DSC00300 (19)

LXVIII POEZJA OKOLICZNOŚCIOWA — NURT HISTORYCZNY

rocznikarskim i kronikarskim). Pierwszy rodzaj reprezentuje wiersz chronologiczny o napadzie na Kraków (Preter bisseno tria C, sed milia monosj, który informuje o oblężeniu Krakowa na przełomie lat 1287/1288 przez wojska tatarskie pod wodzą Nogaja, namiestnika chana Złotej Ordy. Dystych pisany heksametrem zanotowano w XIIl-wiecznym kalendarzu kapituły krakowskiej. Natomiast wydarzeniami, które odbiły się szerszym echem, były polskie zwycięstwa nad Krzyżakami. O pierwszym z nich opowiada epigram chronologiczny dotyczący bitwy pod Płowcami w 1331 r. [Anno milleno tria C. tricesimo primo), zapisany w Roczniku kujawskim z drugiej połowy XIV w. Oprócz daty rocznej autor zawarł w utworze bilans poległych w bitwie rycerzy, z wyraźną przesadą wyolbrzymiając straty krzyżackie i minimalizując polskie. Z kolei epigram chronologiczny o bitwie pod Grunwaldem [Anno milleno ąuadringentesimo deno] podaje tylko szczegółową datę wydarzenia (1410, „w dniu rozesłania świętych apostołów'”) oraz informuje o jego rezultacie („polegli Krzyżacy od miecza króla Polski”). Utwór został wpisany około 1411 r. do tzw. Rocznika miechowskiego, a jego autorem mógł być któryś z kanoników w klasztorze bożogrobców w Miechowie. Obydwa te teksty ułożone zostały z wierszy leonińskich, nie zawsze poprawnych.

Ważnym wydarzeniem w świecie chrześcijańskim był sobór w Konstancji (1414-1418). Tam w wyniku walki podjętej z szerzącą się herezją doszło do spalenia na stosie głośnego wówczas czeskiego reformatora religijnego Jana Husa. Fakt ten został utrwalony w epigramie chronologicznym [Anno milleno quindeno ąuadriąue ceno[, zamieszczonym w tzw. Roczniku Chotelskiego. Utwór zawiera datę roczną spalenia Husa (1415), określenie zarzucanej mu winy (głoszenie herezji), rodzaju kary

i miejsca jej wykonania (Konstancja). Wspomina także o póź- j niejszej podobnej egzekucji zwolennika i przyjaciela Husa, mistrza Hieronima z Pragi, a kończy się apostrofą skierowaną do Chrystusa, by pomnażał On swoich gorliwych wyznawców. Autor z wyraźną satysfakcją donosił o decyzji sądu soborowego, czego dowodzi złośliwa gra słów dotycząca ofiary stosu („upieczona gęś”). Czterowiersz leoniński powstał zapewne wkrótce po opisywanych wydarzeniach, to znaczy około 1416 r.

Epigramaty mogły również odnotowywać sprawy mniej istotne, o zgoła odmiennym charakterze. Sytuacji społeczno--gospodarczej dotyczył na przykład leoniński wiersz chronologiczny o drożyźnie i o cenach pszenicy we Wrocławiu w latach 1362-1363 [Annis millenis tricenten sexaque genis], zapisany w Roczniku wrocławskim większym. Z kolei na wyklejce rękopisu Lecliones z biblioteki cysterskiej w Paradyżu znalazł się epigram chronologiczny poświęcony tej właśnie księdze [Post Christum duo CC. mille et octoginta duoque[. Wskazana została data roczna (1282) i miejsce (Paradyż) sporządzenia manuskryptu oraz wyrażone błogosławieństwo dla skryptora i groźba klątwy dla złodzieja księgi. Wiersz składa się z czterech heksametrów leonińskich i dwóch „ogoniastych”. Dość niezwykłym zjawiskiem jest epigram autobiograficzny, pióra Władysława z Gielniowa [Anno Cristi milleno quadrin se-xin secundo]. Jest to również wiersz chronologiczny, bowiem autor rozpoczyna od podania roku (1462), ale tym razem chodzi o wydarzenie o charakterze prywatnym, istotne tylko dla piszącego. Utwór opowiada o złożeniu przez Władysława ślubów zakonnych („więzy klasztoru”), przy czym w sposób aluzyjny określony zostaje także dzień tego aktu („więzy Piotra” — Hucuła Sancli Pelri), czyli uroczystość św. Piotra w Okowach (1 sierpnia). W dalszej części zawarte są dwa paradoksy do-