Tryb uchwalania budżetu
państwa.
Wykonywanie i kontrola
wykonania budżetu państwa.
" procedura właściwa dla uchwalania
ustaw
" zawiera ona jednak odstępstwa od
zwykłego trybu ustawodawczego
Inicjatywa ustawodawcza
" Ustawy: art. 118 Konstytucji RP: posłowie, Senat,
Prezydent Rzeczypospolitej, Rada Ministrów, grupa co
najmniej 100 000 obywateli;
" Ustawa budżetowa: art. 221 Konstytucji RP:  Inicjatywa
ustawodawcza w zakresie ustawy budżetowej, ustawy o
prowizorium budżetowym, zmiany ustawy budżetowej,
(& ) przysługuje wyłącznie Radzie Ministrów .
Założenia projektu budżetu
" Przedstawiane przez Ministra Finansów Radzie Ministrów
" Uwzględniają ustalenia przyjęte w Wieloletnim Planie Finansowym Państwa
oraz w Programie Konwergencji
" Brak wskazań ustawowych co do terminu przedstawienia założeń, a także co
do treści (poza obowiązkiem uwzględnienia ustaleń WPFP oraz Programu
Konwergencji)
" ZawierajÄ… dane makroekonomiczne dotyczÄ…ce przewidywanego
kształtowania się wielkości dochodów, wydatków, PKB, inflacji i innych
wskaz
ników istotnych dla wyznaczenia granic dochodów i wydatków w
przyszłym roku budżetowym.
Przygotowanie projektu budżetu
" Odbywa się na zasadach określonych w wydawanym corocznie
rozporządzeniu Ministra Finansów na podst. art. 138 ust. 6 u.f.p.  tzw.
nocie budżetowej, określającej szczegółowy sposób, tryb i terminy
opracowania materiałów przez poszczególnych dysponentów części
budżetowych.
" Dysponenci części budżetowych opracowują i przedstawiają Ministrowi
Finansów materiały do projektu ustawy budżetowej na zasadach
określonych w ww. rozporządzeniu.
" Minister Finansów przedstawia projekt ustawy budżetowej na rok następny
wraz z uzasadnieniem Radzie Ministrów.
art. 139 ust. 2 u.f.p.
 Minister Finansów włącza do projektu ustawy budżetowej
dochody i wydatki Kancelarii Sejmu, Kancelarii Senatu, Kancelarii
Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej, Sądu Najwyższego, Trybunału
Konstytucyjnego, Krajowej Rady SÄ…downictwa, sÄ…downictwa
powszechnego i administracyjnego, Najwyższej Izby Kontroli,
Rzecznika Praw Obywatelskich, Rzecznika Praw Dziecka, Krajowej
Rady Radiofonii i Telewizji, Generalnego Inspektora Ochrony
Danych Osobowych, Instytutu Pamięci Narodowej  Komisji
Åšcigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu, Krajowego Biura
Wyborczego oraz Państwowej Inspekcji Pracy .
Uchwalenie projektu przez RadÄ™
Ministrów i przedstawienie go Sejmowi
" art. 141 ust. 1 u.f.p.:  Rada Ministrów uchwala projekt ustawy
budżetowej i wraz z uzasadnieniem przedstawia go Sejmowi w
terminie do dnia 30 września roku poprzedzającego rok
budżetowy .
" art. 222 Konstytucji RP:  Rada Ministrów przedkłada Sejmowi
najpóz
niej na 3 miesiące przed rozpoczęciem roku
budżetowego projekt ustawy budżetowej na rok następny. W
wyjątkowych przypadkach możliwe jest póz
niejsze
przedłożenie projektu .
art. 143 u.f.p.
1. Dysponenci części budżetowych, w terminie do dnia 25
paz
dziernika, przekazują informacje o przyjętych przez Radę
Ministrów w projekcie ustawy budżetowej kwotach:
1) dochodów i wydatków, w tym wynagrodzeń  jednostkom podległym;
(& )
2. W terminie do dnia 1 grudnia jednostki, o których mowa w ust. 1
pkt 1, opracowują i przekazują właściwym dysponentom części
budżetowych projekty planów finansowych na następny rok
budżetowy, zgodne z projektem ustawy budżetowej.
Uchwalenie i ogłoszenie ustawy
budżetowej
" Sejm uchwala ustawę budżetową po procedurze ustawodawczej obejmującej trzy czytania zwykłą
większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów.
" Senat może uchwalić poprawki do ustawy budżetowej w ciągu 20 dni od dnia przekazania jej Senatowi.
" Prezydent podpisuje w ciągu 7 dni ustawę budżetową albo ustawę o prowizorium budżetowym
przedstawioną przez Marszałka Sejmu. Do ustawy budżetowej i ustawy o prowizorium budżetowym nie
stosuje siÄ™ przepisu art. 122 ust. 5 Konstytucji [weto].
" W przypadku powzięcia wątpliwości co do zgodności ustawy budżetowej (lub ustawy o prowizorium
budżetowym) z Konstytucją Prezydent może skierować ustawę do Trybunału Konstytucyjnego. TK orzeka
w tej sprawie nie póz
niej niż w ciągu 2 miesięcy od dnia złożenia wniosku w Trybunale.
" Jeżeli TK orzekł, że ustawa budżetowa jest zgodna z Konstytucją, Prezydent podpisuje ją i zarządza jej
ogłoszenie w Dzienniku Ustaw. W przypadku stwierdzenia niezgodności ustawy z Konstytucją Prezydent
odmawia podpisania ustawy. Jeżeli TK orzekł, że tylko niektóre fragmenty ustawy budżetowej są
niezgodne z Konstytucją i nie są one nierozerwalnie związane z ustawą, Prezydent, po zasięgnięciu opinii
Marszałka Sejmu, podpisuje ustawę z pominięciem fragmentów uznanych za niezgodne z Konstytucją lub
zwraca ustawę Sejmowi celem usunięcia niezgodności.
Odpowiednie stosowanie projektu
ustawy budżetowej
" art. 145 u.f.p.
1. W przypadku gdy ustawa budżetowa albo ustawa o prowizorium
budżetowym nie zostaną ogłoszone przed dniem 1 stycznia, to do czasu
ogłoszenia odpowiedniej ustawy:
«%
podstawÄ… gospodarki finansowej jest przedstawiony Sejmowi odpowiedni
projekt ustawy (& ),
«%
obowiązują stawki należności budżetowych oraz składki na państwowe
fundusze celowe w wysokości ustalonej dla roku poprzedzającego rok
budżetowy [tzw. prorogacja budżetowa].
2. Przepis ust. 1 stosuje siÄ™ odpowiednio, w przypadku gdy podstawÄ…
gospodarki finansowej państwa jest ustawa albo projekt ustawy o
prowizorium budżetowym, a przed upływem terminu obowiązywania
ustawy o prowizorium budżetowym nie zostanie ogłoszona ustawa
budżetowa.
Skutki nieprzedstawienia ustawy
budżetowej do podpisu Prezydentowi
w terminie
" art. 225 Konstytucji RP:  Jeżeli w ciągu 4 miesięcy
od dnia przedłożenia Sejmowi projektu ustawy
budżetowej nie zostanie ona przedstawiona
Prezydentowi Rzeczypospolitej do podpisu,
Prezydent Rzeczypospolitej może w ciągu 14 dni
zarządzić skrócenie kadencji Sejmu .
Prowizorium budżetowe
art. 144 u.f.p.
" W przypadku gdy Rada Ministrów przedkłada Sejmowi projekt ustawy o prowizorium budżetowym,
przepis art. 141 stosuje się odpowiednio. [art. 141  RM uchwala projekt ustawy budżetowej i wraz z uzasadnieniem
przedstawia go Sejmowi do 30 września roku poprzedzającego rok budżetowy]
(& )
4. W przypadku przedstawienia Sejmowi projektu ustawy o prowizorium budżetowym, Rada Ministrów
przedstawia Sejmowi projekt ustawy budżetowej nie póz
niej niż na 3 miesiące przed zakończeniem
okresu obowiązywania ustawy o prowizorium budżetowym.
art. 219 ust. 3 Konstytucji RP:  W wyjątkowych przypadkach dochody i wydatki państwa w okresie krótszym
niż rok może określać ustawa o prowizorium budżetowym. Przepisy dotyczące projektu ustawy
budżetowej stosuje się odpowiednio do projektu ustawy o prowizorium budżetowym .
Prowizorium budżetowe  cd.
" obejmuje okres krótszy niż rok budżetowy
" wynika z niemożności przedstawienia przez Radę Ministrów
Sejmowi projektu ustawy budżetowej w określonym terminie
" cel uchwalania: umożliwienie Radzie Ministrów przedstawienie
Sejmowi projektu właściwej ustawy budżetowej.
" stanowi ono tymczasowe określenie dochodów i wydatków
państwa, obowiązujące do czasu uchwalenia właściwej ustawy
budżetowej
" charakter tymczasowy, przejściowy
Wykonywanie ustawy
budżetowej
art. 159 u.f.p.
Rada Ministrów kieruje wykonywaniem budżetu
państwa.
Zasady gospodarki finansowej obowiÄ…zujÄ…ce
w toku wykonywania budżetu państwa:
" zasada legalności  ustalenie, pobieranie i odprowadzanie dochodów budżetu państwa
następuje na zasadach i w terminach wynikających z obowiązujących przepisów
" zasada terminowości  pełna realizacja zadań następuje w terminach określonych przepisami
i harmonogramem realizacji budżetu państwa
" zasada planowości i efektywności  dokonywanie wydatków następuje w granicach kwot
określonych w planie finansowym, z uwzględnieniem prawidłowo dokonanych przeniesień i
zgodnie z planowanym przeznaczeniem, w sposób celowy i oszczędny, z zachowaniem zasady
uzyskiwania najlepszych efektów z danych nakładów
" zasada wyboru najkorzystniejszej oferty  zlecanie zadań powinno następować na zasadzie
wyboru najkorzystniejszej oferty, z uwzględnieniem przepisów o zamówieniach publicznych, a w
odniesieniu do organizacji pozarzÄ…dowych  z odpowiednim zastosowaniem art. 43 [prawo
realizacji zadań finansowanych ze środków publicznych przysługuje ogółowi podmiotów, chyba
że odrębne ustawy stanowią inaczej] i 151 [Dysponent części budżetowej może organizacji
pozarządowej realizację swoich zadań na podstawie zawartej z tą organizacją umowy, przyznając
jednocześnie dotację celową na realizację tych zadań].
art. 146 u.f.p.
1. Dysponenci części budżetowych, w terminie 21 dni
od dnia ogłoszenia ustawy budżetowej, przekazują
jednostkom podległym informacje o kwotach
dochodów i wydatków, w tym wynagrodzeń.
2. Jednostki, o których mowa w ust. 1, sporządzają
plany finansowe celem zapewnienia ich zgodności
z ustawą budżetową.
(& )
Harmonogram realizacji budżetu
państwa
art. 147 u.f.p.
2.Minister Finansów, w porozumieniu z dysponentami części
budżetowych, opracowuje harmonogram realizacji budżetu
państwa.
3.Harmonogram, o którym mowa w ust. 1, obejmuje:
1) prognozę dochodów budżetu państwa w
poszczególnych miesiącach roku budżetowego;
2) wielkość wydatków planowanych do sfinansowania w
poszczególnych miesiącach roku budżetowego.
Dysponowanie rezerwami
budżetowymi
" Rezerwą ogólną dysponuje Rada Ministrów, która może upoważnić w
drodze rozporządzenia Prezesa Rady Ministrów i Ministra Finansów do
dysponowania rezerwą ogólną do wysokości określonych kwot.
" Podziału rezerw celowych dokonuje co do zasady Minister Finansów w
porozumieniu z właściwymi ministrami lub innymi dysponentami części
budżetowych, nie póz
niej niż do dnia 15 paz
dziernika. Właściwi ministrowie
lub inni dysponenci części budżetowych występują o podział rezerw
celowych do Ministra Finansów do dnia 30 września.
" Rezerwy celowe mogą być przeznaczone wyłącznie na cel, na jaki zostały
utworzone, oraz wykorzystane zgodnie z klasyfikacją wydatków. Minister
Finansów może, po uzyskaniu pozytywnej opinii sejmowej komisji
właściwej do spraw budżetu, dokonać zmiany przeznaczenia rezerwy
celowej. WyjÄ…tki od ww. zasad  stany nadzwyczajne wprowadzone na
całości lub części terytorium RP(stan wojenny, wyjątkowy, klęski
żywiołowej).
Dokonywanie wydatków
nieprzewidzianych
" art. 164 u.f.p.
1. Wydatki nieprzewidziane, których obowiązkowe
płatności wynikają z tytułów wykonawczych, wyroków
sądowych lub ugód, mogą być dokonywane bez względu
na poziom środków finansowych zaplanowanych na ten
cel. Odpowiednia zmiana planu wydatków powinna
nastąpić w trybie przeniesień wydatków z innych
podziałek klasyfikacji wydatków lub z rezerw celowych.
Przenoszenie wydatków budżetowych
" art . 171 u.f.p.
" Dysponenci części budżetowych mogą dokonywać przeniesień
wydatków między rozdziałami i paragrafami klasyfikacji wydatków, (& ) w
ramach danej części i działu budżetu państwa.
3. Przeniesienie polegające na zmniejszeniu lub zwiększeniu wydatków
majątkowych jednorazowo o kwotę powyżej 100 tys. zł wymaga zgody
Ministra Finansów (& ).
4. W przypadku wydatków na inwestycje budowlane, każde przeniesienie
polegające na zmniejszeniu lub zwiększeniu tych wydatków wymaga zgody
Ministra Finansów.
W przypadku wydatków związanych z realizacją zadań współfinansowanych
z udziałem środków europejskich przenoszenie wydatków wymaga zgody
ministra właściwego do spraw rozwoju regionalnego.
Blokowanie wydatków budżetowych
" art. 177 u.f.p.
2. W przypadku stwierdzenia:
1) niegospodarności w określonych jednostkach,
2) opóz
nień w realizacji zadań,
3) nadmiaru posiadanych środków,
4) naruszenia zasad gospodarki finansowej, o których mowa w art. 162
- może być podjęta decyzja o blokowaniu planowanych wydatków budżetowych.
2. Blokowanie planowanych wydatków budżetowych oznacza okresowy lub obowiązujący do
końca roku zakaz dysponowania częścią lub całością planowanych wydatków.
3. Decyzję o blokowaniu planowanych wydatków, w przypadkach określonych w ust. 1,
podejmujÄ…:
1) Minister Finansów  w zakresie całego budżetu państwa, z wyłączeniem jednostek, o
których mowa w art. 139 ust. 2;
2) dysponenci części budżetowych  w zakresie ich części budżetu państwa.
4. O decyzjach, o których mowa w ust. 3 pkt 2, dysponenci części budżetowych niezwłocznie
informują Ministra Finansów.
5. W decyzjach, o których mowa w ust. 3, może być zawarty wykaz wydatków, które nie mogą
być dokonywane.
(& )
8. Minister Finansów informuje niezwłocznie Radę Ministrów o przyczynach podjęcia decyzji,
o których mowa w ust. 3 pkt 1. Rada Ministrów może uchylić decyzję Ministra Finansów w
terminie 30 dni od dnia poinformowania o podjęciu decyzji.
Blokowanie wydatków budżetowych 
cd.
" art. 179 u.f.p.
2. W przypadku zagrożenia realizacji ustawy budżetowej może nastąpić blokowanie na czas
oznaczony planowanych wydatków budżetu państwa.
4. Blokowanie planowanych wydatków budżetu państwa, o którym mowa w ust. 1, oznacza
wstrzymanie przekazywania środków na realizację zadań finansowanych z budżetu państwa
lub okresowy albo obowiązujący do końca roku zakaz dysponowania częścią lub całością
planowanych wydatków.
4. Rada Ministrów po uzyskaniu pozytywnej opinii sejmowej komisji właściwej do spraw
budżetu podejmuje, w drodze rozporządzenia, decyzję o blokowaniu wydatków.
Wygasanie wydatków budżetowych
" art. 181 u.f.p.
3. Niezrealizowane kwoty wydatków budżetu państwa wygasają, z zastrzeżeniem
ust. 2 i 9, z upływem roku budżetowego.
2. Nie póz
niej niż do dnia 15 grudnia roku budżetowego Rada Ministrów może
ustalić, w drodze rozporządzenia, po uzyskaniu w tej sprawie opinii sejmowej
komisji właściwej do spraw budżetu, wykaz oraz plan finansowy wydatków, do
których nie stosuje się przepisów ust. 1 (& ), oraz ostateczny termin ich
dokonania, nie dłuższy niż 31 marca następnego roku budżetowego.
8. Środki finansowe niewykorzystane w terminie określonym przez Radę Ministrów
podlegają przekazaniu na dochody budżetu państwa na wyodrębniony rachunek
dochodów centralnego rachunku bieżącego budżetu państwa w terminie 21 dni
od dnia określonego w rozporządzeniu wydanym na podstawie ust. 2.
9. Minister Finansów może, na wniosek dysponenta części budżetowej, wyrazić
zgodę na regulowanie zobowiązań wymagalnych według stanu na dzień 31
grudnia roku ubiegłego w ciężar planu wydatków tego roku w terminie do 9 dni
roboczych roku następnego.
Kontrola wykonywania budżetu
państwa
Podmioty sprawujÄ…ce kontrolÄ™
wykonywania budżetu państwa:
" Minister Finansów i dysponenci
części budżetowych,
" Sejm,
" Najwyższa Izba Kontroli.
Kontrola wykonywania budżetu państwa
sprawowana przez Sejm i NIK
" art. 182 ust. 1 u.f.p.: Wykonanie ustawy budżetowej podlega kontroli Sejmu.
" kontrola bieżąca  sprawowana w trakcie roku budżetowego:
«%
art. 183 u.f.p.: Minister Finansów przedstawia sejmowej komisji właściwej do spraw
budżetu i Najwyższej Izbie Kontroli informację o przebiegu wykonania ustawy
budżetowej za pierwsze półrocze w terminie do dnia 10 września tego roku.
" kontrola następcza  sprawowana po zakończeniu roku budżetowego:
«%
art. 226. Konstytucji RP:
1. Rada Ministrów w ciągu 5 miesięcy od zakończenia roku budżetowego przedkłada
Sejmowi sprawozdanie z wykonania ustawy budżetowej wraz z informacją o
stanie zadłużenia państwa.
2. Sejm rozpatruje przedłożone sprawozdanie i po zapoznaniu się z opinią Najwyższej
Izby Kontroli podejmuje, w ciągu 90 dni od dnia przedłożenia Sejmowi
sprawozdania, uchwałę o udzieleniu lub odmowie udzielenia Radzie Ministrów
absolutorium.
«%
art. 182 ust. 2 u.f.p.: Rada Ministrów przedstawia Sejmowi i Najwyższej Izbie
Kontroli, w terminie do dnia 31 maja roku następnego, roczne sprawozdanie z
wykonania ustawy budżetowej (& ).
Kazus 12
Większość parlamentarna postanowiła, że można zracjonalizować
prace parlamentarne i uchwalać ustawę budżetową, która będzie
obejmowała okres nie jednego roku kalendarzowego, jak do tej pory,
ale 3 kolejne lata kalendarzowe.
Na jaki maksymalnie okres, w świetle aktualnego stanu
prawnego, można uchwalać ustawę budżetową?
Kazus 13
Podczas prac nad budżetem państwa Kancelaria Sejmu przedstawiła swoje wydatki na
poziomie 500% wydatków w stosunku do poprzedniego budżetu. Minister Finansów, przed
przedstawieniem Radzie Ministrów projektu ustawy budżetowej, postanowił  ciąć nadmierne
(bezsprzecznie  nieuzasadnione) wydatki Kancelarii Sejmu. Minister Finansów włączył do
projektu ustawy budżetowej wydatki Kancelarii Sejmu w kwocie wynikającej z poprzedniej
ustawy budżetowej powiększając je o wielkość inflacji. Działanie takie spotkało się ze
zdecydowanym sprzeciwem Marszałka Sejmu, który podkreślił, że działanie Ministra
Finansów jest niezgodne z prawem.
Czy działanie Ministra Finansów można uznać za zgodne z prawem?
Kazus 14
Sejm postanowił, że w przyszłym roku budżetowym będzie
obowiązywała nie ustawa budżetowa, a ustawa o prowizorium
budżetowym (w okresie 1 stycznia  31 grudnia).
Argumentowano to dynamicznÄ… sytuacjÄ… gospodarczÄ… 
zwłaszcza w sektorze budowlanym.
3)Czy możliwe jest uchwalenie na cały rok kalendarzowy
ustawy o prowizorium budżetowym?
4)Na jaki maksymalnie okres można uchwalić ustawę o
prowizorium budżetowym?
Kazus 15
Nadszedł 1 stycznia, a Sejm nie uchwalił ustawy budżetowej. Członkowie Rady
Ministrów po powrocie do pracy po przerwie świąteczno  noworocznej powzięli
poważne wątpliwości co do tego, na jakiej podstawie mają prowadzić
gospodarkę budżetową. Część z nich twierdziła, że podstawą prawną jest budżet
z roku ubiegłego, część zaś uważała, że wobec braku ustawy mogą dokonywać
zupełnie dowolnych wydatków, gdyż ich działania nie mogą być sprzeczne z
ustawą, której wszak nie ma.
Wskaż, na jakiej podstawie prowadzi się od 1 stycznia gospodarkę
budżetową w sytuacji, gdy nie została uchwalona ustawa budżetowa?
Kazus 16
W ustawie budżetowej po stronie dochodów zaplanowano kwotę 300 mld zł.
Pod koniec paz
dziernika okazało się, że nie uda się do końca roku zgromadzić
zaplanowanej kwoty. Z tego powodu Sejm uchwalił w dniu 2 listopada ustawę
o zmianie ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych, na mocy której
podwyższono na 2 miesiące (listopad  grudzień) stawkę podatkową  z 18 %
na 30%. Na krytyczne głosy opozycji Minister Finansów odpowiadał, że
realizacja ustawy budżetowej upoważnia do zwiększania obciążeń
podatkowych, gdyż ustawa budżetowa ma większą wagę i znaczenie niż ustawy
podatkowe.
3)Czy Minister Finansów ma rację?
4)Co zrobić w sytuacji, gdy jest oczywiste, że realizacja
zaplanowanych dochodów jest w praktyce nierealna?
Kazus 17
W ustawie budżetowej zaplanowano kwotę 10 mln zł
na obowiązkowe płatności wynikające z tytułów
egzekucyjnych lub wyroków sądowych. Tymczasem
okazało się, że łączna kwota obowiązkowych
płatności z tytułu 35 wyroków sądowych wynosi
105,34 mln zł.
Co ma zrobić Minister Finansów?
Kazus 18
W paz
dzierniku Minister Finansów stwierdził, że u
jednego z ministrów, dysponenta części budżetowej,
występuje nadmiar środków. Dlatego też Minister
Finansów podjął decyzję o  zablokowaniu kwoty 10
mln zł. Minister, w którego części budżetowej
dokonano tej operacji, wyraził swój zdecydowany
sprzeciw.
Czy Minister Finansów postąpił prawidłowo?
Kazus 19
Rada Ministrów, w drodze zarządzenia,
upoważniła Ministra Finansów do dysponowania
rezerwą ogólną.
Czy działanie Rady Ministrów jest zgodne
z prawem?
Kazus 20
Uważając działania obecnej Rady Ministrów i całego
parlamentu za nieudolne, jedna z partii pozaparlamentarnych
przygotowała własny projekt ustawy budżetowej. Władze tej
partii podkreśliły, że projekt jest idealny, a dowodem na to jest
poparcie go przez 1 200 000 obywateli, co dokumentujÄ…
stosowne podpisy. Projekt ustawy budżetowej wraz z
podpisami został złożony w Sejmie.
Jak wyglÄ…dajÄ… dalsze procedury zwiÄ…zane z tym
projektem?
Kazus 21
Ministerstwo Rolnictwa nie wydatkowało w
ostatnim roku budżetowym 200 mln zł, jak twierdzi
Minister Rolnictwa   środki te zaoszczędzono, aby
wydatkować je w kolejnym roku .
Ile  zaoszczędzonych środków w danym
roku budżetowym można wydatkować w
kolejnym roku?