DSC00298 (21)

LXIV POEZJA OKOLICZNOŚCIOWA — NURT HISTORYCZNY

Jednym z takich utworów był wiersz Ego Wladislaus Po-lonorum ąuondam sincera aderam laus, napisany w formie listu, który ukrywający się władca wysyła do swoich poddanych. Władysław wyraża w liście nadzieję na powrót do królestwa i polecając się Bogu, Chrystusowi oraz Bogurodzicy, prosi Ich o pomoc w rozprawieniu się z wrogami, którzy rozsiewając kłamstwa o jego śmierci, czerpią z tego korzyści. Nie pamiętają o nim możni, lecz tylko biedacy i księża, którzy modlą się za niego. Oni, teraz uciemiężeni, zyskają jego opiekę, a zdrajcy zostaną ukarani. Opowiada o okolicznościach, w jakich udało się mu uratować z zamętu bitewnego i o swojej pokucie na wygnaniu. Oskarża Cesariniego, który nakłonił go do wiaro-łomstwa i obciążył jego sumienie. Nie odkrywa miejsca swego pobytu, ale zapowiada rychły powrót do kraju.

Liczący 90 wersów utwór napisany został przy użyciu „wierszy pielgrzymich” (yersus peregrini), to znaczy wierszy rytmicznych, naśladujących rymowane heksametry leonińskie (także pentametry), ale tylko pod względem liczby sylab, natomiast bez uwzględnienia akcentu muzycznego i dynamicznego (formę taką spotkaliśmy już w Oficjum ku czci iw. Barbary):

Ego Wladislaus Polonorum quondam sincera aderam laus Ungarorum honor ąuem recuperare conor,

Christo ordinante utique prosperaliter ut antę

Quamvis Polonis imo omnibus colonis

In utroąue regno de quo sum traditus spiritu maligno.

(w. 1-5)

Autorem wiersza był zapewne Polak, o czym świadczą przytoczone przezeń w języku polskim słowa pieśni maryjnej Proś za nami, Panno Maryja, Syna, którą król rozpoczynał i kończy! każdy dzień. Antykurialne stanowisko (traktowanie klęski war-neńskiej jako kary niebios za naruszenie przysięgi pod presja A kurii papieskiej) i ostre akcenty krytyki stosunków społecznych;^ (potępienie nadużyć możnych i ubolewanie nad uciśnionymi biedakami) skłaniają badaczy do wiązania utworu ze środowiskami husy ty żujący mi w Polsce². Autor ugruntowywał tym wierszem wiarę w powrót Władysława (może chodziło o odsunięcie w czasie koronacji Kazimierza), a zarazem łączył oczekiwanie na zaginionego władcę z nadzieją na poprawę istniejących stosunków. Również i w tym utworze podkreślana jest sprawcza moc Boża, gdy mówi się o ocaleniu króla, jak też pojawia się biblijne porównanie, przywołujące cud uratowania z lwiej jamy proroka Daniela.

Władysław z Gielniowa — Wiersz o spustoszeniu Sambora [Inde łupus surgens cum Ttircis tot rapit agnos]. W tym utworze (znanym zresztą tylko w postaci niepełnej, liczącej 32 wersy) nie pojawia się data zdarzenia, ale dzięki zachowanej kronice polskich bernardynów pt. Breve memoriale ordinis fratrum minorum (ukończona ok. 1535), autorstwa Jana z Komorowa, wiemy, że chodzi o najazd wojsk turecko-tatarsko-wołoskich na południowo-wschodnie ziemie polskie w 1498 r., po nieudanej wyprawie króla Jana Olbrachta na Mołdawię. Władysław opisuje opanowanie i zniszczenie Sambora (14 V) oraz tamtejszego klasztoru bernardynów. Pisze o zabiciu dwóch zakonników, którzy pozostali w konwencie, przedstawia rzeź bezbronnych mieszkańców, grabieże i spustoszenie miasta, rozpacz rodziców, których dzieci uprowadzone zostały w niewolę. Ta relacja wypełnia pierwszą część utworu (w. 1-13), natomiast w drugiej (w. 14-17) następuje modlitewny zwrot do Maryi, by otoczyła

² A. F. G r a b s k i, Wiersze o klęsce warneńskiej. Z dziejów okolicznościowej poezji politycznej w Polsce XV w;, „Prace Polonistyczne”, seria 23 (1967), s. 36-42.