DSC00299 (22)

LXVI rUUM OKOLICZNOŚCIOWA NURT HISTORYCZNY

opieką ofiary najazdu ora/ by Jej wstawiennictwo u Chrystusa wyjednało łaskę dla jeńców, W części trzeciej, stanowiącej aż połowę zachowanego fragmentu wiersza (w. 18-32), autor piętnując zdradliwość i wiarołomstwo Wołochów, kieruje apel do szlachty, by bez lęku podjęła walkę w obronie ojczyzny.

Wiersz napisany został heksametrem, a w jego fabule autor posłużył się alegorią zwierzęcą: Wołosi są drapieżnym i zdradliwym wilkiem, sprzymierzeni z nimi Turcy — podstęp-jiiym medzw icdzicm, natomiast owce i jagnięta to ofiary tych drapieżników. W utworze pojawiają się charakterystyczne dla W ładysława z Gielniowa środki artystyczne: gra słów (polipto* ton) mtserts misererr czy peryfraza lumine privati („pozbawieni iwutła’*), oznaczająca zmarłych.

KH2 EPtGRAFY I EPIGRAMY CHRONOLOGICZNE

■^Zachowała się znaczna liczba krótkich utworów, o charak-Hpe epigramatycznym, które mogły być zarówno ryte na bu-■prtach, nagrobkach lub przedmiotach użytkowych, na przy-f|jpl pieczęciach lub kielichach (takie wiersze określane są Hpfcm „eptgrafów”), jak też wpisywane do książek (np. na ^■ppDcsach lub okładkach). W wielu przypadkach jedynym ^■jpicm takiego wiersza było utrwalenie w pamięci czytelników daty konkretnego wydarzenia i wtedy utwór zawierał tylko ■K/roku oraz wskazanie faktu, który się wówczas dokonał, HKto&Ime lakoniczną informację o towarzyszących okolicz-Takie utwory, zaw ierające datę wydarzeń, nazywamy ^ctitoamami chronologicznymi".

Epigr,. fy spotykamy już w grupie najstarszych zachowanych IfHto utworów wierszowanych. Należy tutaj epigraf chrono-wyryty w 1151 r. na słupie kamiennym w Koninie,

P.fMORAPY I KWOKAMY CUKONOUCKilCZNR

LXV1I

wyznaczającym połowę drogi z Kruszwicy do Kalisza {Anno ' ab incarnatione Domini nostri M.C.L. primo). Słup został ustawiony z nakazu wojewody Piotra Starego Wszeborowica (lub Włostowica)¹ dla upamiętnienia faktu oznaczenia drogi oraz utrwalenia w pamięci osoby fundatora tegoż kamienia milowego, a zarazem urzędnika sprawującego w imieniu władcy jurysdykcję nad drogami. Utwór składa się z jednego wersu, określającego rok wydarzenia, oraz z trzech dystychów leo-nińskich, to znaczy odpowiednio rymowanych heksametrów i pentametrów. Również z leoninów ułożony został dwuwiersz (ok. 1170) zamieszczony na tympanonie² kościoła NMP na Piasku we Wrocławiu [Has matri veniae tibi do Maria Mariaej. Płaskorzeźba przedstawia w środkowej części siedzącą na tronie Marię z Dzieciątkiem oraz po obu Jej stronach fundatorów tej świątyni: Marię, żonę wojewody Piotra Włostowica, oraz ich syna Świętosława. O nich też, jako o fundatorach, informuje epigraf, który tym razem nie zawiera daty. Wierszem fundacyjnym jest także epigram chronologiczny o założeniu klasztoru cysterskiego w Mogile (Anno milleno ducentenoque viceno), zapisany w kronice klasztornej, sporządzonej przez brata Mikołaja z Krakowa w latach 1504-1505. Sam epigram (tetrastych leoniński) pochodzi jednak zapewne z XIII w. i upamiętnia decyzję biskupa krakowskiego Iwona Odrowąża z 1220 r.

Często epigramy utrwalały pamięć o zdarzeniach militarnych, zarówno typu lokalnego, jak też o znaczeniu państwowym (utwory takie zamieszczano głównie w piśmiennictwie

Por. T. W ąs o w i c z, Inskrypcja konińska z roku II51, „Kwartalnik Historii Kultury Materialnej" R. 15 (1967), s. 93.

tympanon — w architekturze romańskiej i gotyckiej półkoliste lub ostrołukowe pole nad odrzwiami portalu, zwykle ozdobione płaskorzeźbą.