DSC00277 (21)

XXII

POEZJA LITURGICZNA I PARA LITURGICZNA

hymnu jest cześć Boga i chwała świętych, a podmiot liryczny jest zawsze zbiorowy. Ostatnia zwrotka każdego z tych utworów zawiera tzw. doksologię, czyli poetycką pochwałę osób Trójcy Świętej (doksologii nie ma w hymnach procesyjnych, natomiast pojawia się tam refren). Liczba strof rzadko przekracza osiem, zwrotki mają jednakową budowę i winny być śpiewane na tę samą melodię.

Teksty hymnów zachodnich dotarły do nas wraz z pierwszymi księgami liturgicznymi obcego pochodzenia, a od XIII w. pojawiły' się również w brewiarzach i antyfonarzach spisywanych w Polsce. W tym samym stuleciu zaczęły też powstawać hymny rodzime w języku łacińskim. Dotychczasowe badania wskazują na ok. 50 hymnów średniowiecznych ułożonych w Polsce.

Wincenty z Kielczy — Hymn o św. Stanisławie [Gaudę, ma ter Polonia). Znany nam już autor sekwencji, dominikanin Wincenty z Kielczy, jest także twórcą pierwszego polskiego hymnu, który powstał zapewne w związku z kanonizacją biskupa krakowskiego Stanisława ze Szczepanowa (1253). Utwór stanowił część oficjum poświęconego temuż męczennikowi.

Napisana podniosłym tonem pieśń rozpoczyna się inwokacją skierowaną do Matki-Polski, która może się cieszyć z posiadania takich potomków, jak biskup Stanisław, i winna wielbić za to Boga. Kolejne zwrotki przynoszą opis zasług świętego, który w obronie ludu nie lękał się przeciwstawić władcy, za co zapłacił męczeńską śmiercią. W dalszej części mowa jest o cudach, zarówno dotyczących ciała samego męczennika, jak też późniejszych, dokonujących się już za wstawiennictwem świętego. O ile w pierwszych słowach hymnu twórca zwracał się do Ojczyzny, której patronem jest św. Stanisław, to w zakończeniu podobne słowa kieruje do miasta, które szczyci się przechowywaniem szczątków biskupa, do Krakowa, zachęcając gród do

HYMNY

XXIII

wdzięczności wobec Boga. Pieśń kończy się doksologią, czyli ] pochwalą Trójcy Świętej.

Hymn składa się z jedenastu zwrotek naśladujących strofy ambrozjańskie, to znaczy liczących po cztery wersy pisane regularnym 8-zgłoskowcem, o rymach przeplatanych, co daje schemat 8a 8b 8a 8b, np.:

Gaudę, mater Polonia, prole fecunda nobili. su mm i regis magnolia laude freąuenta vigili.

(w. 1-4)

Autor wprowadza do utworu personifikację, metafory (miles Christi—„żołnierz Chrystusowy”, celestis medicus—„Niebieski Lekarz”, vite portus — „port życia”), jednak hymn, choć bogaty treściowo, nie wyróżnia się obfitością środków stylistycznych.

W utworze można znaleźć reminiscencje z hymnu ku czci św. Dominika (kanonizowanego w 1234 r.) Gaudę, mater ecclesia.

Hymn o św. Jadwidze [Exultent hodie iugiter]. Pod względem liczby tworzonych w Polsce hymnów Śląsk zajmuje drugie miejsce po Krakowie. Właśnie prawdopodobnie na Śląsku, pod piórem jednego z tamtejszych cystersów, powstał utwór, którym uczczono kanonizację św. Jadwigi (1267), żony księcia Henryka Brodatego. Autor wzorował się na hymnie Hrabana Maura Fe-slum nunc celebre magnaąue gaudia, przejmując niektóre sformułowania, a przede wszystkim naśladując schemat metryczny. Składający się z pięciu zwrotek hymn napisany został strofą as-klepiadejską mniejszą (znaną też z twórczości Horacego), którą tworzą trzy wiersze asklepiadejskie mniejsze i jeden glikonej¹:

1

Glikonej to układ trzech stóp, z których pierwsza mogła być spondejem (dwie zgłoski długie), trochejem (długa i krótka), jam-