DSC00296 (21)

LX    POEZJA OKOLICZNOŚCIOWA — NURT HISTORYCZNY

Pieśń o wójcie krakowskim Albercie |In Fortuna qui speni totam]. Utwór, opatrzony w jednym z rękopisów łacińskim tytułem De ąuodam achocato Cracoviensi Alberlo, przynosi informacje o historycznym wydarzeniu, jakim był nieudany bunt Niemców krakowskich przeciwko Władysławowi Łokietkowi z przełomu lat 1311/1312. Chociaż wypadki toczące się w mieście nie zostały tu unaocznione, to przecież poznajemy ich skutki, śledząc losy przywódcy buntu. Pieśń powstała prawdopodobnie niedługo po śmierci Alberta w 1317 r. i wykorzystany w niej został pomysł monologu wygłaszanego zza grobu (oratio a tumuló), bowiem to sam wójt opowiada o swoim życiu i skutkach popełnionego przez siebie błędu. W utworze można wyróżnić dwie części, z których pierwsza (strofy 1-14) zawiera refleksje dotyczące zmienności Fortuny. Opowiadający Albert rozważania te popiera przykładem własnego upadku, gdy jego władza i bogactwo zostały zastąpione lochem więziennym u księcia Bolka Opolskiego, a następnie śmiercią na obczyźnie i ubogim grobem, dzielonym z topielcem. Z kolei część draga (zwrotki 15-21) przekonuje, że to nie kaprysy losu, lecz błąd polityczny i zdrada były przyczyną nieszczęść potężnego wójta, a następnie, uogólniając, pokazuje zagrożenie, jakim dla miejscowej ludności są zaborczy i zdradliwi niemieccy koloniści. Odmienność spojrzenia w obydwu częściach pozwala sądzić, iż zostały one napisane przez różnych autorów, z których pierwszy sympatyzował z Albertem, natomiast drugi należał do stronników Łokietka. W każdym razie utwór nie tylko informował o konsekwencjach, jakie poniósł główny bohater głośnych wówczas wydarzeń, ale także mógł kształtować opinię społeczną, rozbudzając czy też pogłębiając nastroje anty-niemicckie.

Pieśń napisana została wierszem stroficznym, nawiązującym | do układów sekwencyjnych, a konkretnie użyty został schemat strofy Stabat Muter (8a 8a 7b + 8c 8c 7b):

In Fortuna gui spem totam Ponit et vult eius rotam Secure conscendere,

IHe mores nescit eius,

Quod in mundo nit esl peius,

Quam Fortune credere.

(zwr. 1)

Sporo jest uchybień metrycznych, a ostatni wers utworu zawiera o jedną sylabę za dużo. Być może pieśń przeznaczona była do śpiewu, ale nie znamy jej melodii, która w tym przypadku raczej nie została zaczerpnięta z sekwencji. W wierszu zgrabnie wykorzystany został motyw „koła Fortuny”, który, pojawiając się na początku i na końcu opowiadania Alberta o własnym życiu, tworzy swoistą klamrę dla tej narracji, ale ujawnia się też pośrodku wspomnień, dokonując dramatycznego rozłamania dziejów bohatera na część „chwalebną” i „bolesną”.

Wiersz o pierwszych zakonnikach Lubiąża [Est locus iste Lubens Julio de Cesare dictus). Napisany heksametrem XIV-wieczny utwór ma charakter kronikarski, to znaczy przedstawia historię klasztoru cystersów w Lubiążu koło Wrocławia. Z wymienionych tutaj wierszy historycznych jest to pierwszy, w którym pojawia się data opisywanego zdarzenia, choć akurat w tym przypadku jest to data błędna. Napotykamy też interesujący przykład etymologii średniowiecznej: autor wywodzi nazwę „Lubiąż” od imienia „Juliusz” (Lubens pro Julius). Tym Juliuszem miał być oczywiście Cezar, z którym starożytni Polacy prowadzili zwycięskie walki, a ich władcę połączyły nawet z Cezarem węzły powinowactwa. Taką legendę zaczerpnął nasz