DSC00290 (17)

XLV1II POEZJ A OKOLICZNOŚCIOWA NURT PANEGIRYCZNY

Adam Świnka, który napisał Epitafium Zawiszy Czarnego |Arma tua fulgent, sed non hic ossa ąuicscunt]. Wiersz pomyślany został jako mowa zwrócona do pustego grobu, bowiem sławny rycerz zginął wzięty do niewoli przez Turków, po bitwie stoczonej w pobliżu twierdzy Golubac (1428). Świnka w otwierającej utwór apostrofie do Zawiszy wychwala ród zmarłego, czyny bohatera i jego zasługi, a następnie — wciąż zwracając się do poległego rycerza — przechodzi do opisu walki i okoliczności towarzyszących jego śmierci. Podkreśla krwawy przebieg bitwy i podziw Turków dla waleczności „nowego Ajaksa", ubolewa nad zbezczeszczeniem jego zwłok. Mówiąc

0    stracie, jaką poniosła ojczyzna, sam poeta wylewa łzy żalu. Słowa kolejnej apostrofy kieruje do Boga, który był świadkiem pogromu, a jednak nie zapobiegł tej katastrofie. W końcowej części utworu zwraca się do rycerzy jęczących w niewoli tureckiej. dla których lepszym rozwiązaniem byłaby śmierć na polu bitwy, i do tych, którym udało się powrócić — wzywa ich, by w modlitwach pamiętali o Zawiszy, który z nimi „wola! krew mężnie przelać niż życie ocalić”. Jeszcze wyraźniej niż w poprzednim utworze uwidacznia się tu zainteresowanie antykiem, gdy autor porównuje mężnego rycerza do bohaterów wojny trojańskiej Achillesa i Ajaksa, wspomina zbroję Wulkana

1    „otchłanie Orku”, metonimią „srożącego się Marsa” określa ferwor bitewny czy gdy nazywa Turków Teukrami. W sfonnu-łowaniach można się też dopatrzyć nawiązań do poetów rzymskich: Wergiliusza, Owidiusza i Horacego. Epitafium napisane zostało heksametrem, niekiedy przeplatanym pentametrami.

Trzeci utwór pochodzący z dzieła Długoszowego to napisane przez Grzegorza z Sanoka Epitafium Władysława Jagieł-1\ {Hanc tibi nimbiferam ąuondam, pie sceptriger, odam]. Zamieszczony w XI księdze Annales wiersz wyszedł spod pióra młodego bakałarza Akademii Krakowskiej w 1434 r., zapewne wkrótce po śmierci króla. Grzegorz z Sanoka (ok. 1407-1477), późniejszy arcybiskup lwowski i jeden z prekursorów polskiego humanizmu, zaczynał wówczas swoją twórczość jeszcze w duchu średniowiecznym. Epitafium poświęcone zmarłemu władcy w 57 dystychach elegijnych (dość często — zwłaszcza w pentametrach — opatrzonych rymami) przedstawia życie Władysława, wskazując daty ważniejszych wydarzeń, znaczących jego biografię, znakomitość rodu, zasługi króla dla Kościoła, dla Litwy i Polski oraz dla Akademii Krakowskiej. Autor chwali także pobożność Jagiełły i przypomina jego niektóre zwyczaje (łamanie słomki). W stylu wiersza daje się zauważyć skłonność Grzegorza do stosowania peryfrastycznych określeń, np. sceptriger („noszący berło”), Numina cum zoticos commea-vere tuos („kiedy Bóstwo żywotnym darzyło cię tchnieniem”), zwraca też uwagę metaforyczne określenie pracy poety: tenui coluit vomere sulcos („bruzdy orał słabym lemieszem”).

Epitafium Prędoty [Hic iacet ecclesie decus, hic pastor bonus, hic flos]. Utwór znany jest w kilku wersjach, z których najstarsze pochodzą z Rocznika kapitulnego krakowskiego i być może powstały jeszcze w XIII w. (biskup Prędota zm. w 1266). Natomiast zamieszczona w antologii wersja najobszerniejsza (jedenastowersowa) powstała po odkryciu grobu dostojnika w katedrze krakowskiej w 1454 r., ale autor wykorzystał w niej także jeden z utworów wcześniejszych. Epitafium, rozpoczynające się tradycyjnym hic iacet („tu leży”), zawiera cały szereg (figura zwana „nagromadzeniem”) odnoszących się do zmarłego pochwalnych określeń, najczęściej o charakterze metaforycznym, np. ecclesie decus („ozdoba Kościoła”), pastor bonus („dobry pasterz”), flos iusticie („kwiat sprawiedliwości”), aula zophie („dom mądrości”), legii egis („tarcza prawa”), a kończy