DSC00293 (18)

LV

LI V    POEZJA OKOLICZNOŚCIOWA — NURT PANEOIRYCZNY

dziejstwa, które Spytek świadczył duchowieństwu. Wiersz ułożony został hcksametrem, nie zawsze poprawnym, być może z winy kopisty. Jest to przede wszystkim pochwała rodu adresata, bo o samym Spytku mowa jest tylko na początku i na końcu utworu. Autor sławi cnotę i zasługi bohatera panegiryku, by wreszcie uciekając się do toposu niewyrażalności stwierdzić, że „mowa ludzka nie ośmiela się wyrazić należnych mu pochwał, godnych jego zaszczytów i pobożności” (Iamque tuas sermo humanus non exprimere audet / Laudes condignas et ho-nores cum pietate). Natomiast mówiąc o przodkach kasztelana, twórca wiersza traktuje ich chwałę jako dar „zesłany ze szczytu Olimpu przez Boga, poruszonego wielką miłością pradziadów ku cnocie”. Dalsza część utworu stanowi nawiązanie do kompozycji stemmatów, czyli do symbolicznego potraktowania motywów obrazowych herbu Leliwa, którym pieczętowali się Melsztyńscy: to gwiazda sławy ich rodu lśni na niebie między rogami księżyca. Zarówno wykorzystanie w wierszu herbu, jak też posłużenie się motywami antycznymi („Bóg na szczycie Olimpu”, „Muza odsuwająca instrument”) wydają się świadczyć o przenikaniu do tej poezji nowych upodobań.

11-3. „GENETHLIACA”

Przejęty z języka greckiego termin genethliacon oznaczał w starożytności utwór pochwalny dotyczący czyichś narodzin. Pieśni takie zawierały życzenia skierowane do nowo narodzonego dziecka, mówiły o wiązanych z nim nadziejach i o jego znakomitym pochodzeniu. Ponieważ najczęściej chodziło o potomków osób sprawujących władzę, genethliaca przede wszystkim można kojarzyć z dworską twórczością okolicznościową. Z poetów rzymskich gatunek ten uprawiali Propercjusz, Wer-„GENETHLIACA" giliusz (1 w. przed Chr.) czy Stacjusz (1 w.), a u schyłku antyku Auzoniusz (IV w.). W poezji chrześcijańskiej wieków średnich utwory opiewały narodziny Boskiego Dziecięcia, a pośród twórców tych pieśni znaleźli się Paulinus z Noli (IV—V w.), Hrabanus Maurus (IX w.), Hildebert de Lavardin czy św. Bernard z Clairvaux (XI-XII w.)¹.

Mikołaj (?) — Pieśń na narodziny królewicza Władysława [Nitor i n cl i te claredinis). Utwór jest przeróbką kantaty bożonarodzeniowej, w której Maiyja została zastąpiona przez królową Zofię, Jezus przez królewicza Władysława i w której odpowiednio dostosowano realia. W rękopisie nad tekstem pieśni o narodzinach Chrystusa wpisano odmienne frazy, tworząc w ten sposób wersję świecką, przeznaczoną na uroczystość chrztu następcy tronu. Pierwsze litery początkowych wyrazów redakcji dworskiej informują o imieniu autora tekstu:

Nitor inclite claredinis ovans laxat valedinis sicientis genticule gaudimonia Polonorum conducentis cerimonia.

(w. 1-4)

Nie ma pewności, kim był ów Nicolaus, ale prawdopodobny wydaje się domysł Kowalewicza, iż chodzi tutaj o związanego z kancelarią wawelską kapelana królewskiego Mikołaja z Błonia zwanego Pszczółką, znanego przede wszystkim z działalności kaznodziejskiej². Możliwe jest także autorstwo kompozytora Mikołaja z Radomia, który ułożył melodię do pieśni Hysto-rigraphi aciem. Pieśń poświęcona Władysławowi ma również

1

   T. Michałowska, Średniowiecze, s. 687-688.

2

   H. Kowalewicz, Twórczość liryczna Stanisława Ciołka, s. 153.