DSC00271 (13)

X POEZJA LITURGICZNA I PA RA LITURGICZNA

nansc (oparte jedynie na zgodności samogłosek) i konsonanse (przestrzegające tylko zgodności spółgłosek), a także rymy, w których współbrzmienie obejmowało wyłącznie ostatnią samogłoskę i wygłosową spółgłoskę.

Wiersz sylabkzny rozprzestrzeniał się na zachodzie Europy od VI do połowy VIII w„ a po czasowym ograniczeniu w okresie renesansu karolińskiego (IX w.) ponowny jego rozwój nastąpił od stulecia X. W przeciwieństwie do wierszy metrycznych, które trzymały się kilku tradycyjnych form antycznych, izosylabizm w kolejnych stuleciach osiągnął niezwykłe bogactwo różnorodnych form wierszowych, zwłaszcza w obrębie liryki.

Podobnie jak w literaturze zachodnioeuropejskiej, również i u nas poezja łacińska była zarówno na usługach Kościoła, podejmując tematy religijne, jak też związana z dworem i szkołą mogła wyrażać treści świeckie, a rozmaitym funkcjom i różnorodności treściowej towarzyszyła wielość uprawianych gatunków i form. W tej sytuacji uzasadniony wydaje się podział rozpatrywanych tu utworów według kryterium funkcjonalno-- środowiskowego (drugi człon tego określenia odnosi się szczególnie do poezji pisanej przez żaków), by w tak utworzonych grupach przyjrzeć się podejmowanym przez średniowiecznych poetów gatunkom

L POEZJA LITURGICZNA I PARALITURGICZNA

Jest sprawą dość oczywistą, że początki naszej poezji wiążą się z Kościołem, a pierwsi i przez całe niemal średniowiecze jedyni twórcy wierszy łacińskich to osoby duchowne. Znaczna część tej poezji powstawała na potrzeby kultu, wiązała się

mm.

z obrzędami przede wszystkim mszy św., ale także innych nabożeństw pozamszalnych. Pieśni liturgiczne (zamieszczane w księgach liturgicznych) były oficjalnym, zalecanym przez władze kościelne, dopełnieniem treści teologicznej obrzędów, były utworami słowno-muzycznymi, przeznaczonymi do wykonania chóralnego. Do najczęściej uprawianych form tej liryki religijnej należały tropy, sekwencje, hymny, a także cykle utworów ku czci świętych, określane jako oficja rymowane. Z kolei poezję paraliturgiczną tworzyły pieśni mniej „oficjalne”, nie połączone obowiązkowo z konkretnym nabożeństwem i określonym typem wykonawców, np. pieśni maryjne.

1.1. TROPY

Powstanie tropów wiązało się z reakcją duchowieństwa galijskiego (głównie mnichów benedyktyńskich) przeciwko unifikacji rytuału obowiązującego w Kościele. Za sprawą Karola Wielkiego (VIII-IX w.) wcześniejsza ozdobna liturgia gallikań-ska miała zostać zastąpiona dość lakonicznymi pieśniami liturgii rzymskiej. W odpowiedzi na te zalecenia zaczęto więc uzupełniać nowe śpiewy retorycznymi ozdobnikami, dostosowanymi do istniejącej melodii. Te uzupełnienia, nazywane „tropami” (gr. trópos — tonacja, pieśń, melodia), krótkie zwroty lub rozbudowane zdania, mogły być umieszczane przed tekstem podstawowym, wewnątrz niego lub po nim. Tropowaniu ulegała większość śpiewów liturgicznych. Najczęściej jednak wstawki te trafiały do melodii mszalnych aklamacji, takich jak Kyrie, Gloria, Sanctus czy Agnus Dei. Na przykład w aklamacji Kyrie eleison tekst dodany bywał wprowadzany między słowa Kyrie a eleison. Najstarsze tropy były układane prozą retoryczną, pod koniec okresu zwanego renesansem karolińskim pojawił się