DSC00287 (13)

XL)f POEZJA OKOLICZNOŚCIOWA NURT PANEG1RYCZNY

w literaturze starożytnej. Oprócz napisów nagrobnych literackie epitafium wykształciło się już pod koniec VI w. przed Chr. w Grecji, a jednym z bardziej znanych autorów był Simonides z Keos. W Rzymie najsławniejsi twórcy utworów żałobnych to z I w. Marcjalis, Stacjusz czy Owidiusz, a z późnego antyku Auzoniusz i Klaudian (IV w.). Literatura chrześcijańska nawiązywała do schematów wypracowanych w starożytności, a z poetów piszących funeralia w średniowieczu można wymienić na przykład Wenancjusza Fortunata (VI w.), Hrabana Maura (IX w.) czy Adama od Sw. Wiktora (XII w.). Z reguł antycznej retoryki w utworach żałobnych przejęto takie części składowe, (opłakiwanie), laudatio (pochwała zmarłego i jego rodu) i consolatio (pocieszenie).

W Polsce napisy nagrobkowe pojawiły się dość wcześnie, bo już z pierwszej ćwierci XI w. pochodzi najstarsza znana inskrypcja Ossa trtum..._y odnaleziona w katedrze gnieźnieńskiej, a dotycząca — być może — trzech spośród pięciu braci mę-mmuków O ile ten napis zachował się tylko we fragmentach, to pełnym i bogatszym utworem jest epitafium poświęcone Bo-lesławowi^Chrobremu.

.Nagrobek Bolesława Chrobrego [Hic iacet in tumba prin-ceps generosa columba j. Tekst tej inskrypcji znamy tylko z XV-i XV I-wiecznych odpisów (znajdujący się w katedrze poznańskiej królewski grobowiec uległ całkowitemu zniszczeniu w XVIII tok więc badacze nie są zgodni co do czasu jej powstania, ale może ona pochodzić z XII, a nawet z XI stulecia, choć niektórzy (R. Gansiniec') przesuwają czas jej narodzin do XIV w.

HpOailsiniec, Grobowiec Bolesława Chrobrego, „Archeolo-S. 165-166; tenże, Nagrobek Bolesława Wielkiemu ^Przegląd Zachodni” R. 7 (1951), nr 7/8, s. 444-446. Natomiast EiCflrt*$ skłonna jest sądzić, że utwór mógł powstać jeszcze w XII w.

Utwór składa się z 14 wersów, pisanych heksametrem leo-nińskim, w któiym wyrazy przed średniówką rymują się z wyrazami w klauzuli wersu:

Hic iacei in tumba princeps generosa columba Ch[r]abri tu es dictus sis in evum benedictus Perfido [tunc] patre natus sec! credu la matre Fonte sacro lotus senrus Domini pula totus

(w. 1-4)

Tylko początek epitafium pisany jest w 3. os. 1. poj. („Tu spoczywa...”), natomiast od wersu 2 pojawia się wypowiedź skierowana do zmarłego władcy. Autor chwaląc Bolesława, przypomina jego mocne więzi z chrześcijaństwem (wzmianka

0    ojcu poganinie kontrastowo podkreśla przynależność Chrobrego do Kościoła od momentu narodzin): jest tu mowa o chrzcie

1    symbolicznym oddaniu się pod opiekę Stolicy Piotrowej, a następnie przedstawione zostają zasługi Bolesława jako króla — jego zwycięskie wojny, wyróżnienie przez cesarza królewską koroną i splendor, ujawniony podczas zjazdu gnieźnieńskiego w 1000 r. Niemal symetrycznie (początek — w. 2, środek — w. 8 i koniec — w. 14) rozmieszczone zostały w wierszu życzenia („bądź błogosławiony na wieki”, „chwała tobie”, „obyś był zbawiony”), których spełnienie zapewni władcy nieśmiertelną sławę i nagrodę w niebie.

Anonim tzw. Gall — Plankt na śmierć Bolesława Chrobrego |Omnis etas, omnis sexus, omnis ordo currite]. Kronika, z której pochodzi utwór, powstała w latach 1113-1116, a jej autor był mnichem benedyktyńskim. Pieśń żałobna (<carmen lugubre) wkomponowana została w tekst Księgi pierwszej dzieła (I 16).

(B. K li r b i s, Epitafium Bolesława Chrobrego. Analiza literacka i historyczna, „Roczniki Historyczne" R. 55-56, 1989-1990, s. 121-123).