz na
głowę. Po zakończeniu swojej wypowiedzi przekazuje kapelusz kolejnemu
dziecku. Przewidywane argumenty przedstawiane przez dzieci:
 z pieskiem można się bawić;
 jak piesek jest w domu, to jest wesoło;
 piesek będzie pilnował domu;
 pieska można nauczyć wielu czynności.
5. Następnie odkładamy żółty kapelusz i szukamy argumentów w czarnym
kapeluszu. Kapelusz czarny jest przeciwstawny do kapelusza żółtego.
Zakładając czarny kapelusz szukamy negatywnych stron danego rozwiązania.
Wskazujemy zagrożenia i uboczne skutki. Przewidywane argumenty przedsta-
wiane przez dzieci w czarnym kapeluszu:
 piesek może ugryz
ć;
 piesek może podrapać;
 piesek może być chory;
 piesek może mieć wściekliznę;
 piesek może mieć robaki;
 piesek może robić bałagan w domu, roznosi buty, drapie tapety, fotele,
meble, dywany ...;
 piesek brudzi i trzeba po nim sprzątać;
 pieskowi trzeba kupować jedzenie i będzie mniej pieniędzy na zabawki.
6. Po wysłuchaniu tych argumentów stwierdzam, że nie mogę zatrzymać pieska
w domu. Proszę dzieci, żeby założyły zielony kapelusz i pomyślały, co powin-
nam zrobić. Jednocześnie przypominam dzieciom, że zbliża się zima i nie będę
mogła wypuścić pieska na podwórko. Przewidywane argumenty przedstawione
przez dzieci w zielonym kapeluszu:
 można pieska komuś oddać;
 można pieska sprzedać;
 można pieska oddać do schroniska.
7. Teraz zakładamy czerwony kapelusz (emocje) i zdecydujcie, co będzie
najlepsze dla pieska?
Najlepiej będzie pieska oddać.
42
CKPiDN w Mielcu  Zeszyty nauczycielskie  Nr 1/2004
8. I znów pojawia się problem: Jak znalez
ć nowy dom dla pieska?. Zakładamy
kapelusz niebieski i z góry rozwiązujemy problem: napiszemy ogłoszenie,
dopóki ktoś po pieska się nie zgłosi, piesek pozostanie u mnie. A teraz
pomóżcie mi zredagować ogłoszenie. Co musi być napisane na ogłoszeniu?
 Znalazłam małego pieska, białego w czarne łatki. Jest do odebrania pod
adresem: Krystyna Pieróg ul. Karłowicza 3, 39-300 Mielec i jeszcze numer
telefonu .
Ja rozwieszę ogłoszenie na Tablicy Ogłoszeń niedaleko mojego domu.
A teraz spróbujcie pomyśleć i powiedzcie, co by było, gdyby na świecie nie było
psów?.
Przewidywane odpowiedzi dzieci:
 nie miałby kto pilnować domu;
 nie miałby kto pomóc policjantowi wytropić śladów złodzieja, przestępcy;
 byłoby smutno bez psów;
 nie miałby kto szczekać;
 nie produkowaliby  Karmy dla psów i innych psich przysmaków;
 rodzice mieliby więcej pieniędzy, bo nie kupowaliby jedzenia dla psów.
9. Ćwiczenia ruchowe: do marszu Radetzkiego dzieci wykonują następujące
figury w układzie:
 marsz w parach dookoła sali w kole;
 osiem taktów  figura  tunel ;
 osiem taktów  figura  łódeczki ;
 osiem taktów   łańcuszek po kole ;
 osiem taktów   taniec w kółeczkach ;
 osiem taktów  figura  czwórki .
10. Kolejno szeregi w  czwórkach wycofują się pod tablicę, na której wisi flaga
Unii Europejskiej. W czterech taktach podchodzą do przodu i chowają się pod
flagę, co symbolizuje wejście Polski do UE. Zrzucenie flagi na bok, przyjęcie
postawy na  baczność i odśpiewanie hymnu  Oda do radości  hymnu UE.
Teraz dzieci siadają do stolików. Każde dziecko otrzymuje kartkę w kształcie koła
oraz jeden pisak. Na swojej kartce dzieci rysują na środku domek dla psa. Na hasło
 stop podają kartkę do kolegi po prawej stronie i rysują dowolny wzór. Na ponow-
ne hasło  stop podają kartkę do kolegi siedzącego po prawej stronie i dorysowują
coś nowego itd.... Na hasło  koniec dzieci zatrzymują kartkę przed sobą i kolorują
woskowymi kredkami. Nauczycielka pyta: Co wam przypomina ten rysunek?
(Mandalę) A teraz dzieci wymyślą tytuł do swojej mandali i napiszą go na mandali.
Dzieci wykonują zadanie.
43