Werbalna9

Dwiwnt. 9

csyfc m/t>ny) Jednym / takich snwanlówjcst Chnsiopher (opisany pr/cy NcfU Smiiha i lanlłu-Manę Tftbnpli w 1995 roku). Znał on wtedy !6 Języków (w tym polaki). rozumiał Icksly mówione i pisane w tych językach, potrafił je l«7ctłumaczy£ na angielski, jego język rodzimy. Czas spędzał na uczeniu się ciąg. Ic nowych języków, poza tym był jednak na tyle niedostosowany do życia w społeczeństwie. ze przebywał w domu opieki społecznej. Czym bowiem charakteryzuje się język osoby autystycznej, o więc wyposażonej w UG przy bruku TU? Do-słownoścm* Niedostępne są jej wszelkie znaczenia medosłowne. figuratywne, mc-tafcvy, jak leż tzw. ukryte myśli czy zamiary mówiącego. Każde zdunie odbiera jodynie w jego fbraiic powierzchniowej. Z drugiej strony osoba ta również własne wypowiedzi traktuje dosłownie. Niezdolna jest więc do kłamunia-

Skoro mowa była o dowodach na wrodzony charakter UG. to jakie—poza specyfiką zaburzeń — mogą być dowody na wrodzoność TU? Podobnie jak tompercncia ję/ykowa. także kompetencja komunikacyjna rozwija się w sposób naturalny, stopniowy. przechodząc przez określone fazy. Istotny jest tu tylko dostęp do otoczeniu społecznego bez konieczności specjalnych i planowych instrukcji z jego strony (te są niezbędne do n>/woju wiedzy na poziomie meta). Obok ośrodków nerwowych specyficznych dla języka (por. rozdział 5.) odkryto w ostatnich latach -dzięki ncuropsycho-iogremym badaniom nad autyzmem (Frith. 2003) — takie ośrodki dla TU w: płatach czołowych. Sądzi się, że ich uszkodzenie może prowadzić do utraty zdolności wiązanych z TU (słynny przypadek Phincasa Gagc'a; por. na ten temat Michadł Gkzzanigj 1992/1997; Joseph LeDotm. 1996/2000; Antonio Damasio, 2003). Genu odpowiedzialnego g tę zdolność jeszcze mc znaleziono. Simon Baron-Cóhcn (1995) w swej famcepcji TU, przyjmując jej modułowy i wrodzony charaktery wyodrębnia cztery mochamzmy mózgowe odpowiedzialne za jej rozwój. Są to:

(1)    detektor mfamcjonalności, mechanizm pcrccpcyjny, który interpretuje bodźce ruchowe pod kątem aktualnego stanu umysłu podmiotu wykonującego te

fuchy;

(2)    detektor ruchów oka - wykrywa obecność oczu i kierunku patrzenia, co pozwała na identyfikowanie tego, co widzi inny osobnik;

(3)    mechanizm wspólnej uwagi - pozwala na budowanie tzw. potrójnej reprezentacji. tzu- obejmowanie ową wspólną uwagą przez dwa podmioty jakiegoś przedmiotu (może to być trzecia osoba);

(4)    mechanizm teorii umysłu (właściwy tylko człowiekowi), będący systemem wnioskowania z zachowania innych ludzi na temat ich stanów umysłowych, integruje informacje z pozostałych podsystemów.

Potrzebnych jest jeszcze wiele badań empirycznych i neurofizjologicznych, aby zweryfikować różne postulowane w lej sprawie koncepcje.

Z lego, co tu dotychczas przedstawiono, może wyłonić się obraz TU jako pewnej uniwersalnej własności, która stanowi kwintesencję ludzkiej doskonałości. Nic bardziej błędnego! Można ją równic dobrze uczynić odpowiedzialną za wszystkie nicgod/iwości. do których zdolny jest I których dopuścił się nasz gatunek w czasie swego bytowania na Ziemi. Czy* możliwe jest oszukiwanie, kłania-

nie i w ogóle manipulowanie innymi ludźmi bez moiflwoid czytania w iułi umysłach? Podobnie jak UG. lak i TU jest zdolnością, któm możemy pomrłać W różnym stopniu i rozmaity robić z niej użytek. Zwracał już na to uwagę Howard Gardnci w książce z 1999 roku na temat różnych rodzajów inteligencji. Czynił to porównując wyodrębnione przez siebie tzw. inteligencje społeczne (intra-i tnter-personalne) z pojęciem inteligencji emocjonalnej, wprowadzonym przez Daniela Gołemana (1995/1997). Inteligencja emocjonalna, cecha niezwykle pozytywna, choć niewąpliwie opierająca się na teorii umysłu (jak ją tu rozumiemy), wymaga znacznego wsparcia ze strony ukształtowanej wedle określonego sccnanutca wychowawczego wiedzy mctapragmaiycznej. Natomiast wielorakie inteligencje w sensie Gardncrowskim to wrodzone zdolności umysłu ludzkiego, które w toku Wychowania i zdobywania doświadczeń mogą przybierać różne farmy wyrazu.

3.5. KONKLUZJA

Podsumowując rozważania (ego rozdziału przedstawiam schemat relacji, jakie występują w moim przekonaniu między wprowadzanymi tu pojęciami. Nadrzędnym pojęciem jest wiedza językowa, charakteryzująca każdego człowieka. Jest to wiedza, która obejmuje i kompetencję ściśle językową, i kompetencję komunikacyjną. Każda ma swój komponent jawny i utajony, który wiąże śę bezpośrednio ł określonym podłożem biologicznym. Każda jednak dla pełnego rozwoju wymaga oddziaływań ze strony środowiska społeczno-kulturowego. Pełnią przy tym odmienne funkcje i podlegają odmiennym zaburzeniom. I tylko ich współdziałanie może zapewnić efektywny rozwój zdolności i umiejętności posługiwania się język i cm przez człowieka.

Podłoże Uwarunkowania

Funkcje Zabtneńa

biologiczne    społeczne

(komponent    (komponent

Majony)    jawnyfl

Bi i sili    i

Kompetencja

komonkacyjna

TU

wiedza

meta pragmatyczna

komunikacyjna autyzm

Rysunek 4. Schemat wiedzy językowej