DSC00286 (18)

POEZJA LITURGICZNA 1 PARAUTURGtCZNA

(o św. Tomaszu Apostole, o stygmatacli św. Franciszka, o Narodzeniu Pańskim) na szczególną uwagę zasługuje Wiersz na Dzień Zaduszny {lam pueri v id cant ioca penarum metuen-da{. posiadający oryginalny tytuł Metra in Die Animarum, który powstał w pierwszych latach XVI w.

Utwór wiąże się z obchodami Dnia Zadusznego (2 listopada), a już pierwszy wers informuje o bezpośrednich adresatach wypowiedzi podmiotu lirycznego (pueri — „chłopcy") i o scenerii, w jakiej wygłaszane są napomnienia: uczniowie oglądają obraz lub płaskorzeźbę z wyobrażeniem dusz cierpiących w ogniu czyśćcowym. Autor, zanim przejdzie do rozważań nad śmiercią, „przytacza" (figura znana jako prozopopeja) wypowiedź nieszczęśników poddanych oczyszczającej kaźni którzy proszą żyjących o pomoc. Następujące po tym refleksje uświadamiają powszechność tej kary (adresat winien zobaczyć siebie w podobnej sytuacji) oraz wskazują możliwość niesienia pomocy. Końcowa część utworu, nawiązując do motywu danse macabre, ukazuje powszechność i pewność umierania oraz równość wszystkich wobec śmierci. Jawi się obraz Śmierci, która nie zważając na stan, godność i wiek ludzi, wykonuje swoją pracę: „atakuje królów" (invadit reges), „przyzywa mistrzów" (vocat magistroś), „zabiera kapłanów, rzemieślników i mnichów" (summit pontifices ac artifices monachosque), „rani prałatów" (ledit prelatos), „usuwa dziewczęta i chłopców” (pu-eros tollitąue puellas), „odbiera niemowlęta” (accipit infantes), „porywa mędrców i głupców" (stultos rapit atque sapientes). W wierszu uderzające jest bogactwo czasowników odnoszących się do działań Śmierci, urozmaicenie stylistyczne wnosi też kilkakrotnie zastosowana gra słów (swnus enim miseri, mi-seris miser en miserere czy letum non letus video\ jak również oddająca nieprzyjemne uczucia instrumentacja głoskowa (Do-

lores mortis me torrent, mors quia fortiś). Zapewne nieprzy- j padkowo w „korowodzie” ofiar Śmierci kolejne miejsca zaraz I po królach zajmują mistrzowie i kapłani, czyli reprezentanci 1 stanu, do którego przynależał sam autor.

Wiersz napisany został heksametrem ⁿ, a pierwsze litery poszczególnych wersów tworzą charakterystyczny dla tego poety akrostych IESVS CRISTVS MARIA LAD1SLAVS.

H POEZJA OKOLICZNOŚCIOWA —

NURT PANEGIRYCZNY

Poezja nie związana z Kościołem służyła przede wszystkim utrwalaniu pamięci o ludziach i związanych z nimi zdarzeniach. Opiewano władców, dostojników kościelnych i świeckich, dzielnych rycerzy. Z natury swojej poezja ta była nacechowana pane-girycznie, a więc mniej istotna była prawda historyczna (która stanowiła kanwę utworu), a bardziej liczyło się zachowanie reguł laudacji, w których do głosu dochodziło też wyolbrzymienie (am-plificatió). Znaczna część tych tekstów to utwory zapisane w kronikach. Na pamięć zasługiwały wybitne jednostki, a okolicznością, która najczęściej stanowiła okazję do wygłaszania pochwał, była śmierć tychże osób, niekiedy budzące podziw ich czyny, a dość rzadko narodziny, na przykład synów królewskich.

p| EPITAFIA I UTWORY KOMMEMORACYJNE

Wiersze utrwalające pamięć o zmarłych (epitafia i epice-dia), podobnie jak wiele innych gatunków, mają swoje korzenie

I Heksametr jest to połączenie sześciu stóp daktylicznych (— p u), z których ostatnia może być spondejem (--) lub trochejem (— u).