DSC00279 (23)

XXVI POEZJA LITURGICZNA I PARALI'TURGICZNA

wianowymi. W liturgii brewiarzowej, kształtującej się już od V w., początkowo uwzględniano tylko czytania (głównie Pisma Świętego i żywotów świętych) oraz śpiewy psalmiczne. Początek tworzenia cyklów poetyckich, włączanych do brewiarza, badacze odnoszą do IX lub X w., a autorów tych tekstów upatrują wśród mnichów z pogranicza francusko-niemieckie-go. Taki cykl nazywano wówczas historia rimata lub historia rhythmica, natomiast obecnie używa się określenia „oficjum rymowane”. Szczególną popularność zdobyło oficjum w XIII stuleciu, do czego walnie przyczynił się zakon franciszkanów, a spośród braci zasłynęli jako twórcy Julian ze Spiry (zm. 1285) i Jan Peckham (zm. 1292).

Układ tekstów w ramach cyklu związany był z liturgią „go-dzin” nabożeństwa brewiarzowego: Primae Vesperae (pierwsze nieszpory) odprawiano w dniu poprzedzającym uroczystość danego świętego. Matutinum (jutrznia) przypadało w nocy, Laudes (chwalba) to nabożeństwo poranne, a Secundae Yesperae (drugie nieszpory) celebrowano w świąteczny wieczór. Godzinom tym odpowiadały stosowne zestawy pieśni, przede wszystkim antyfon i responsoriów, zwykle także do cyklu wprowadzano co najmniej dwa hymny. Teksty wierszowane przeplatane były prozaicznymi psalmami i lekcjami z Pisma Świętego. Kilka następujących po sobie antyfon odśpiewywały na przemian dwa chóry, natomiast responsoria składały się z dwóch cząstek, z których pierwszą (tzw. właściwe responsorium) śpiewał przodownik chóru, a drugą (tzw. werset) wykonywał chór. Każda z tych pieśni kończyła się aklamacją AUeluia. Pod względem formy utwory wchodzące w skład oficjów były mocno zróżnicowane, panowała pełna swoboda co do długości wersów i układu rymów w strofach.

W Polsce oficja zaczęły powstawać w XIII w. (o św. Stanisławie i o św. Wojciechu), a kolejnych przykładów rozwoju tej

0F1CJA RYMOWANE

XXVII

formy dostarczają także następne stulecia: z XIV w. pochodzą® oficja o św. Barbarze i na cześć Matki Boskiej Śnieżnej, z prze®| łomu XIV i XV w. o św. Tomaszu Apostole i św. Mikołaju, z XV w. o św. Janie Jałmużniku i wreszcie z początku XVI w. oficjum ku czci św. Jacka.

Wincenty z Kielczy — Oficjum ku czci św. Stanisława [Dies adest celebris]. Twórca sekwencji i hymnu o św. Stanisławie, dominikanin Wincenty z Kielczy, był także zapewne autorem oficjum poświęconego temu biskupowi-męczennikowi. Wiemy też, że właśnie Wincenty napisał żywot św. Stanisława, a nierzadko wówczas prozatorskie i poetyckie życiorysy świętych były dziełem tej samej ręki. Wszystkie te utwory (sekwencja, hymn, oficjum) powstały w związku z kanonizacją biskupa w 1253 r. W responsoriach tego oficjum zauważono nawiązania do oficjum o św. Tomaszu z Canterbury¹.

Pierwsze nieszpory rozpoczyna pięć antyfon, z których początkowa (zamieszczona w niniejszej antologii) stanowi rodzaj inwokacji, wzywającej Polskę i Kraków, chlubiący się posiadaniem relikwii św. Stanisława, do radości z pośmiertnej chwały męczennika i do godnego uczczenia jego święta. Utwór ten, złożony z dziewięciu wersów, napisany został 7-zgłoskowcem o rymach aab:

Dies adest celebris, ad lucern de tenebris consurge, Polonia; preciosi martyris glebam fovens corporis letare, Cracovia, Stanislai presulis

H. Kowalewicz, Zabytki średniowiecznej liryki liturgicznej o św. Stanisławie, „Analecta Cracoviensia”, t. 11 (1979), s. 222.